Verspreid werk

[p. 87]

Lof Van de Ryckdom

Wonder werct Godt in al syn werck,¹
Wonder ist al dat ick bemerck;²
Wonder ist leven vande Menschen.
Een wonder Woordt wert hier geseyt,⁴
Bewesen en voorts uytgheleyt,
Dat Rijckdom goet is en te wenschen.

Want Rijckdom is een gaaf van Godt;
Dien sulcken vaack hier valt te lot,⁸
Die Godt, Vader en Moeder eeren.⁹
De Rijcdom dijt de Mensch tot lust,¹⁰
Tot salichheyt, tot dienst, tot rust;
Is dit niet wenschlijck te begeeren?

1 Wonder: éen groot wonder, iets wonderbaarlijks: werct: bewerkstelligt, brengt tot stand.

2 ist al dat: is alles wat.

4 Een wonder Woordt: het weerspreekt immers Lukas 18:25: Want het is lichter dat een kemel ga door het oog van een naald, dan dat een rijke in het koninkrijk Gods inga; wert: wordt.

8 Dien: die (onderwerp in de vorm van de 4e nmv.); sulcken: aan zodanige mensen.

9 eeren: toespeling op het vijfde gebod: Eert uw vader en uw moeder, opdat uw dagen verlengd worden in het land, dat u de Heer uw God geeft (Exodus 20: 12).

10 dijt: gedijt, strekt; lust: vreugde.

[p. 88]

 

Die alles heeft wat hij begeert,

 

Die niets en siet dat hy ontbeert,

15

Die moet vernoecht in vrede leven.

 

Soo hy syn selfs en Gode kent,¹⁶

 

En dancbaer Lof den Gever sent,¹⁷

 

Wat quaat can sulck den Rijckdom geven?¹⁸

 

 

 

Den Hemel-Voocht dien al wat leeft;¹⁹

20

Den Adem, cracht en voetsel geeft,

 

Is onghetwijfelt de Alder-Rijcste.

 

Is Rijckdom dan van sulcker aart,²²

 

Dat sy de snoode zonden baert,

 

Hoe blijft Godt dan de Deuchdelijcste?

 

 

25

Hout yemant mijn bewijs voor spot,

 

Om dat ick de gaef-rijcken Godt²⁶

 

By zyn Schepsels wil verghelijcken?

 

Want hy is Heylich, wys en goedt,²⁸

 

Volmaact in al 'tgunt dat hy doet;²⁹

30

Een Prins van alle Coningrijcken.³⁰

16 Soo: indien.

17 dancbaer: met dankbaar gemoed.

18 sulck: aan zo iemand.

19 Den Hemel-Voocht: God (onderwerp, evenals dien).

22 Is Rijckdom dan: als de rijkdom dan is.

26 gaef-rijcken: rijk aan gaven.

28 Want hy is: Hij immers is.

29 in al 'tgunt dat: in al datgene wat.

30 Prins: vorst.

[p. 89]

 

Den Mensch ghebooren Moeder naact:³¹

 

Wert van zyn Godt een Heer ghemaact³²

 

Van alles dat hier op 'tAartrijck is.

 

Het goet maact moet, ooc lust en vreucht,³⁴

35

De Rijckdom vordert ooc tot Deucht³⁵

 

Die gheender die Godt meest ghelijc is.³⁶

 

 

 

Den Rycken van zyn overvloet

 

Syn min're even naesten voet,³⁸

 

Die hy zyn milde hant gaet bieden:

40

Hy gheeft eer hun den honger praamt,⁴⁰

 

Eer sy om broot vayllen haer schaamt:⁴¹

 

Syn dat gheen Godt-gelijcke Lieden?

 

 

 

Ghelijck een Philosooph bedocht,⁴³

 

Die syn sieck, en arm vrundt versocht⁴⁴

45

Vangden en troostelyck quam spreecken:⁴⁵

31 Den Mensch: onderwerp van de zin.

32 Wert van zyn Godt enz: wordt door zijn God een heerser gemaakt; toespeling op Gen. 1:28.

34 maact moet: geeft moed.

35 vordert: spoort aan.

36 Die gheender: degene; deze hybridische buigingsvorm doet dienst als lijd. voorw. bij vordert.

38 min're: mindere, armere.

40 praamt: nijpt, kwelt.

41 vayllen haer schaamt: hun schaamte verkopen, bijv. door prostitutie.

43 een Philosooph: de marginale aantekening Arccéphilas in Verb. verwijst naar de griekse wijsgeer Arkesilaos (315-241 v.C). De hier bedoelde anekdote kan ontleend zijn aan Seneca, De beneficiis 2: 10, vertaald door Coornhert onder de titel Seneca vanden Weldaden (1562), maar komt ook voor in Diogenes Laertius' beschrijving van de levens en denkbeelden van de griekse wijsgeren (bk. IV, cap. 6: 37); bedocht: dacht.

44 versocht: bezocht.

45 Vangden: bezocht; hld. dialectvorm, verl. tijd enkv. van het werkw. vanden, ‘bezoeken’, speciaal gezegd wanneer iemand hulp of troost nodig heeft.

[p. 90]

 

Hy wist zyn groots en eerlyc hart,⁴⁶

 

Syn ghelts ghebreck, en duere smart,⁴⁷

 

Heeft ghelt bedect int bed ghesteecken.⁴⁸

 

 

 

Of 't Loff'lyck werc van Sancte Claas,⁴⁹

50

Als eens door noot, een Vader dwaas⁵⁰

 

Syn Doch'tren ginck tot Hoerdom raden;⁵¹

 

Hy wierp so veel int huys by nacht,

 

Dat zy ter eeren zyn gebracht,⁵³

 

Syn dat gheen Christelycke daden?

 

 

55

Die de ver-armde Weesen swack,⁵⁵

 

En Wed'wen styf van ongemack,⁵⁶

 

Haer commers noot met hulp versoeten.⁵⁷

 

Die den beroofden Boots-man kleet,⁵⁸

 

En soo zyn overschot besteet,⁵⁹

60

Sou dit wel sonden wesen moeten?

46 wist: kende; groots: fier, trots; eerlyc: vol eergevoel.

47 duere smart: lijden dat veel geld kostte.

48 Heeft: asyndetische verbinding; lees: en hij heeft; bedect: heimelijk; ghesteecken: gestoken, gestopt, met de bedoeling dat de zieke het later zou vinden.

49 Sancte Claas: Sint Nicolaas, de Heilige Nicolaas, bisschop van Myra (4e eeuw), over wie veel wonderverhalen in omloop waren betreffende hulpverlening, redding en bekering. Hij was patroonheilige van Amsterdam; de Oude Kerk was tot 1578 Sint-Nicolaaskerk.

50 dwaas: dwaze; achtergepl. bijv. bep.

51 ginck tot Hoerdom raden: aanried als hoer aan de kost te komen.

53 ter eeren: tot een eerzaam bestaan, een fatsoenlijk huwelijk.

55 Die: indien iemand (evenzo vs. 58, 61, 64 en 67); de bijbehorende persoonsvorm versoeten had enkelvoud moeten zijn.

56 styf van ongemack: stram door kwalen.

57 Haer commers noot: deze woordgroep vormt samen met de ver-armde Weesen en Wed'wen en bijbehorende bepalingen een zg. possessieve datiefconstructie met de betekenis: de kommerlijke omstandigheden van de verarmde wezen en weduwen.

58 Boots-man: matroos, hier wel: schipbreukeling.

59 zyn overschot: wat hijzelf méer heeft dan het nodige.

[p. 91]

 

Die Lant-loopers en, Prachers wilt⁶¹

 

Van 't swerven brengt in rust en stilt,

 

En van den Troggel-sack can trecken:⁶³

 

Die Bedel-boeven schier verwent,⁶⁴

65

Op zynen kost tot deuchden ment.⁶⁵

 

Sou dat een Rijck tot sonden strecken?⁶⁶

 

 

 

Die Huysen en Herbergen bout,

 

Voor Lamme Lieden out en kout,⁶⁸

 

Of voor ghequetste Vremdelingen,⁶⁹

70

En haer gherack en hulp bestelt⁷⁰

 

In raadt en daadt met macht van gheldt,

 

Sijn dat gheen nutte goede dinghen?

 

 

 

Is dat niet den Samaritaan,⁷³

 

Of Christus selfs wel na ghedaan:⁷⁴

75

Die sorrich droegh voor den ghewonden?

 

Hy loedt hem op zijn Ezel-dier,⁷⁶

 

En paeyt voor hem den Tavernier:⁷⁷

 

Sulck heylich werck, is dat ooc sonden?

61 Prachers wilt: zwervende bedelaars.

63 Troggel-sack: bedelzak, dus: bedelarij; trecken: aftrekken, losmaken.

64 schier verwent: al gauw van het goede pad geraakt.

65 ment: leidt; na dit vers leze men een komma.

66 een Rijck: een rijk man; strecken: aangerekend worden.

68 Lamme Lieden: gebrekkige mensen.

69 ghequetste: gewonde.

70 haer: aan hen, datief; gherack: levensbehoeften; bestelt: verschaft.

73 den Samaritaan: zie Lukas 10:30-37.

74 Christus selfs: Christus zelf; na ghedaan: navolgen.

76 loedt: laadde; zie Lukas 10:34.

77 paeyt: betaalt; Tavernier: herbergier.

[p. 92]

 

De hebbers van Rijckdom en Macht

80

Werden getroetelt en bewacht⁸⁰

 

Van Dienaers cloec en trouwe Boden⁸¹

 

Sy zijn vermaaght met Vrunden veel,⁸²

 

Van als is hun het beste deel:⁸³

 

De Rycke zijn als cleyne Goden.

 

 

85

De Man die hier gheen gheldt en heeft

 

Die is al doodt dewijl hy leeft,⁸⁶

 

Sijn Lof wert vande Faam vergheten.⁸⁷

 

De Rijcke leven na haar doodt

 

Ten waar de Schatten swaar en groot,⁸⁹

90

Men sou van Cresus nu niet weten.⁹⁰

 

 

 

En Arm Mans wijsheyt wert veracht:

 

Maar comt een Rijckaart hier in macht

 

In Heerschappy, en in 't ghebieden:

 

Hy blinckt van claarheyt inden Raadt,⁹⁴

95

Hy soeckt voor Eerloos eygen-baat:⁹⁵

 

Het nutst en 'tbest voor Land' en Lieden.

80 Werden: worden; bewacht: beschermd. Van deze strofe af heeft het gedicht meest een opmerkelijk sociaal-kritische toon.

81 Van Dienaers cloec: door kloeke dienaars; Boden: knechts of dienstboden.

82 vermaaght: door bloedverwantschap verbonden; Vrunden: familieleden.

83 Van als: van alles; hun: voor hen.

86 dewyl: terwijl.

87 Faam: godin van de roem, lat. Fama.

89 Ten waar: als het niet was vanwege.

90 Cresus: koning van Lydië, 595-526 v.C., befaamd om zijn rijkdom; niet: niets.

94 blinckt van claarheyt: munt uit door helder inzicht; misschien tóch licht ironisch?

95 voor: in plaats van, boven.

[p. 93]

 

De Armen soecken twist en kijf,

 

De Ziel die rammelt hun int Lijf⁹⁸

 

Die zy vaack int perijckel bringhen:⁹⁹

100

'T welck hem de Rijcke wel ontsiet,¹⁰⁰

 

De Rijcke-Lien en vechten niet,

 

Haar reden can de gramschap dwinghen.¹⁰²

 

 

 

Het Arme Diefgen dat men vangt,

 

Dat crijght den Hencker die het hangt,¹⁰⁴

105

Den Rijcke-Guyt die laat men loopen.¹⁰⁵

 

Soo een Rijcke ter Vierschaar pleyt,¹⁰⁶

 

Het vonnis wert voor hem gheseyt:¹⁰⁷

 

Hy can met gheldt syn leven coopen.

 

 

 

D'Armoede vol ghebreck en noot

110

Maact Rovers loos, en Schelmen snoot,¹¹⁰

 

Die den goeden knev'len en quellen,

 

En menich ooc door wanhoop groot

 

Moort sich selfs, tot een tweede doodt,¹¹³

 

Laes! inden Swavel-poel der Hellen.

98 die rammelt hun int Lijf: zit maar losjes in hun lichaam, m.a.w. ze kunnen ieder moment sterven. Vgl. WNT XII (II), kolom 237.

99 Die: dit verwijst waarschijnlijk naar Ziel en Lijf beide; perijckel: gevaar.

100 'T welck hem enz.: waarvoor de rijke zich wel wacht.

102 Haar reden: hun redelijkheid, hun verstand; dwinghen: beheersen.

104 den Hencker: de beul (onderw. van crijght).

105 Guyt: booswicht.

106 Soo: wanneer.

107 voor hem gheseyt: in zijn voordeel uitgesproken.

