Verspreid werk

[p. 160]

Grillen

Ianuarius

Speulje Keuninghje mijn Lief?¹
Treckt veur mijn oock een Lotje,
Is Krelis Keuningh insen Brief³
Wat schaat dat, men lacht om 'tsotje.⁴

1 Keuninghje: op het feest van Driekoningen, 6 januari, werd er geloot (of door een koek waarin éen boon was gebakken, beslist) welk kind er die ene dag koning mocht zijn, met alle rechten en plichten van dien.

3 Is Krelis Keuningh: al is Krelis koning; insen Brief: in zijn waan (zie WNT III (II), kolom 1324).

4 'tsotje: het dwaze ventje.

Februarius

Ioris krimpje dus by 't Vier,¹
Lanst je selt je scheene branden,²
Lambert Buur ay kom hoor hier
Komt me Vaer en warmje handen.⁴

1 Ioris: aldus spreekt de binnenkomende buurman de bewoner aan; deze antwoordt in vs. 3-4; krimpje dus: zit je zo te kleumen.

2 Lanst: kerel; oorspronkelijk soldenier.

4 me Vaer: beste man; gemoedelijke aanspreking van een wat oudere man.

[p. 161]

Maert

Reptje Bouwen ploeght en plant,
Mest jou Wijngaert leghtje looten,²
Dirk-Oom die is op sijn Lant³
Siet de Kerel ginsjes pooten.⁴

2 looten: stekken.

3 die: herhalend onderwerp.

4 pooten: mogelijk betreft het hier bonen; aardappelen werden hier in 1617 nog niet geteeld.

April

Keesje spit, en Klaesje ploeght,
'T Heerschip gaet hem wat vermeyen,²
Lysjen heur tot sticken voeght,³
Lange Ian tot Kooren zeyen.

2 'T Heerschip: het heerschap, de heer, de denkelijk patricische landeigenaar; gaet hem wat vermeyen: gaat zich wat ontspannen, dit in tegenstelling tot de zwoegende boeren.

3 heur tot sticken voeght: gaat stekken zetten; evenals bijv. mit naast met is sticken een bijvorm van stekken (in WNT XV, kolom 1675, alleen twee jonge vindplaatsen). Deze betekenis past, anders dan de betekenis ‘naaien’ zou doen, volkomen in de reeks van werkzaamheden op het land.

[p. 162]

Mey

Gysje Melckt de vaele Koe,¹
Al de Stee-luy loopen speulen,²
Trijntje bockt na Eel-hart toe,³
Alsser Lubbert iens wil heulen.⁴

1 vaele: bleekgele of parelkleurige (WNT XVIII, kolom 14). De lezing vaeghe, die alleen in A voorkomt, is niet waarschijnlijk, omdat geen van de betekenissen (leeg, onbeheerd, onbewoond, woest; zie a.w., kolom 6, i.v. Vaag V) van toepassing is, terwijl de betekenis ‘onduidelijk, onbestemd’, die eventueel op de kleur zou kunnen slaan, pas in de 19e eeuw aan het Frans ontleend schijn te zijn (a.w. kolom 7, i.v. Vaag VI).

2 loopen speulen: maken pleziertochtjes.

3 bockt: bukt zich; Eel-hart: kennelijk een van de ‘Stee-luy’.

4 Alsser: als haar; heulen: zoenen, liefkozen.

Iunius

Scheerjet Schaepje om zijn Wol¹
Seght mijn lieve soete Meysje?²
Neeltje och ick word' schier dol,³
Comt men hart soent me een reysje.⁴

1 Scheerjet enz.: met deze onnozele vraag probeert de stadse jonkman met het boerenmeisje aan te pappen.

2 Seght: zeg.

3 dol: gek van verliefdheid.

4 een reysje: eens een keertje.

Iulius

Metje Klaes ghy bent soo moy¹
Soo begon Branckje te kallen,²
En hy wurpse neer in 't Hoy,³
En hy isser oppe vallen.⁴

1 Metje Klaes: Metje, de dochter van Klaas.

2 Branckje: hollandse verkleinvorm van de mansnaam Brand.

3 wurpse: wierp haar.

