De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Sielen Troest, Der

Twee anonieme Middelnederlandse catechetische werken, tal van exempelen be-

[p. 526]

vattend. Zij zijn geschreven in de vorm van een dialoog tussen een geestelijk vader en een geestelijk kind. De grote Der sielen troest werd omstreeks 1350 in het Oostnederlands - Nederrijns - Westfaals gebied, wsch. door een dominicaan, samengesteld. Het lag in de bedoeling van de schrijver om de leken een stichtelijk, maar boeiend boek in de landstaal te bezorgen, dat de wereldse ridderromans, die hij in de proloog als onnuttig bestempelt, zou kunnen verdringen. In de proloog zegt hij het te zullen hebben over de tien geboden, de zeven sacramenten, de acht zaligheden, de zeven werken van barmhartigheid, de zeven vreugden van de Heilige Maagd, de zeven getijden, de zeven gaven van de Heilige Geest, de hoofdzonden en de hoofddeugden. Hij handelde echter alleen over de tien geboden en in het derde gebod over de zeven getijden en de zeven vreugden van de Heilige Maagd. Wellicht heeft de dood hem belet zijn werk te voltooien. Van dit werk zijn ruim dertig hss. bewaard gebleven, waaronder acht Middelnederlandse, die het werk volledig of gedeeltelijk bevatten. Voor 1600 verschenen er in het Nederlands achttien en in het Duits zeven uitgaven. Zelfs na 1600 werd het in het Nederlands nog herhaaldelijk herdrukt. Een Deense en een Zweedse vertaling zijn, beide in een hs., overgeleverd.

De kleine Der sielen troest handelt over de zeven sacramenten. Ingelast zijn twee reeds bestaande werken, die ook in de vorm van een dialoog tussen een geestelijke vader en een geestelijk kind zijn geschreven. Het vierde sacrament bevat het exempel van de `Biechtspiegel', het zesde die van de `Kloosterspiegel'. De `Biechtspiegel' handelt niet alleen over het vierde sacrament maar ook over de hoofdzonden, de tien geboden, de vijf zintuigen, de zeven werken van barmhartigheid en de zeven sacramenten. De `Kloosterspiegel' behandelt niet het sacrament van het priesterschap, maar de hoedanigheden van de goede kloosterling. Samen met de ingevoegde `Biechtspiegel' en de `Kloosterspiegel' is de kleine Der sielen troest omvangrijker dan de grote. Hij is geheel of gedeeltelijk in een twintigtal hss. overgeleverd, waaronder twee Middelnederlandse. Deze bevatten echter slechts de eerste vijf sacramenten (met de `Biechtspiegel' in het vijfde sacrament) en het zesde sacrament tot waar de `Kloosterspiegel' in de Duitse hss. is ingevoegd. Afzonderlijk komt de `Biechtspiegel' in versch. Middelnederlandse hss. voor. De kleine Der sielen troest werd nooit gedrukt. De `Biechtspiegel' werd in 1470 onder de titel Boec vander biechten, samen met de Spieghel des ewighen levens, uitgegeven.

Uitgaven:

C.G.N. de Vooys, Middelnederlandse Marialegenden, ii (1903); M. Schmitt, Der grosse Seelentrost. Ein niederdeutsches Erbauungsbuch des vierzehnten Jahrhunderts (1959).

Literatuur:

G. Reidemeister, Die Überlieferung des Seelentrostes, i (1915); J. Deschamps, `De Middelnederlandse handschriften van de grote en de kleine "Der sielen troest"', in Hand. Kon. Mij v. Taal- en Letterk. en Geschied., 17 (1963); M. Murjanoff, `Zur Überlieferung des Seelentrostes', in Beiträge zur Geschichte des deutschen Sprache und Literatur, 86 (1964); Vijftien jaar aanwinsten (1969), uitg. van de kb te Brussel; M. Andersson-Schmitt, `Mitteilungen zu den Quellen des grossen Seelentrostes', in Jahrb. Ver. niederdeutsche Sprachforschung, 105 (1982).

[J. Deschamps]