110 Maact: is de oorzaak van; Rovers loos: sluwe rovers; Schelmen snoot: boosaardige schelmen. De strofe heeft viermaal dezelfde rijmklank en in A, C, D, E tweemaal hetzelfde rijmwoord (snoot).

113 Moort sich selfs: pleegt zelfmoord; een tweede doodt: nl. de dood van de ziel, die bij zelfmoord met het lichaam te gronde ging.

[p. 94]

115

Dat ons voor eeuwich sterven vryt,¹¹⁵

 

En ziel en Lijf na wensch verblyt,

 

Mach men met eeren wel ontfanghen,¹¹⁷

 

En recht ghebruycken Haaf en Schat¹¹⁸

 

En hebben of men 't niet en hadt,¹¹⁹

120

Dat is: Sijn hart daar niet an-hanghen.

 

 

 

Hoe Dief-achtich men Banckerroet:¹²¹

 

Hoe schend'lijck dat men woecker doet;

 

Hoe vraetich dat men d'Armen schocken:¹²³

 

Sy zyn ter Werelt even lief,¹²⁴

125

De vuyle Hoer, de loose Dief,

 

Soo sy maar Goude Schyven doeken.

 

 

 

De Rijckdom is een weeld'rich Paart;¹²⁷

 

De Rijckdom is een quets'lyc Swaart¹²⁸

 

Voor onbedochte jonghe handen.

130

De Rijckdom is der Wysen Kroon,

 

Soo Salomon ghetuycht seer schoon.¹³¹

 

De Rijckdom toetst d'Eed'le verstanden.¹³²

115 Dat: wat; eeuwich sterven: sterven zonder de hemelse zaligheid te verwerven; vryt: vrijwaart. Bredero spreekt nu over de rijkdom in tegenstelling tot de voorgaande strofe.

117 met eeren: zonder zijn achtenswaardigheid te verliezen.

118 En: lees: en men mach; recht: op de juiste wijze; Haaf: bezit.

119 hebben of men 't niet en hadt: bezitten alsof men het niet bezat. Deze paradox verklaart Bredero in vs. 120.

121 Banckerroet: bankroet gaat. Tegen frauduleuze bankroetiers kant Bredero zich ook in de Spaanschen Brabander, o.a. in de voorrede ‘Tot den goet-willighen leser’ en in het le bedrijf, vs. 353 en vlg.

123 vraetich: vraatzuchtig, inhalig; schocken: plundert, uitzuigt; het meervoud is verklaarbaar doordat men een collectief begrip is.

124 ter Werelt: in de ogen van de wereld.

127 weel'drich: dartel, ontembaar.

128 quets'lyc: gemakkelijk verwondend.

131 Salomon: zie Spreuken 14: De kroon der wijzen is hun rijkdom: de dwaasheid der zotten blijft dwaasheid.

132 toetst: is een toetssteen voor, stelt op de proef.

[p. 95]

 

Want als een Sot aen Rijckdom comt

 

Hy brast, hy bruyst, hij bralt en bromt¹³⁴

135

Steets op sijn Ridderlijcke sommen:

 

Syn lusten geyl, hy yv'rich dient,¹³⁶

 

En wort alsoo der sonden Vrient,

 

Door 'tmisbruycken van zijn Rijckdommen.¹³⁸

 

 

 

De Vroome bruyct zijn goet altoos

140

Ten leven. Maar de Goddeloos

 

En wil zijn boose lust niet Fnuycken,¹⁴¹

 

Hy bruyct zyn in-comst al tot quaat,¹⁴²

 

De sonden zyn, dat ghy't verstaat¹⁴³

 

In Rijckdom niet, maar int misbruycken.

 

 

145

Ryck zynde, dan so dancten Godt

 

Ioseph, Daneel, Abraham, Lodth:¹⁴⁶

134 brast: eet en drinkt overdadig; in deze betekenis vaak verbonden met het werkw. bruisen, ‘onbeheerst, wild feesten’ (zie ook Lucelle, vs. 1307); bralt en bromt: schept op en pocht.

136 lusten geyl: ontuchtige verlangens.

138 Door 'tmisbruycken enz.: dit vers vertoont een sterke afwijking van het jambische metrum. Al zal een klemtoon op mis- nog wel verantwoord zijn, op -dom- is die niet denkbaar.

141 Fnuycken: intomen.

142 al: helemaal, volledig.

143 dat ghy't verstaat: begrijp dat goed.

146 Ioseph: Jozef, zoon van de aartsvader Jakob en diens vrouw Rachel. Hij werd door slavenhandelaars naar Egypte gebracht en kwam daar tot grote rijkdom. Zie Gen. 37 en 39-50; Daneel: Daniël, een joodse balling aan het hof van koning Nebukadnezar (6e eeuw v.Chr.), die daar in groot aanzien stond. Zie het boek Daniël in het Oude Testament; Abraham: een van de aartsvaders. Hij was ‘zeer rijk aan vee, aan zilver en aan goud’ (Gen. 13:2); Lodth: Lot, een neef van Abraham, die eveneens ‘schapen, runderen en tenten’ bezat (Gen. 13:5).

[p. 96]

 

Iob een spiegel van lytsaamheden,¹⁴⁷

 

Heeft van zyn Rijckdom Godt ghelooft.

 

Den Harpenaar die Philosoopht¹⁴⁹

150

Heel Christelyck in danck en beden.¹⁵⁰

 

 

 

Om Rijckdom slooft de Arme kunst;

 

Om Rijckdom soect men Princen gunst;¹⁵²

 

Om Rijkdom is ons heym'lyc wenschen;

 

Om Rijckdom 't besigh vollick wroet:¹⁵⁴

155

Om Rijckdom men veel wonders doet;

 

Om Rijckdom snacken alle Menschen.

 

 

 

De Ryckdom is een wenschlyc dingh,

 

Noodich en nut den Iongelingh,

 

En dienstich voor alle ghehouden;¹⁵⁹

160

Den wel bejaarden doet zy staat,¹⁶⁰

 

S'is yder goet, sy werct gheen quaat

 

Alsmense bruyct ghelijc men souden.¹⁶²

147 Iob: Job, een man van volmaakte Godsvrucht, die door God met grote rampen beproefd werd. Toen hij die in ongeschokt geloof had doorstaan, beloonde God hem met grote rijkdom. Zie het boek Job in het O.T.; spiegel van lytsaamheden: toonbeeld van geduld.

149 Harpenaar: koning David; Philosoopht: filosofeert, nl. in de psalmen.

150 Christelyck: opmerkelijk anachronisme, het best verklaarbaar vanuit de overtuiging dat het Oude en het Nieuwe Testament een door God geïnspireerde eenheid vormden.

152 Princen gunst: vorstengunst.

154 besigh: arbeidzaam; wroet: zwoegt.

159 ghehouden: gehuwden.

160 wel: hoog; doet zy staat: geeft zij aanzien.

162 souden: behoorde te doen; zie ook vs. 123.

[p. 97]

 

Vergeefs men 'smorgens vroeg op staat

 

En 'tsavonts laat te bedde gaat,

165

So Godt zyn seegh'ning wil af-keeren.

 

Maar wil den Heer onsterffelijc

 

Hy maect ons sonder moeyten Rijck:

 

Als Iesus Syrachs spreucken leeren.¹⁶⁸

 

 

 

Ick heb met Democryt belacht¹⁶⁹

170

Den Crates Sot, maar wys gheacht,¹⁷⁰

 

Die over 'tGout had gheen ontfarmen,¹⁷¹

 

In Zee hy smoordent in een sack,¹⁷²

 

'T waar beter (so Iscarioth) sprack)¹⁷³

 

Ghedeelt de Haveloosen Armen.

 

 

175

Die hier syn goet versmetst, versluymt,¹⁷⁵

 

Of die zyn voordeel slof versuymt,¹⁷⁶

 

Syn die niet waart laster en schanden?¹⁷⁷

168 Iesus Syrachs spreucken: het apocriefe boek Ecclesiasticus, geschreven door Jezus, een zoon of kleinzoon van Sirach. Het bevat een verzameling spreuken, waarin veel praktische levenswijsheid vervat is. Bredero doelt op 11:22: ‘Want het is in de ogen des Heren licht, snel en onvoorziens een arme rijk te maken.’

169 Democryt: Demokritos, een griekse wijsgeer (ong. 460-380 v.C.), voorstander van een optimistische levensvisie.

170 Crates: Krates van Thebe (3e eeuw v.C.). Hij was een wijsgeer die de onthechting predikte. Zijn eigen vermogen zou hij, volgens een overlevering, in zee gegooid hebben.

171 over: met.

172 hy smoordent: liet hij het zinken.

173 'T waar beter...Ghedeelt: het was beter geweest, als men het uitgedeeld had; Iscarioth: Judas Iskariot, de discipel die Jezus verraden heeft. Toespeling op Joh. 12:15: ‘Waarom is deze mirre niet voor driehonderd schellingen verkocht en aan de armen gegeven?’

175 versmetst: door veel en lekker eten (smetsen) verkwist; versluymt: door slempen (sluymen) opmaakt.

176 slof: nalatig, zorgeloos; versuymt: verwaarloost.

177 laster: afkeuring, kritiek.

[p. 98]

 

Noch wert voor loffelyc vermaandt¹⁷⁸

 

Van 't Letter-volck, neus-wys verwaandt,¹⁷⁹

180

Den Stoysch die syn huys liet branden.¹⁸⁰

 

 

 

Nu isser Rijckdom van't ghemoet;¹⁸¹

 

Die niet bestaat in gheldt en goet,

 

Maar int vernoecht en Godd'lijc leven:¹⁸³

 

Hy is de Rijckste die daar leeft

185

Wel vernoecht, met het gunt hy heeft,¹⁸⁵

 

O wou mijn Godt die Rijckdom gheven.¹⁸⁶

 

 

 

Dees had Dyogenes in zijn Ton,¹⁸⁷

 

De welck hy wende na de Son,

 

Daar hy vernuft'liseerde Schrander,¹⁸⁹

190

De Werelt-winner Sot, en slecht,¹⁹⁰

 

Die noemt hy drijst der Knechten knecht,

 

Der Vorsten dwing'land Alexander.¹⁹²

178 Noch: toch; voor loffelyc vermaandt: als prijzenswaardig beschouwd.

179 neus-wys verwaandt: eigenwijs en hoogmoedig (bepaling bij Letter-volck).-

180 Den Stoysch: de stoïcijn. Zeer waarschijnlijk doelt Bredero op een hem bekende anekdote, maar naspeuringen noch navraag hebben de naam van de stoïcijn aan het licht kunnen brengen.

181 Nu isser: maar er is ook.

183 vernoecht: tevreden.

185 het gunt: datgene wat.

186 mijn: mij, datief.

187 Dyogenes: grieks wijsgeer (ong. 400-324 v.C.), stichter van de cynische school. Lees: Dioog'nes.

189 Daar: waar; vernuft'liseerde: filosofeerde.

190 Werelt-winner: wereldveroveraar, nl. de macedonische vorst Alexander de Grote (356-323 v.C.); slecht: dom, onnozel.

192 Der Vorsten enz.: verklarende bijstelling bij het lijd. voorwerp De Werelt-winner.

[p. 99]

 

Dees verselschapten van ghelijc¹⁹³

 

Den goederloosen Paulus, Rijck¹⁹⁴

195

Van Godsvrucht, en van goede deuchden:

 

Wie dese schatten in sich vint,

 

En 't Hemels boven 't Aartsche mint,

 

Die leeft gerust in duysent vreuchden.

 

 

 

Dees misten Coningh Achab straf,¹⁹⁹

200

Die Nabots Wyngaard drieschten af²⁰⁰

 

Door de Helsche slimme Isabelle.

 

Die de rust des ghemoets hier mist,

 

En onsen Heylandt Iesum Christ,

 

Dien is syn eygen hart een Helle.

 

 

205

So yemant laact het gheen ick prijs,²⁰⁵

 

Die brengt my claar en goet bewys.²⁰⁶

 

Cort om ik haat de Rijcke Fielen.²⁰⁷

 

Dit is ghedaen met soeten lust,²⁰⁸

 

Het werrecx eynde dat is rust:

210

Godt gheeft ons Ryckdom na der Zielen.²¹⁰

g.a. bredero

'T kan verkeeren.

Ghemaeckt in 't Iaar 1613.

Den 26. October.

193 Dees: nl. deze Rijckdom van't ghemoet (vs. 181); van ghelijc: insgelijks, evenzo.

194 goederloosen: bezitloze; Paulus: een van de belangrijkste van de twaalf apostelen, oorspronkelijk Saulus geheten. Zie Handelingen 22.

199 Dees misten: dit ontbeerde; Coningh Achab straf: de hardvochtige koning Achab, een der koningen van Israël (9e eeuw v.C.). Zie I Kon. 16:29-34 en vlg. hoofstukken.

200 Nabots Wyngaard: Achab wenste de wijngaard van Naboth te verwerven, maar deze weigerde. Achabs vrouw Izébel of Jezabel deed Naboth toen na een valse aanklacht tot de dood stenigen; zie I Kon. 21, 1-16; drieschten af: door bedreiging (hier: door geweld) afnam.

205 So yemant: indien er iemand is, die

206 brengt: brenge.

207 Fielen: schurken, schoften.

208 ghedaen: gemaakt.

210 gheeft: geve; na der Zielen: wat de ziel betreft.

Gepubliceerd in Ned. Rijmen, 1620, fol. B1r-B4v, en in G.A. Brederoos Lof-dicht Van Ryckdom en Armoede. T'Amsteldam, by Niclaes Ellertz Verberg, Boeck-verkooper, wonende inde Beurs-Straet, inden Boeck-verkoopers Winckel. Anno 1620; in de varianten aangeduid als Verb.
Voorts in Ned. Poëmata, 1632, fol. B1r-B4v; 1638, fol. B1r-B4v; 1644, fol. A5r-A6r.
Gedeeltelijk opgenomen in Angeniet, 1623, in de varianten aangeduid als Ang. met het versnummer; zie ook de Bijlagen 3 en 4.
Titel in cursief, fractuur en romein; tekst romein met enkele woorden in cursief en klein kapitaal; ondertekening: zinspreuk cursief, naam klein kapitaal.
Titel de Rijckdom Verb. Ryckdom

14 niets Ang. 245 niet - 21 Is onghetwijfelt de Verb. Is ongerwijffelt d'; Ang. 239 Houdy die niet voor - 22 sulcker Verb. sulcken - 23 zonden Verb. sonde - 24 Godt dan Verb. dan God- 29 dat Verb. wat

33 alles dat Verb. al wat; op 't Verb. op het - 36 Die gheender Verb. Der gheender - 40 Hy gheeft Verb. Die geeft Ang. 254 En geeft - 41 vayllen Ang. 255 veylen - 43 een Philosooph Verb. den Philosooph; in margine Arccéphilas.

48 Heeft Verb. Dies heeft hy - 50 eens D E een - 51 ginck Verb. gingh - 60 dit Verb. dat; sonden Verb. sonde

64 schier Ang. 266 heel - 66 Sou dat een Rijck Verb. Kan 't den Rycken Ang. 268 Souw dat yemand - 69 Vremdelingen Verb. vreemdelingen - 70 gherack C D E gheraeck - 76 loedt Verb. layd - 78 sonden Verb. sonde

83 het Verb. hen - 88 Rijcke Verb. Rycken - 92 Rijckaart Ang. 282 ryckert; in 't Ang. 282 an - 94 inden Ang. 284 inde - 96 'tbest Verb. best

99 int Verb. in Ang. 289 in groot - 100 hem Verb. hun - 105 Rijcke-Guyt Verb. rycken guyt - 106 Rijcke Verb. Rycken - 109 D'Armoede Verb. De Armoed - 111 den goeden Verb. de goeden; quellen Ang. 295 knellen - 112 ooc door Ang. 296 door sijn; groot volgens Verb.; A C D E snoot

117 men Ang. 301 elck

133 aen Verb. an - 139 Vroome Verb. vromen Ang. 305 vromen - 145 dan so volgens Verb.; A C D E soo; dancten Verb. danckmen - 146 Daneel, Abraham Verb. Daniel, Abram; C D E Daniel, Abraham

149 Verb. in margine David - 150 beden. A beden (zonder punt) - 151 Arme Verb. armen - 152 Princen Verb. 's Prinçen - 154 besigh vollick Verb. beest'ge volck

164 'tsavonts Verb. 's avonds - 168 spreucken Verb. Spreucke - 170 Crates Verb. Crato - 173 Verb. in margine Iudas - 174 Haveloosen Verb. haveloose

178 vermaandt volgens Verb.; A C D E verwaant - 179 verwaandt volgens Verb.; A C D E vermaant - 180 branden Verb. afbranden - 185 Wel Verb. En wel; het gunt Verb. 't gunt

193 verselschapten volgens Verb.; A C D E vergeselschapten - 201 de Helsche Verb. d'helsche - 202 de rust Verb. d'ruste - 210 gheeft Verb. geef - onderschrift Verb. Eynde. 'tKan verkeeren. geen eigennaam, geen datering