Logo DBNL
Vertaalde gedichten (1981)

Vertaalde gedichten

(1981)–G.A. Bredero–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Koning Apollonius van Tyren

De derde Historie van Deel VII verhaalt een geschiedenis die reeds voorkomt in de Gesta Romanorum en o.a. ook in een Nederlands volksboek van 1493: ‘Verscheyden onghevallen des Koninghs Apollonius van Tyren, zyne rampsaligheden op Zee, ende hoe hy zyn Vrouwe ende dochter te verliesen quam, met het gheluckich eynde van hun allen’ (blz. 134-259). Hierin komen acht berijmde stukjes voor.

 

De verteller begint zijn lang verhaal aldus: ‘Ghelijc de lusten des Menschen verscheyden sijn, soo moet men oock, om de selve te volnoeghen, hem verscheyden spijse toemaecken, ende sijn honger sien te versadigen met dingen die beyde den genen diese aenbiedt, ende diense aengheboden worden, aenghenaem en behaeghlijck zyn. Hierom is het dat ick myne gheschriften soo zeer soecke te doorspecken met veelderley stoffe, ende met aller hande verwen te doorschilderen, want nadien ic Fransoisen voor handen hebbe, die ghemeynlick seer edel van geeste, snel van begrijp, ende uytnemende leergier sijn, oock haer meeste genoegt hebben in wat nieuws, ende veranderinghe soecken van spyse, soo moet ick nootsakelijck veelderley dinghen weten, die vermakelijck, zeldsaem, ende buyten den gemeynen loop sijn. Welcke eyghenschappen ick te gelijck ghevonden hebbende in deze Historie hier naervolghende, soo en meyn ick niet buyten myn palen te zullen treden, indien ick de selve opoffer aen onsen Edeldom, ghemerct ick hier spreeck van een Edelman, ende van de geschiedenissen eenes machtighen Vorsts, soo ghy naerder zult hooren’ (blz. 134-135).

 

Te Antiochien leefde koning Antiochus in bloedschande met zijn dochter. Al wie naar de hand van die schone koningsdochter dong, moest een raadsel oplossen; slaagde hij daarin niet, dan werd de ongelukkige pretendent onthoofd.

Apollonius, uit een voornaam geslacht van Tyren, waagde ook zijn kans en ondanks de waarschuwing van de koning wilde hij toch het raadsel horen. Dat luidde:

 
Ghedreven sijnde van mijn sonde soeck ick stadigh (XLIII).

Al gaf Apollonius ook de juiste oplossing, toch keurde de koning het antwoord af, zodat de prins vluchtte naar Tyren. Vandaar ging hij met een aanzienlijk deel van zijn bezittingen scheep, maar hij leed schipbreuk en kwam berooid en eenzaam aan het hof van de koning van Cyrien - eigenlijk Cyrene -, Archestratus. Daar verhaalde hij aan tafel zijn ongeluk, tot ieders ontroering:

 
De ooren ende 'thert van yder in't besonder (XLIV).

De ‘Cyreneische’ koning maande zijn dochter aan, de ongelukkige op te monteren, wat zij te gereder deed omdat ze Apollonius reeds begon lief te hebben. Wenend dankte hij haar en ook hij voelde de liefde in zijn hart ontbranden. Na de maaltijd verzocht de koning zijn dochter op de lier te spelen om Apollonius eer en vrientschap te bewijzen; ook aan dat verzoek voldeed de koningsdochter gaarne en ze zong een paar liederen:

 
Der minnen listigh net en kan ick niet ontvlien (XLV).

‘Waer na sy beyde haer stem ende het gheluyt des Instruments veranderende, ghezongen heeft dese naervolghende woorden’ (blz. 180):

 
Der Goden vreucht alleen blijft eeuwigh en bestendig’ (XLVI).

Iedereen prees haar spel en haar zang, alleen Apollonius zweeg, tot verwondering en ontstemming van de koning, die hiervoor een verklaring vroeg. Daarop verzocht Apollonius eveneens om een lier, en dan zong hij en ‘speelde vande onderlinghe liefde der Goden, ende van de kinderen die uyt haer by een komst ghesproten waren, van de heerlijcke daden der Helden ende dappere mannen, ende voordts van de Tragijcksche ende wreede feyten bedreven tot op zynen ouderdom toe’ (blz. 182). De dood ‘des grooten Alexanders’ bezong hij zo hartroerend, dat iedereen erdoor werd aangegrepen. Apollonius, die dit merkte, stemde dan een lieflijker lied en een mildere melodie aan:

 
O ooghjens klaer van glants die mijn door 'tharte brande (XLVII).

