Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
DBNL - Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren
DBNL - Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren

Hoofdmenu

  • Literatuur & Taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw

meer over deze tekst

Informatie terzijde

Historische taalkunde
Toon afbeeldingen van Historische taalkundezoom

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (3,30 MB)

XML (1,12 MB)

tekstbestand






Genre

sec - taalkunde

Subgenre

studie


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Historische taalkunde

(1996)–Cor van Bree–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende
bron

Cor van Bree, Historische taalkunde. Acco, Leuven / Amersfoort 1996 (tweede druk).

codering

DBNL-TEI 1
dbnl-nr bree001hist01_01
logboek

- 2004-02-26 LvtL colofon toegevoegd

- 2007-11-26 IH converise va het bestand naar teixlite

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar universiteitsbibliotheek Leiden, signatuur S. NED. 16 7321

 

algemene opmerkingen

De versie van Cor van Brees Historische taalkunde die hier digitaal gepubliceerd wordt, is niet eerder in deze vorm in druk verschenen. Het bestand is gebaseerd op de tweede, herziene druk uit 1996. De auteur heeft in de winter van 2003 in deze tweede druk diverse wijzigingen en correcties aangebracht en tekst toegevoegd, die in dit bestand zijn doorgevoerd.

 

redactionele ingrepen

Achter de meeste deeltitels is een asterisk aangebracht, waarop geklikt kan worden om de betreffende aantekeningen bij dit deel, afkomstig van pagina 315-322, te kunnen raadplegen.

Hoofdstuk 22 begint op pagina 305, de paginanummering wordt vervolgd op pagina 315. De tussenliggende paginanummers zijn komen te vervallen, omdat het betreffende hoofdstuk zo ingrijpend is gewijzigd dat er onvoldoende overeenkomsten zijn met de pagina's in de tweede druk.

Voor de overzichtelijkheid is de tabel op pagina 151 in drie gedeelten geknipt.

 

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (p. 2, 16, 24, 32, 44, 78, 86, 142, 170, 188, 200, 202, 230, 252, 254, 280, 298, 304 en 334) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

 

[pagina 1)]

HISTORISCHE TAALKUNDE

 

[pagina 3]

Cor van Bree

 

Historische taalkunde

 

Acco Leuven / Amersfoort

 

[pagina 4]

Met dank aan auteurs en uitgevers voor hun toestemming tot overname van kaarten en figuren.


Eerste druk: 1990 ML.106.00.1
Tweede, herziene druk: 1996 32 015 3426

 

Gepubliceerd door Uitgeverij Acco, Tiensestraat 134-136, 3000 Leuven (België)

 

Voor Nederland:

- Uitlevering: Centraal Boekhuis bv, Culemborg

- Correspondentie: Postbus 284, 3830 AG Leusden / Postbus 1285, 3800 BG Amersfoort

 

Omslagontwerp: Danny Juchtmans

 

© 1996 by Acco (Academische Coöperatief c.v.), Leuven (België)

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotocopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

No part of this book may be reproduced in any form, by mimeograph, film or any other means without permission in writing from the publisher.

 

D/1996/0543/77

NUGI 941

ISBN 90-334-3426-1

 

[pagina 5]

Inhoud


Woord vooraf 13
   
Aanwijzingen voor de gebruiker 17
   
Overzicht kaarten 21
   
Overzicht figuren 22
   
Overzicht schema's 23
   
1. Inleiding 25
1.1. Taalverandering en taalverwantschap 25
1.2. De taken van de historische taalwetenschap 27
1.3. Nog enige termen 28
1.4. Overzicht van het boek 29
   
Deel 1. Taalverwantschap en taalreconstructie 31
   
2. Het vaststellen van taalverwantschap 33
2.1. Inleidende opmerkingen 33
2.2. Werken met kenmerken 34
2.2.1. De woordenschat 34
2.2.2. Affixen en uitgangen 36
2.2.3. Andere kenmerken 36
2.2.4. Samenvatting 39
2.3. Iconen, indexen en symbolen 40
2.4. Klankwetten en klankcorrespondenties 41
2.5. Typologische vergelijking 43
   
