Kortbondige spreuken wegens de ziektens

[p. 18]

Van de ziektens, die voorkomen alleen van de overmatigheid des omloopende beweegings.

92. ALle vloeybaaren, welke in eenig vat, die van de groote Slagader komt, worden begreepen, zyn afgezondert uyt 't bloed alleen, dat een weynig van te vooren in de linker en regter zyde van 't hert vermengd was, en vertoond een zoort van een eenig vogt.

93. Nogtans heeft en aldaar, en doe, grooter bolletjes, van een bepaalde zwaarte, veranderlyke gedaante, roode verwe; geele bolletjes, sesmaal klynder als de rooden, weyagtigen; als ook een blinkende vochtigheid in 't vuur t'zaamenronnende; en doorglinsterend water, ligter, dunder, en uit de minste deelen, bestaande, maar om deszelfs doorschynentheid niet sigtbaar. Der eersten t'zaamenstel word rood bloed, 't laaste Wey genoemd. De vergroot glazen betoogen dit beiden.

94. 'T Roode t'zaamen geronnene, en van de wey afzonderlyk vergadert, word alleen door rust en slappigheid van zyn deelen zo haast ontbonden in wey, dat in 't zelve al 't bloed byna weggaat.

95. De Wey lang gehouden in een matige warme en vogtige lugt word door de rust alleen en slappigheid der deelen, ontbonden, in een dunder, doorschynender, ligter vogt, dat al langzaam verrot, en geheel bvna vlug wegvliegd. Welke groyen na de tyd.

96. Al 't bloed, (92) nieuw, van een ligte warmte, een weynig overtreffende 't gezonden, en met een weynig verlies van 't uitgewaassemde, gaat over in een vaste Massa, die men snyden kan, vast kleest, en niet ontbindelyk door water, zout, oly, geesten. En 't zelve geschied de warmte door vogtige behouden zynde, door een byzondere zoort van t'zaamenronning, en wel gelyk de eerste.

97. De oorsprong van roodigheid, (93, 94) t'zaa-

[p. 19]

men geronne wey, t'zaamen geronne water, (95, 96) word toegeschreven aan de werking der vaten, kragt des omloops; gelyk de veranderde aart van de Chyl, melk, 't aderlyke en slagaderlyke bloed, 't welk de vergrootglazen bevestigen.

98. De beweging des bloeds door de vaten vermeerdert komt van 't herte dikmaals, en sterker, t'zaamen getrokken.

99. 'T hert dikmaals en sterker word t'zaamengetrokken. 1. Door de voor en agter hersseren, werkende in een veelvuldige uitdrukking van 't zenuw vogt, als in de herstogten, en pyne: 2. 'T hert gegetergd zynde door een verhaasting der beweging van 't aderlyke bloed, wryvinge, of bewegende spieren, kloppingen, of door een scherp bloed, daar inhangende speceryagtig, zout, zuur, zuyver zout, veretterde, waterig, en verrotte stoffe.

100. De vermeerderde beweging des bloeds door de vaten veroorzaakt een grooter kragt van bloedslag in de ontfangende vaten; een grooter weerstand van vaten tegen 't bloed; een sterke t'zaamenperzing des bloeds, der vaten en bloeds sterke aanvryving tot malkander onderling, een grooter warmte van 't geheel; een uytdrooging van 't bloed, de vogtigheid verstroyd zynde; der zelver lymagtige ontsteeking ligt t'zaamen ronnende; de ontbinding des bloeds in zouten, in vluggen en scherpen olien; de vermeerde wydheid der vaten by haar ingangen; de indryving van dikker vogten in dunder vaten, der zelver verstoppingen, vernielingen, ontsteeking, veretteringen, kout, heet vuur, knoest-geswellen; en welke oneyndig uyt deze volgen konnen.

101. Derhalven de vermeerderde beweging werd gekend door des zelfs bekende oorzaaken, (99) en uitwerksels (100); maar voornaamentlyk door een rasse pols, en die zwaar is, door een schielyke moeyelyke ademing; een groote hette.

102 Derhalven de middelen, die kragtig zyn om te beteugelen de al te sterke beweging, doen de geduurigheid en kragt van de t'zaamentrekking des herts verminderen.

[p. 20]

103. Welker deze de ziel, andere 't lichaam raaken.

104. De eerste zyn, welke de groote hersttogten door de redenering, opwekking van tegenstelde herstogten, of verspreiding doen slaapen.

105. De laasten handelen van de rust der spieren, verslapping der aderen, (54) verzagting van al wat scherp is, door te verdunnen, of te verstompen, (66, 67, 68) weg te neemen de oorzaaken der pyn.