4 isser oppe vallen: is op haar neergevallen.

[p. 163]

Augustus

Giertje smult, en Aris drinckt,
Piet verblijt hem tot sijn ooren,²
Gerrit roept, en stoot en winckt³
Nu wel op en Maeyt het Kooren.⁴

2 hem: zich; tot sijn ooren: zó dat zijn hele gezicht grijnst.

3 stoot: stampt, met de voet of met een stok; winckt: wenkt.

4 Nu wel op: vooruit, sta op. Het tafereel speelt zich af bij (niet in) een boerenherberg.

September

Werpt de Peeren in mijn manckt,¹
Ic plock Grietten en wat Aegjes,²
Fobert ghy hebt goedt verstanckt,³
Maer wat ist? het leyt wat laegjes.⁴

1 Werpt: met dit bevel richt de plukkende boer zich tot zijn helper.

2 Grietten, Aegjes: twee verschillende soorten van appels.

3 verstanckt: verstand.

4 het leyt wat laegjes: het houdt niet over, het heeft niet veel te betekenen; vermoedelijk houdt Fobert de twee soorten appels niet goed uit elkaar.

October

Frans die draaght, en Ian die torst,¹
Symen sel de druyven trappen,²
Dingenompje hebje dorst³
Ick sel een vaantje laten tappen.⁴

1 draagt, torst: de woorden zijn nagenoeg synomiem, maar misschien bedoelt Bredero, dat Ian zwaardere lasten draagt dan Frans.

2 trappen: met de voeten pletten.

3 Dingenompje: eig. oom(pje) Dingen, maar oom dient hier vermoedelijk als aanduiding van een bevriende oudere man.

4 vaantje: maat van vier pint.

[p. 164]

November

Osje moet doodt, doodt, doodt, doodt,
Soo riep onse malle Ebben,²
Wech Iochemus, en Ian-Sloot,³
De Blaes moet Andriesje hebben.

2 malle Ebben: een misschien min of meer debiele jongen, die zijn opwinding over de slacht uit in het viermaal herhaalde doodt.

3 Wech: Iochem en Ian dringen zich blijkbaar ook naar voren om de blaas te krijgen.

December

Datmen Sanders beck op snee,¹
En behingh hem voort met Bellen,²
Men sou de Noor-man in een Slee³
Veur een Nar dan meughen stellen.⁴

Ghemaect in November 1617.

g.a. bredero

1 Datmen: als men; op snee: opensneed.

2 voort: verder, bovendien. Als gevolg van de genoemde handelingen zou Sander op een nar gaan lijken met een breed lachende mond en een rinkelende zotskap.

3 Noor-man: botterik, lompe boer. Noor-man, ‘man uit het noorden’, wordt hier in dezelfde zin gebruikt als Deen, Jut, Jotto Poep in kluchten en blijspelen (zie het WNT i.v.); in een Slee: in een (n)arreslee; de oorspronkelijke vorm met de n- was in de 17e eeuw nog volop bekend. Dit is een bijw. bep. bij meughen stellen: kunnen zetten.

4 Veur: als. In de vzn. 3 en 4 zinspeelt Bredero op de optochten met sleden van de narrengilden. (Vgl. WNT IX, kolom 1562.)

Gepubliceerd in Ned. Rijmen 1620, fol. F2r-F2v; Ned. Poëmata 1632, fol. F2r-F2v; 1638, fol. F1v; 1644, fol. B7v.
Titel fractuur; namen van de maanden romein kl. kap.; tekst infractuur; eigennamen, behalve eel hart (Mey, vs. 3), romein; onderschrift: datering en zinspreuk cursief, naam kl. kapitaal.

Mey 1 vaele volgens C D E; A vaeghe - 3 Eel-hart volgens C D E; A eel hart

September 3 Fobert D E Fobbert
October 4 A tappen, C D E tappen?