Oost- en West-Indische Warande

Vervattende aldaar de leef- en genees-konst. Met een verhaal van de speceryen, boom- en aard-gewassen, dieren &c. in Oost- en West Indien voorvallende

[p. 120]

Het XIX. Capittel. Van de Inlandtsche harde geswellen, Gom-klieren ende sweeringen, die op he Eylandt Amboyna, ende insonderheyt op de Moluckische Eylanden voorvallen, by de onse de Amboynsche Pocken genaemt.

In Amboyna, ende insonderheyt in de Moluckische Eylanden, gaet een gemeene plage in swangh, die door hare toevallen de Spaensche Pocken heel gelijck is. Doch dese twee zijn hier in verschillende, dat dese sonder Venus-spel mede tevoorschijn komt: ende plagh in volgender maniere toe te nemen. Voor eerst puylen in 't aengesichte, in de armen ende beenen eenige Tophi ofte geswellen uyt, die van aenbeginne af, hardt ende schirreus zijn, ende haer soo menighvuldigh over het gantsche Lichaem vertonen, als de Wratten ende Exter-oogen in 't Vaderlandt aen handen ende voeten; ende indien het gebeurt dat dese aen het sweeren geraken, so geven sy van haer een taye ende gomachtige materie, die nochtans soo scherp ende bijtende is, dat daer uyt diepe ende holle Ulceratien ontstaen, met hoorn-harde ende omgekeerde kanten. Het is een vuyl ende afkeerigh quaet, dat met de Spaensche Pocken wel over een komt, behalven dat hier so groote pijnen niet by en zijn, ende soo lichtelijck geen Caries ofte verstervinge

[p. 121]

in 't gebeente en komt, dan door de onachtsaemheyt des Genees-meesters. Dese sieckte neemt sijnen oorsprong eerst uyt den bysonderen aert des luchts ende lants, ende dan uyt de infectie des luchts, door soute dampen, die van alle kanten uyt de Zee oprijsen, als oock door de grove melancholijcke slijmachtige spijsen, gelijck als de zee-visch is, die hier in grooten overvloet gevangen wert, ende een geduerige spijse der Inwoonderen is, alsoo het Eylant van andere lijf-tocht behoeftigh genoegh is. Tot dit quaet is oock dapper behulpelijcken het gebruyck van die soorte van Panne-koecken, die sy, in plaetse van broot, langs die geheele Land-streeck plachten te eten, ende van de Inwoonders Sago genoemt wert, het welcke Meel is, dat uyt het pit van bomen geklopt wert. Hier toe streckt oock die ongevoegelijcke soorte van Dranck, die sy Saguweer noemen, dewelcke bykans op eene manier uyt eenen Boom getapt wert, gelijck uyt den Indiaenschen Palm-boom, ofte Coquos-boom, die vochtigheyt gehaelt wert, dewelcke van de Inwoonders Towack, ende van de Portugijsen Vinho de Palma genoemt wert. Desen dranck onmatelijcken genuttigt zijnde, maeckt soo beschonken als de Wijn ende het Bier plagh te doen, ende ontstelt het hooft ende de zenuwen, oversulcks verneemt men hier in dese Eylanden, veel meer die soorte van Beroeringe, die wy hier voor geseyt hebben dat Beribery genoemt wert.

Nu tot de genesinge:

Soo veel de genesinge aengaet, die en is, soo wanneer de sieckte noch versch is, niet swaer:

[p. 122]

maer indien die ver-oudert is, sleept sy meer moeyten met sich. Doch wijckt bykans voor die eygene remedien, die men in de Spaensche Pocken, verstoptheden des Milts, in de Water-sucht, ja in het Water selfs, ende in andere lange ende wederspannige sieckten plag te gebruycken. Men moet dan hier decoctien toe bereyden, uyt de Wortelen van China, Sarsa-parilla, Pock-hout ende uyt des selviges Basten, daer by koockende twee handen vol Becabom, ofte Water pongen. Daer na sal men de sieckmakende stoffe met stercker purgerende medicamenten uyt-drijven: want lichte Purgatien en helpen hier niet. Die sterck afdrijvende medicamenten zijn, het extract van Gutta Gamba, het Elaterium; ende indien de sieckte voor dese niet en wijckt, soo moet men tot de Chymische medicamenten komen, ende tot de soodanige die uyt de Mineralen ontstaen: als sy den Mercurius vita, het Butyrum Antimonij, Turbith Minerale; als noch Mercurius Praecepitatus Albus. Men moet hier oock van buyten eenige smeringen, ofte salven gebruycken die uyt Mercurio ontstaen, ende na de kunst gemaeckt zijn, welcke alle by Crollius ende andere wel-geoeffende Alchymisten te vinden zijn.

Eynde der Indaensche Genees-konst.