Dank zij dit voortreffelijk spel werd Apollonius de leermeester van de prinses; zo groeide hun liefde en zij trouwden.

Na enige tijd kwamen er gezanten van Antiochien aan het hof met het verzoek, dat Apollonius de heerschappij zou willen aanvaarden, want Antiochus en zijn dochter waren gestorven. Per schip werd de reis aanvaard. Op die tocht baarde de jonge koningin een dochtertje, maar zijzelf stierf. Met verscheurd hart moest

Apollonius haar lichaam aan de golven toevertrouwen: hij legde haar, koninklijk gekleed, in een prachtig-versierde kist, met een grote som geld erbij, opdat ze ergens aan land een eervolle begrafenis mocht krijgen, én met een ‘Epitaphium ofte Graf-schrift’:

 
Soo wie dit Lichaem siet dat averechts hier leydt’ (XLVIII).

Aan land gedreven te Ephesen, bleek de koningin tenslotte slechts schijndood te zijn geweest. Na haar genezing wijdde ze zich aldaar aan de dienst van Diana.

Intussen vertrouwde Apollonius zijn dochtertje toe aan een vriend in Tharsus; hij legde de gelofte af op zee te blijven ronddolen, totdat het kind volwassen zou zijn. Helaas, de pleegmoeder werd jaloers omdat het kind tot een allerschoonst jong meisje opgroeide, en ze besloot haar te laten vermoorden. De beul evenwel kon het niet over zijn hart krijgen en liet het meisje leven. Uiteindelijk kwam ze onder de naam Tharsia terecht in een bordeel, tot groot profijt van de bordeelhouder. En toch werd het beeldschone meisje niet de prooi van elke betalende, want dat belette Athenagoras, een Prince van Lesbos.

Na vele jaren keerde Apollonius weer naar Tharsus. Daar werd hem verteld dat zijn dochter gestorven was, maar dat zijn vrouw nog leefde. En opnieuw koos hij zee.

Op zijn zwerftochten landde hij te Lesbos. Athenagoras kon hem met veel moeite ertoe bewegen, Tharsia te zien en te horen. Het meisje bezocht de troosteloze Apollonius, ze speelde en zong voor hem op de lier: liederen met overduidelijke zinspelingen op haar lot en op dat van haar ouders:

 
Al heeft mijn ongeval, mijn plotselijck ghesmeten (XLIX).

Apollonius verzocht het meisje te gaan. ‘De dochter evenwel, die last hadde om hem wat breder te doen praten, ende niet van daer te gaen zonder te weten wie hy was, gingh voort met haer spel ende sang, segghende’ (blz. 243):

 
O Heylich licht! hemels cieraet (L).

‘Wat wil dit seggen dacht Apollonius by hem zelven? Weet dese dochter wie ic ben, oft slaet sy daer na? is haer dan myn ongeluck, twelck een oorsaeck van myn geluck was, ende daer na weder myn tweede ongeval onverborgen? wie macht haer gezeyt hebben? Tharsia daerentusschen gingh al voort, ende zeyde’ (blz. 243-244):

 
Zee-schuymer! die het al inslockt (LI).

Zo vond Apollonius zijn dochter terug en tenslotte troffen beiden in Ephesen

hun vrouw en moeder. Nu allen verenigd waren, aanvaardde Apollonius de koningskroon van Antiochien en van Tyren.