3. Taalfamilies 45
3.1. De germaanse taalfamilie 45
3.2. De indoëuropese taalfamilie 48
3.3 De indeling van de indoëuropese en de germaanse talen 50
3.4. Stambomen en prototalen 52

 

 

[pagina 6]


4. Klankcorrespondenties en reconstructie 55
4.1. Analyse van de regelmatige klankcorrespondenties 55
4.2. Verwantschap en ontlening 58
4.3. Uitzonderingen op regelmatige klankcorrespondenties 61
4.4. Het reconstrueren van prototalen 62
4.4.1. Inleidende opmerkingen 62
4.4.2. Externe reconstructie 62
4.4.3. Interne reconstructie 63
4.5. De betrouwbaarheid van de reconstructies 65
4.6. Het zoeken naar regelmaat 66
4.6.1. Algemeen 66
4.6.2. De wet van Verner 67
4.7. De reconstructie van oudere fasen 69
4.7.1. Inleidende opmerkingen 69
4.7.2. Klank en letter 70
4.7.3. Reconstructie van klankwaarden; voorbeelden van argumentaties 72
4.7.4. Grammaticale bronnen 75
4.7.5. Afsluitende beschouwingen 76
   
5. Taalverwantschap en taalreconstructie. Afsluiting 79
5.1. Samenvatting en vooruitblik 79
5.2. Historische aantekeningen 79
5.2.1. De ‘voor-wetenschappelijke’ periode 79
5.2.2. De beginperiode: Rask, Grimm, Bopp, Schleicher 80
5.2.3. De neogrammatici 81
5.2.4. Na De Saussure 83
   
Deel 2. Taalverandering 1 (klank- en betekenisverandering) 85
   
6. Klankverandering 87
6.1. Inleidende opmerkingen 87
6.2. De verandering 87
6.3. De conditionering 89
6.4. De fonetiek van de klankveranderingen 91
6.5. Tijd en plaats van de klankwetten 92
6.6. Tendensen in klankverandering 93
6.6.1. Structurele tendensen 93
6.6.1.1. Structurele samenhang 93
6.6.1.2. Push chains 94
6.6.1.3. Drag chains 95
6.6.1.4. Push chains en drag chains 96
6.6.1.5. Compenserende reacties 96
6.6.2. Primaire tendensen 97
6.6.3. Afsluitende beschouwingen 100

 

 

[pagina 7]


7. Klank/betekenisverandering 103
7.1. Inleidende opmerkingen 103
7.2. De analogie 103
7.2.1. Algemeen 103
7.2.2. Analogie. Drie onderscheidingen 104
7.3. Het isomorfieprincipe 107
7.3.1. Een indeling naar gevallen 107
7.3.2. Het betrekkelijke belang van het isomorfieprincipe 111
7.3.3. Het betrekkelijke succes van het isomorfieprincipe 112
7.3.4. De (on)voorspelbaarheid van de formeel-semantische analogie 113
7.4. Analogische reïnterpretatie 114
7.5. Samenvatting isomorfieprincipe 115
7.6. Produktiviteit en incidentele (scheppende) analogie 116
7.7. Analogie, synonymie- en homonymievermijding en de taalgebruiker 119
   
8. Betekenisverandering 121
8.1. Inleiding 121
8.1.1. Betekenissen en betekenistheorieën 121
8.1.2. De prototypische benadering van betekenis(verandering) 121
8.1.3. Betekenisverandering, zaakverandering, vormverandering, verandering in gevoelswaarde 123
8.1.4. Semasiologie en onomasiologie 124
8.1.5. Veranderingen in gebruik (pragmatische verandering) 124
8.2. Types betekenisverandering 125
8.2.1. