Floris, graaf van Holland

(1996)–Frits Bolkestein– rechtenstatus



[pagina 41]
Tweede bedrijf
[pagina 43]
Scène I Een vertrek in het kasteel van Floris Floris en de broeder; Amstel en Velzen; Roderick floris Zoals ik u al eerder heb gezegd, Zie ik geen kans om oorlog te vermijden Met Guy Dampierre. Want hij lijkt vastbesloten Om Vlaanderen in 't ongeluk te storten. Het dodelijk gevaar dat Frankrijk vormt Waardoor zijn veiligheid en welvaart wordt bedreigd Voldoet hem niet, hij zoekt nu strijd met mij. Hij wil de eilanden van Zeeland binnentrekken Die tussen hem en mij een buffer vormen. velzen Waarom zou hij zo onbesuisd te werk gaan? floris Ik zie dat u nog niet bent ingewijd; De kronkelpaden van diplomatie niet kent. De macht van Frankrijks leger kan hij zonder hulp Niet stuiten. Maar met steun van Engeland Kan hij een dijk opwerpen tegen Frankrijks vloed. Dus is hij bang dat het verbond dat wij Met Edward zullen sluiten, hem beroven zal Van 't onbetwiste voorrecht dat hij vroeger had:
[pagina 44]
De steun en gunst van 't Engels vorstenhuis. Dit steekt, en zet hem aan tot preventieve oorlog. amstel En het verbond dat u voor ogen had? floris Daar zult u nog van horen. Roep hem binnen. Roderick af Roderick weer op met Antony Bek, bisschop van Durham roderick Mijn heer, ik kondig aan: de bisschop Antony. Roderick af antony bek Ik kom de goede wensen overbrengen, heer, Van Engelands koning aan de graaf van Holland. Hun beider landen grenzen aan de zee Die hun domeinen scheidt, maar ook verbindt In vredig handel drijven, en er zo voor zorgde Dat een natuurlijk bondgenootschap is ontstaan. Wij zijn bevriende landen, heersers over zee, En vormen een belemmering en hindernis Voor Filips en zijn grenzeloze vechtlust.
[pagina 45]
floris Uw woorden klinken goed, maar wij zijn niet alleen Aan deze zijde van de nauwe zee. Wij hebben buren in het Zuiden, Vlaanderen. U heeft er zeker van gehoord: de steden Staan zeer hoog aangeschreven bij uw koning. antony bek Jawel, jawel, wij handelen zeer veel in wol Met deze noeste steden. En met veel gewin. Maar kunnen wij u ergens mee van dienst zijn? floris Ik vraag de koning al zijn wol naar ons te sturen. antony bek Is dit de reden dat u mij heeft laten komen? floris Niet helemaal - ik weet heel goed dat koning Edward Zijn wol geen andere bestemming geven zal Alleen omdat ik het hem vraag. Ik ben bereid Hem ongekende voordelen te bieden Om dit verbond voor hem aantrekkelijk te maken. antony bek Wat zijn de voordelen die u bedoelt, mijn heer?
[pagina 46]
floris Mijn enig kind, mijn dochter Margaretha, Is veertien jaren oud, en koning Edwards zoon, Alfonso, zoekt een vrouw. Ik bied mijn dochters hand. Haar bruidsschat zal bestaan uit half mijn rijk... amstel Maar heer! floris ...Als ik mocht sterven zonder zoon als erfgenaam. antony bek Uw dochters hand en half uw rijk in ruil voor al De wol van Engeland? floris Nee, nee - ik wil nog meer. antony bek Ik had al het vermoeden dat er meer zou zijn. floris U weet dat Schotlands troon nog niet is opgeëist Vanaf de tijd dat d'oude koning is gestorven. Het is de taak van Edward te beslissen, Te kiezen tussen clans die nu elkaar de troon Betwisten en de wapens laten kletteren. Ook ik maak aanspraak op de troon van Schotland, Daar Ada Huntingdon mijn grootma was.
[pagina 47]
Zij was de zuster van de Schotse koning. Laat Edward mij in deze zaak terzijde staan Als derde deel van onze overeenkomst Die ons tot sterke, trouwe vrienden maken zal. amstel Mijn heer, ik denk... antony bek Uw voorstel is de moeite waard Maar niet eenvoudig te bereiken, heer. Sta toe dat ik me terugtrek, naar de koning ga Om hem verslag te doen van dit complexe plan. floris U heeft gelijk, breng hem mijn beste wensen over. Antony Bek af amstel Dit gaat te ver mijn heer... Gaat u een tweede maal Mijn eigendom vergooien zonder zelfs Mijn toestemming te vragen... zonder overleg... U doet of ik geen waarde heb... U doodde Jan, Mijn neef... U heeft mijn nicht tot hoer gemaakt... velzen Vergeet wat in 't verleden is gebeurd!
[pagina 48]
amstel O God, dit gaat te ver... U steunt de lage boeren, Ellendigen, die mijn onsterfelijk erfrecht Niet wensen te erkennen... uw bijl slaat gaten in De wortel... van de eik van de gevestigde Belangen. En u laat mij bijten in het stof... velzen Maar overdrijft u niet - ook u heeft deel gehad Aan de welvarendheid die met de vrede komt. amstel Ga heen met uw welvarendheid, ik eis mijn recht! O God, dit gaat te ver! Ik ben slechts een pion! U gooit mijn land te grabbel in 't akkoord Zodat u Englands wol krijgt die u zo begeert, Gebruikt mijn land opdat Alfonso's lust Naar Margaretha aangewakkerd wordt. U geeft me bitter brood te eten, maar er komt Een dag dat ik u tegemoet treedt als een man En u zal laten stikken in uw wol. Amstel af velzen Mijn heer, ik hoop dat u hem kunt vergeven Voor deze plotselinge uitbarsting van wrok. Ik weet dat hij het niet bedoelt zoals het klinkt. Hij is een zeer opvliegend man, maar even snel
[pagina 49]
Zal hij zijn hatelijke woorden weer betreuren. floris En niet alleen opvliegend, zoals u dat noemt, Hij heeft ook niet begrepen wat ik heb gezegd: Mijn halve rijk - en daaruit maakt hij op Dat het de grond betreft die hij in leen bezit. Daarbij vergeet hij dat mijn grond veel groter is. Maar u, u bent zijn vriend en zijn vertrouweling, Probeer de storm die in zijn geest woedt te kalmeren. Of liever: vraag uw vrouw of zij haar charme En glimlachende schoonheid wil gebruiken. velzen Mijn Heer, ik denk... floris Ach, pak het aan zoals u wilt. Velzen af broeder U speelt gevaarlijk spel. U hebt veel te verliezen. Uw winst zou niet zo zeker zijn, want alle wol Die hier ten verkoop aangeboden wordt Vindt elders even snel een stapelplaats. Hoe kan de Schotse troon voor u belangrijk zijn? En waarom jaagt u zulke verre doelen na?
[pagina 50]
floris Ik weet dat Edward nooit bewust zal overwegen Mijn aanspraak op de Schotse troon te steunen. Hij wil zijn invloed niet verspelen bij de clans Door steun te geven aan een man van buitenaf. Maar als ik zulke hoge eisen stel Krijgt hij de kans zijn goede wil te tonen Door tegemoet te komen aan mijn andere verlangens. Hij zoekt natuurlijk tegenwicht voor Vlaanderen, Dat dienstig zijn moet aan de welvaart van zijn rijk. Zijn geld en vriendschap kan ik node missen. Een bondgenootschap ligt dus voor de hand. Maar er is nog iets waar u niet van weet. U schijnt te denken dat ik nooit een zoon zal krijgen. Wel, Beatrijs, mijn vrouw, verwacht opnieuw een kind. broeder God zij gedankt. En moge het een zoon zijn In deze tijden van onzekerheid. Want anders wordt de net herwonnen rust bedreigd Door toedoen van een zwakke vrouwenhand. Maar stel dat het een meisje is, of dat het sterft? Het zou de eerste keer niet zijn! floris Als dat gebeurt, En God verhoede het - Hij zou me moeten gunnen Waar ik al jaren bitter naar verlang En wat het beste voor mijn land zou zijn -
[pagina 51]
Als God mijn wens weer niet verhoren wil Of als de koning van Brittannië zijn woord breekt - Zoek ik mijn toevlucht bij de Franse koning, Die nooit een kans voorbij laat gaan om Vlaandere Te sarren en die rijke steden in te palmen. broeder U schijnt te denken dat een bondgenootschap Als een versleten jas kan worden weggedaan. floris Ach Vader - inderdaad speel ik een dodelijk spel. De risico's zijn groot, maar de beloning ook. Waar het om gaat is eten of gegeten worden Door wie de sterkste, snelste, slimste is. Denk aan de vruchten, rijkdommen en roem Die Holland zou verwerven als ik erin slaag Om hier een stapelplaats voor wol uit Engeland Te stichten en mijn slag te slaan ten koste van Die sluwe oude vos, de vader van mijn bruid. Ga zien hoe Amstel vaart en praat met hem En tracht zijn ergste woede te bedaren. Broeder af De broeder slaat de angst nu om de keel Want hij is bang dat ik te hoog zal grijpen. Misschien terecht. Het is niet al te lastig
[pagina 52]
De bisschops duimschroeven wat aan te draaien, Een Fries verstand proberen bij te brengen, Maar het is heel wat anders te proberen De rijkdom en de macht van Vlaanderen te tarten En deze hachelijke poging te baseren Op glibberige drek, want elke overeenkomst Met koningen van Frankrijk of van Engeland Is even onbetrouwbaar als het stinkende moeras. Onenigheid zal onderwijl in het verborgene Als koudvuur rotting en bederf verspreiden Door toedoen van de graaf van Amstel. Misschien moet ik de woorden van de broeder Ter harte nemen. Maar wat is mijn kans, Mijn mogelijkheid om ooit nog Guy te pakken, Mijn wezen en identiteit te vestigen En tegenstellingen te overwinnen, En in een klap dit land, de Hollandse gewesten, Ver boven al zijn buren te verheffen, Te maken tot een spil en draaipunt van de handel Die over zee van Noord naar Zuid gevoerd wordt En over de rivier van Oost naar West. Een vrij en open trefpunt voor de markt, Waar kooplui, waren, nering... Velzen op velzen Hier is Nathan, Hij brengt een boodschap van de bisschop.
[pagina 53]
floris Welke boodschap? velzen Al vele jaren hebben mensen in zijn land Gespaard, bedragen die ze konden missen, Een stuiver hier, een centje daar, om mee te helpen De kosten te betalen van een kruistocht tegen De ongelovigen, een allerlaatste poging om De Turken te verjagen uit het Heilige Land. Dit geld was op een plek gelegd die veilig leek En heilig: hetzelfde klooster waar de bisschop Beweert zijn ziel en geest te louteren In eenzaamheid en een eenvoudig leven Als ware hij een monnik. Al 't vertrouwen Dat mensen in hem stelden is geschonden. De schat, die was gegroeid tot een enorm bedrag, Is weg. En niemand weet wie verantwoordelijk is. De onbekwame bisschop heeft door wanbeheer Tot deze misdaad aangezet; tot het verduisteren Van 't heilig kapitaal. floris Wie wordt verdoemd door God Zal eerst zijn geest verliezen. Wie had kunnen denken Dat het zo snel gebeuren zou. velzen Wat moet ik doen?
[pagina 54]
floris U moet zich klaar gaan maken om met Amstel samen De burchten die mijn pand zijn te verdedigen. Nu kan de bisschop niet meer hopen dat hij ooit Zijn schulden aan mij afbetalen kan, en dus Zal hij misschien uit wanhoop naar de wapens grijpen Om zijn bezit weer terug te krijgen. Ga nu heen. velzen Wat moet ik met de jood? floris Verzoek hem hier te komen. Velzen af Nathan op Met welke woorden, Nathan, kwam hij naar u toe, Toen er ontdekt was wat hij had gedaan? nathan Mijn heer, hij weet van wanhoop niet meer wat te doen. ‘Bij Christus, onze Heer, dat zei hij tegen mij. ‘De joden hebben Christus omgebracht,’ zei ik. ‘Heb medelijden,’ smeekte hij. En ik zei toen: ‘En welke christen had met ons ooit meêlij?’ Maar toch beloofde ik u te berichten van Zijn diepe hoop dat u hem weer zult helpen In zijn moment van peilloze ontsteltenis.
[pagina 55]
floris Dat zal ik. nathan Welke rente, welke zekerheid Zult u, mijn heer, dit keer van hem verlangen? floris Nu, luister goed en breng hem deze boodschap over. Ik ben bereid hem nog een keer te helpen Zijn schuld te delgen en ook het gestolen geld Weer aan te vullen zodat alle blaam en schande Die hem met heftigheid zou treffen wordt gesmoord. Maar aan mijn bod zijn voorwaarden verbonden. Ik heb de ridders die de burchten van de bisschop Bezetten opgedragen om te controleren Of ze gereed zijn voor de aanval en ik wil, Ik eis dat zijne heiligheid die burchten aanvalt En wel direct. Hij hoeft geen ogenblik te vrezen Dat ik hen af zal laten lossen, want ze liggen ver Van Amstels eigen gronden en ik zorg Dat er geen troepen naar de bisschop zullen gaan. Zo kan uw heer de molensteen waaronder hij Gebukt gaat van zich werpen; mij verlossen van De hond die altijd aan mijn voeten keft.
[pagina 56]
nathan U zult de lening dus verlengen en verzachten Maar u verlangt hun beider lijk ervoor terug. floris Uw woorden zijn niet erg verfijnd, maar inderdaad Is dat de kwintessens van deze overeenkomst. Floris af nathan Wat is dit voor een man? En wat een wreed gedrag Om voorwaarden te stellen die de schuldenaar Niet na zal kunnen komen en het domme misdrijf, Dat door zijn prooi uit wanhoop is begaan, Voor eigen doelen aan te wenden om een val te zetten Voor zijn voornaamste edelen. Verraad, Schijnheiligheid is eigen aan het christendom! De ene paus belooft ons te beschermen en staat Geen christen toe een jood te martelen of kwetsen. Een ander zegt dat wij tot slavernij Gedoemd zijn voor de eeuwigheid, want wij Zijn moordenaars van Christus volgens hen. En op hun scholen leert Aquinas hun dat wij Slechts slaven zijn van hun onsterfelijke kerk Die vrij over ons geld en goed beschikken kan. We krijgen nutteloze regels opgelegd. We moeten vasten als het Pasen is. We moeten onderscheidingstekens dragen.
[pagina 57]
We worden nimmer toegelaten in een kerk. We mogen ook geen nieuwe scholen bouwen. Geen christenvrouw mag joodse kind'ren voeden. Ze spreken over onze talmoed met verachting: ‘De heiligschennis van dat diep verdorven ras.’ Hun bisschop gooit de boeken in het vuur. Alsof zij bang zijn dat wij ongemerkt hun geest Vergiftigen. Zij zeggen dat we machtig zijn, Maar geld betekent macht wanneer de eigenaar Bepalen kan waarvoor hij het bestemt. Maar deze vrijheid is ons niet gegund Als willoos instrument van koninklijke armoe. Dit alles is van generlei belang In vergelijking met hetgeen gebeurt In steden waar de pest is uitgebroken. In Straatsburg zijn de joden al beschuldigd En velen van hen hebben zelfs bekend! Wanneer men mij de voeten roostert tot het bot Dan ben ik zelfs bereid volmondig toe te geven Dat ik met eigen handen God heb omgebracht. En onze eensgezindheid is een korrel zand Die in hun ogen prikt, want onbesneden mannen Zijn uitgesloten van 't Verbond. En enkel Abraham En zijn geslacht behoren tot het uitverkoren volk. Nathan af Beatrijs op met kaarsen
[pagina 58]
beatrijs Wat was dat een verschrikkelijke droom! Amstel op O, Amstel, mag ik u vertellen wat ik net Gezien heb in mijn droom? amstel Heel graag, als u dat wenst. beatrijs Het was een vreselijke droom. Ik zag een beeld Dat ik nog nooit tevoren had gezien en dat Ik nooit meer hoop te zien. De lucht vervuld Van vreemde schepselen: een ooievaar wiens lijf Van achter uit een schip bestond, die westwaarts vloog. Naar 't oosten vloog een vis, met op zijn rug Een monsterlijke dwerg, gezeten naast zijn vrouw. Zij leken koers te zetten naar een stad Die in de verte vlammend rode gloed verspreidde En dichte wolken rook. Meer op de voorgrond lagen De resten van een toren; voor die resten zat Mijn echtgenoot een spel te doen met dobbelstenen. En bij hem was mijn dochter Margaretha, Met op haar hoofd een doornenkroon. Daarnaast Een weerzinwekkend stel: een bedelaar Met een geveerde staart, zijn been was krom En naast hem lag een hond gelijk een harlekijn.
[pagina 59]
De tweede van het stel was in het zwart gekleed. In plaats van een gezicht had hij een varkenskop. En op zijn borstelige haar droeg hij een uil. Hij had een luit. En ook had hij een sleutel. Ik weet niet wat voor spel zij speelden, maar Ik zag mijn vader rechts van hen. Hij keerde hen De rug toe, stak twee vingers waarschuwend omhoog. De houten brug waarop zij stonden, lag Over 't stilstaand water van een poel waarin Een veelheid van de griezeligste dingen zwom. Een aapje met een zwaard zat grijnzend op een kist. Een dier dat op een muis leek, plukte aan een harp. Een pantservis zwom met een duivel op zijn rug Een man die in een eend zat tegemoet. Een pot met achterbenen als een paard Stond op tegen een stier met ratachtige kop. En ook stond bij een boom een wulpse naakte vrouw, Een glanzende gestalte die krabde aan haar kruis, En naar een kat keek met een vis tussen zijn klauwen. En nog veel meer, zo vreemd en zo bizar Dat ik er niets van zeggen kan, behalve dat Ik bang was en in tranen wakker werd, Geheel bezweet. Wat kan dit nu betekenen? amstel Mijn vrouwe Beatrijs - kon ik u maar vertellen In alle eerlijkheid dat ik niets op kon maken Uit alles wat u droomde. Maar de tekenen Zijn zonneklaar. De toren staat natuurlijk voor
[pagina 60]
De bisschops burcht die ik beschermen moet. Dat hij is ingestort, voorspelt voor mij geen goeds. Het dobbelspel symboliseert de risico's Die Floris heeft genomen door zich te verbinden Met koning Edward. Hij is niemand anders Dan deze bedelaar met veren aan zijn staart, En bisschop Antony die paljas van een hond. De ander in het zwart kan ik veel slechter duiden. Wellicht de Franse vorst; de vogel op zijn hoofd Kan staan voor alle rechters die hij nodig heeft Om stromen listigheden voor hem uit te denken. Uw dochter Margaretha is gekroond met doornen Ter ere van haar huwelijk met Edwards zoon. beatrijs Wat zegt u daar? amstel Ach, wist u er niet van? Heeft hij u niet verteld wat hij van plan was? Uw dochter Margaretha wordt Alfonso's vrouw. beatrijs Mijn God, mijn dochter, nog zo jong - mijn enig kind Dat zij mij al verlaat kan ik nog niet verdragen. amstel Niet zomaar droomde u van waarschuwende vingers. En dan die naakte teef die zo afgunstig kijkt Naar wat de kat daar in zijn klauwen heeft.
[pagina 61]
Dat is natuurlijk Machteld, Velzens jonge vrouw, Die loops is en wellustig droomt dat Floris' vis Haar dijen binnenzwemt. beatrijs O nee! amstel O ja! beatrijs O nee. amstel Maar waarom denkt u dan dat Velzen mee moest? beatrijs Er waren toch twee burchten te verdedigen? amstel Maar denkt u niet dat ik in staat zou zijn Ze allebei persoonlijk te beschermen? beatrijs Van oorlogszaken heb ik geen verstand. amstel Ik denk dat u het weldra zult gaan merken.
[pagina 62]
beatrijs Ik weet dat Floris vroeger omgang heeft gehad... Ik weet het, met uw nicht... maar niet met Machteld... amstel Mijn vrouwe Beatrijs, ik smeek u, bid voor mij. Ik ga nu op een missie die gevaarlijk is. Misschien keer ik niet terug. beatrijs Ik wens u veel geluk. Amstel af Mijn God, heb meêlij met ons allen. Floris op floris Ik vertrek Om strijd te voeren met de Friezen om de eer Te wreken van mijn mannen die, door hen verlokt, De drassige moerassen binnentraden waar De meesten van hen sneuvelden. Ik moet nu ook Tot elke prijs ontdekken waar het lichaam van Mijn vader wordt bewaard. Want ik ben vast van plan Het naar zijn laatste rustplaats te vervoeren, In Middelburg, om hem als christen te begraven
[pagina 63]
Zoals een keizer van het Heilige Roomse Rijk Betaamt. Ik zal niet rusten voor die taak volbracht is. beatrijs O, Floris, zoudt u die riskante veldtocht nu Wel ondernemen? floris Wees niet bang dat ik Dezelfde fout een tweede keer bega. beatrijs Vannacht had ik een vreselijke droom: Er was een stad die brandde, vissen vlogen door de lucht En buitenaardse monsters, ruïnes van een toren, Een kat die blies, slechts dingen die niets goeds voorspellen. Ook u zat daar, met akelige mannen, Te dobbelen. Mijn hart stond stil van afschuw. floris De invloed van de zwangerschap is duidelijk Te merken aan uw dromen in de nacht. Ik zou Geen aandacht schenken aan dat koortsige gewoel. beatrijs Kunt u niet wachten tot het kind geboren is?
[pagina 64]
floris De tijd is rijp. Ik doe het nu om, vóór uw vader In 't zuiden aanvalt, zorg te dragen dat er geen Twee fronten komen. beatrijs Waarom heeft u Margaretha Aan Edwards zoon beloofd? floris Wie heeft u dat verteld? beatrijs Ik ben de moeder van het kind! floris Ik vraag: wie heeft U dat verteld? beatrijs Heer Amstel, toen hij mij kwam groeten. floris En wat heeft u die dwaas uit nijd nog meer verteld? beatrijs Het was genoeg! Ik kan het niet verdragen Te zien hoe Margaretha voor haar tijd Mijn zijde moet verlaten, eenzaam, in den vreemde.
[pagina 65]
floris Maar Beatrijs, u maakt zich te vroeg zorgen; Beklonken is er niets. Wellicht verwerpt de koning Het pact dat onze beide landen zal verbinden. En van dat pact is onze dochter slechts een deel. beatrijs Maar wel het deel dat mij het meeste aangaat. floris Misschien wil zij wel graag Alfonso's gade worden, En leven aan het hof van koning Edward. beatrijs Misschien - Maar waarom heeft u Velzen opgedragen Die burcht te gaan beschutten? floris Daar er twee zijn En Amstel die niet beiden kan beschermen. Ik vind u slecht geluimd en vol van kwade wil Gewoonlijk bent u niet zo achterdochtig. Vanwaar die plotse zorg voor Velzens veiligheid? Wilt u hem hier onder uw rokken houden? Vaarwel!
[pagina 66]
Floris af beatrijs Mijn echtgenoot Is mij voorspeld Zaait droefenis en dood: Mijn dochters hand Voor Edwards geld En vaders rijk zo groot. Het groot venijn Dat macht aankleeft Als mensen koopwaar zijn - Trompetten schallen De koning sneeft Hoe zinloos dit refrein.

Vorige Volgende

Tweede bedrijf

Scène I