Aan het slot van zijn verhaal verontschuldigt de verteller zich voor de lengte van zijn verhaal, ‘de slechticheyt ende gheringheydt der tale’ (blz. 258); hij heeft de geschiedenis ‘van woorde te woorde’ gevolgd, zoals Apollonius zelf die te boek had gesteld, zonder ‘eenighe op-pronckinghe oft blancketsel’; anders had hij wel ‘een heel boeck’ moeten schrijven in plaats van de ‘twee drie blaren pampiers’ waarin hij thans alles ‘begrepen’ heeft. ‘Hier wil ick nu dese langhe discoursen staken, op dat ghy uwen adem verhalen mooght, ende meyne dat de volgende Historie u van desen arbeyt verlichten sal, soo door haer kortheydt als door de fraeyheyt der dingen die daer in verhandelt worden, ende noch onlancx gheschiet sijn in onse nabuerige landen, begrijpende meest gheschiedenissen van minne, twelcke de vruchten sijn dergene die sic vermeyen in den tuyn van vrou Venus, ende gheleyt worden van de fackel hares blinden ende nochtans arglisten soons’ (blz. 259).

XLIII

 
De forfait agité ie cerche incessamment
 
De ma mere le fils, & le fils de ma femme:
 
Me repais de ma chair, dont ie vis en tourment,
 
Et de plusieurs les corps en demeurent sans ame.

XLIII

 
Ghedreven sijnde van mijn sonde soeck ick stadigh1
 
Den zone van mijn moer, de zone van myn wijf.2
 
Ick eet myn eygen vleesch, dies ick pijn onghenadigh3
 
Moet lyden, ende veel daer door verliesen t lyf.4

XLIV

 
Au son plaisant de si grande merueille
 
T'endort de tous & le coeur, & l'oreille.

XLIV

 
De ooren ende 'thert van yder in't besonder
 
Geluystert hebben na 'tverhael van zulcken wonder.2

XLV

 
Fuyr ne peux les rets subtils d'amour
 
Qu'il a tendus pour mon coeur en surprendre:
 
Et le voyant vn nouueau filay tendre,
 
Ie tends le mien, pour surprendre à mon tour.

XLV

 
Der minnen listigh net en kan ick niet ontvlien,1
 
T'welck sy gespannen heeft om mijn hart in te vangen,2
 
En siende dat sy spint nieu garen om te hangen,3
 
Ick spin oock t'mijn om haer een voordeel af te sien.4

XLVI

 
Les Dieux sont seuls iouyssans de leur aise,
 
Et des mortels est l'aise iournallier:
 
Car le plaisir, qui nostre mal appaise
 
Change & rechange, est doux, & puis amer.

XLVI

 
Der Goden vreucht alleen blijft eeuwigh en bestendig.1
 
Der sterffelijcker lust, helaes! hoe groot, uytwendigh,2
 
En duert maer eenen dag: de blijtschap diemen siet3
 
Snort om, ja wederom, en schielijck stuyft tot niet.4

XLVII

 
Ah, yeux sereins qui enflammez mon coeur
 
D'vn nouveau feu pris au milieu de l'onde,
 
De mes longs pleurs, ah! miroir de ce monde
 
Qui fais mourir & viure mon ardeur.
 
 
5
Toy seule as plus de force & de vigueur
 
Que ni le sort, ni la mort furibonde
 
Ni que les Dieux, que l'ennuy, que le pleur,
 
Toy seul ayant l'espoir auquel me fonde.

XLVII

 
O ooghjens klaer van glants die mijn door 'tharte brande,1
 
Met nieuw en zeldsaem vier, getrocken uyt den vloedt,2
 
Der tranen afgedruckt: o spiegel aller landen!3
 
Ghy syt het die mijn vlam sterven en leven doet.4
 
 
5
Ghy hebt alleen meer krachts, meer machts, en meer geboden5
 
Dan die woedende doot, dan 'tverdriet, dan 'tghewelt;6
 
Ia meerder dan de schrick, ja meerder dan de Goden,7
 
Want ziet op u alleen heb ick mijn hoop ghestelt.8

XLVIII

 
Quiconque voit ce corps estendu à l'enuers,
 
Attendre la prison du tombeau & des vers,
 
Le rongement hideux, qu'il aye souuenance
 
De sa condition, & de sa decadence:
 
 
5
Qu'il prenne la moitié de ce thresor heureux,
 
Pour enterrer le corps, accablé par les Dieux.
 
Sur la mer écumeuse, & l'autre argent qui reste,
 
Soit son bien, son salaire, & sa riche conqueste.
 
 
 
Que s'il va déniant au mort ce sien deuoir,
10
Et veut auarement tout le thresor auoir,
 
Qu'il meure malheureux sans que personne aye cure
 
De donner à ses os repos & sepulture.

