De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Mariken van Nieumeghen

Middelnederlands geschrift, overgeleverd in de vorm van een populair leesboekje onder de titel Die waerachtige ende een seer wonderlijcke historie van Mariken van Nieumeghen die meer dan seven jaren metten duvel woende ende verkeerde. De oudste bekende druk stamt uit ca 1515, door Willem Vorsterman (unicum in München, Bayerische Staatsbibliothek). Er zijn verder drie stukken bekend uit de 17de eeuw en een Engelse bewerking uit ca 1518, gedrukt te Antwerpen door Jan van Doesborch (unicum in S. Marino, Californië, Henry E. Huntington Library). Wsch. is een oudere Nederlandse uitgave verloren gegaan.

De tekst, zoals deze nu bekend is, bestaat afwisselend uit proza en (1144) verzen, ingedeeld in een proloog en twaalf hoofdstukken. Het proza is verhalend, de verzen zijn in dialoogvorm. Het geheel werd gepresenteerd zoals andere volksboeken met ingelaste rederijkersverzen uit die tijd, bijv. de historie van Broeder Russche. Er is met name overeenkomst met Jan van Beverly en De verloren zone vanwege het dominerend dramatisch karakter van het geheel.

Het werkje is verwant aan de Beatrijs- en de Theophilus-legende. De auteur wilde

[p. 372]

aantonen dat de mens met Maria's hulp vergiffenis kan verkrijgen. Tevens geeft het een beeld van het burgerlijke leven, vnl. te Nijmegen en te Antwerpen, in een periode die aanvangt met de gevangenneming te Grave van hertog Arnold van Gelre (1465).

Heel wat literair-historici hebben erover getwist of Mariken van Nieumeghen werd geschreven om gespeeld of om gelezen te worden. Het probleem is of de tekst, zoals hij werd overgeleverd in een mengeling van proza en verzen, rechtstreeks door de auteur werd geschreven, dan wel of de bewaarde versie teruggaat op een andere redactie, geheel in verzen en in toneelvorm. M.E. Kronenberg, W.A.F. Janssen en D. Coigneau dachten zelfs aan een oorspronkelijke prozavorm voor het geheel. De interne gegevens laten niet toe dat de geschiedenis lang voor 1515 zou zijn neergeschreven. Zoals de tekst werd overgeleverd, vindt hij een logische plaats te midden van de vele prozaromans uit die tijd. De auteur is onbekend.

Uitgaven:

H. Morgan Ayres en A.J. Barnouw, Mary of Nimmegen (1932), fotografische uitg.; A.L. Verhofstede e.a. (1951²), fotografische uitg., met bibl. van R. Roemans en G.W. Wolthuis; G. Knuvelder (1978¹⁵); L. Debaene (1980⁵), D. Coigneau (ed.) (1982); C. Kruyskamp (ed.) (1982⁸).

Literatuur:

G.W. Wolthuis, Duivelskunsten en sprookjesgestalten (1952); J. van Mierlo, `Anna Bijns en de volksliteratuur in haar jeugd te Antwerpen', in Versl. en Meded. Kon. Vl. Acad. (1955); L. Roose, Anna Bijns. Een rederijkster uit de hervormingstijd (1963); W.A.F. Janssen, Studies over M.v.N., Leuvense bijdragen (1967); M.J.M. de Haan (ed.), `Mariken Speciaal', in Meta, 9 (1974-1975); J.D.P. Warners, `Mariken en de retorica', in Nieuwe Taalg., 68 (1975).

[L. Debaene]