Woord vooraf
In dit boek wordt een schets gegeven van de scholen in Nederland. Een overzicht daarvan ontbreekt en wij hebben getracht in deze lacune te voorzien op een moment, dat de schoolstructuur in beweging is en de vertrouwdheid met diverse schooltypen, die soms honderden jaren een bekende klank hadden, verloren gaat.
Het onderwijs van dit moment is sterk historisch bepaald. Ook al verouderen benamingen van scholen de laatste tijd in snel tempo, de wortels ervan zijn dikwijls in een ver verleden te vinden. Wij hebben gepoogd de onderwijsinstituten te beschrijven, zoals die in de loop der tijden hebben bestaan. Hun ontwikkelingsgang wordt nagegaan en hun plaats in de maatschappelijke constellatie van de verschillende tijden bepaald.
Dit boek bevat geen geschiedenis van het onderwijs in Nederland. Het gaat over de school als institutie, zijn herkomst en effecten, minder over het pedagogische denken, de inhoud en methodiek van het onderwijs, over hoe er in school opgevoed werd. Deze en andere onderwerpen worden wel aangestipt om zodoende iets meer van de werkelijkheid van de school te laten zien, dan strikt genomen voor ons doel nodig zou zijn geweest. Meer kon ook daarom moeilijk, omdat wat zich binnen de verschillende vormen van onderwijs afspeelde, nauwelijks is beschreven en zeker niet op systematische wijze.
Deze studie is in hoofdzaak op de bestaande literatuur gebaseerd. Na het klassieke werk uit het begin van de zestiger jaren van Ph. J. Idenburg, Schets van het Nederlandse schoolwezen, is er, zeker in het laatste decennium een grotere aandacht voor het verleden van school en onderwijs gekomen, resulterende in een aantal monografieën en talrijke andere publikaties over verschillende onderwerpen, waarbij de negentiende eeuw opvallend veel en de vroegere en latere tijd weinig aandacht kregen. Echter, niet alleen de literatuur heeft gegevens voor het boek verschaft. Ook werden bronnen geraadpleegd en werd met name gebruik gemaakt van eigentijdse geschriften, die ons het onderwijs nader leren kennen.
Over de school van de laatste jaren is met grote terughoudendheid bericht. Dat is geen geschiedenis. Bovendien is het onderwijs over de gehele linie dermate in beweging, dat zelfs een beschrijving in hoofdzaken het gevaar loopt snel verouderd te zijn. Wie speciale interesse in het heden en het meest recente verleden heeft zij verwezen naar de zeer gedetailleerde beschrijving in J.A. van Kemenade (red.), Onderwijs: bestel en beleid.
De tweede ondergetekende heeft de hoofdstukken 1 tot en met 5 geschreven. De auteur, die als eerste dit Woord vooraf ondertekent en verantwoordelijk is voor de volgende hoofdstukken van dit boek, hecht eraan zijn dank te betuigen aan enkele generaties geschiedenisstudenten aan de Rijksuniversiteit te Groningen, die dank
Auteursrechtelijk beschermd