XLVIII

 
Soo wie dit Lichaem siet dat averechts hier leydt1
 
Verwachtende het graf en't overschrick'lijck knagen2
 
Der wormen, die gedenck der Menschen korte dagen,3
 
Sijn eygen swacken staet, en onse sterflijckheyt.
 
 
5
De helfte deser schadt voorsichtich hy bereydt5
 
Om dit ghereckte lijf te aerden te doen draghen:6
 
Het welcken is op Zee verdelcht en gheslaghen,7
 
Selfs door des hemels haet van hooger majesteyt.8
 
 
 
Het overich ghelt dat daer sal moghen overschieten9
10
Dat sal hy vry en vranck voor trouwe plicht genieten:10
 
Maar zoo hy desen dienst den dooden niet verleendt11
 
 
 
En soeckt wt gierighheydt het gelt maer te verwerven,12
 
God geve dat hy dan so quaden doot mach sterven
 
Dat niemand rust en gheeft sijn Lichaem noch gebeent.

XLIX

 
Dans vn bourbier, plein d'ordure, plongee,
 
Si mon destin m'a lourdement rengee,
 
Pourtant mon corps est pudique & entier,
 
Ma rose n'est fanee en son rosier,
5
Ny ma vertu, fermeté, & constance
 
Ne sçeurent onc que vaut la deceuance
 
D'vn faux attrait, estant telle & d'vn rang
 
Si haut issus, & si noble de sang,
 
Que grand Roy fut, & est encor' mon pere,
10
Fille de Roy, & femme fut ma mere.

XLIX

 
Al heeft mijn ongeval, mijn plotselijck ghesmeten1
 
In eenen vulles-vat: mijn lichaem is nochtans2
 
Eerbaer, oprecht en goet: mijn roose heeft gloor noch glants,3
 
Noch schoone suyverheydt int minste niet vergeten.
 
 
5
Mijn staticheydt, mijn duechd die hebben noyt geweten5
 
Wat dat het valsch bedroch des bedriech'lijcken mans6
 
Aenlockingen vermocht: hoewel dat ick zo gans
 
In weelde, spel, en dans, vol wellust was geseten,8
 
 
 
Want zoodanich ben ick gheboren, en ghevoet9
10
Wt vorstelijcken stam, van preuts en prinslijck bloet10
 
Van Koninglijck geslacht verciert met Konings gaven,
 
 
 
Mijn vader was, en is een Coning rijck van schat12
 
Mijn Moeder vrouw, en kint eens Conings, maer laes! wat13
 
Verschoont een Conings lijck meer als de arme slaven?14

L

 
Sainte clarté qui honores les cieux
 
Fais que ie voye vn iour de ces deux yeux
 
Celuy qui fut chassé de sa prouince
 
Pour trop aimer la fille de son prince:

L

 
O Heylich licht! hemels cieraet,
 
Met u weer-schijn en dun gewaet2
 
Omschijnt melijdelijck dese vrouwe,3
 
En maeckt dat ic t'eeniger tijt
5
Met mijne oogen (wien het spijt)5
 
Noch eenmael met blijtschap mach aenschouwen,
 
 
 
Den balling van sijn vader-landt,7
 
Die onverdient moet zee en zant8
 
Velt-vluchtich door-varen en vletten,9
10
Om dat hy heeft sijns Prinsen kint10
 
Te zeer gelieft, te zeer gemint:
 
O recht verdoemlijcke wetten!12

LI

 
Neptun cruel, écumeux, & courant
 
Qui tout rauis, & tout vas deuorant,
 
Rens moy ce bien, l'honneur de tout le monde
 
Que tu receus sur les flots de ton onde
5
Pres de Cyrene, ou me donne la mort,
 
Car sans cela ne puis auoir confort.

LI

 
Zee-schuymer! die het al inslockt,1
 
Die't alles rooft, die't alles rockt2
 
In uwe grouwelijcke wangen:3
 
Neptuijn! geeft weer mijn waertste goet;4
5
De eer des werelts, die u vloet5
 
By Cyrene heeft ontfangen:6
 
Is dat ghy emmert my, mijn troost niet en wilt geven,7
 
So komt hier mit u verc en neemt my strax het leven.8

Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels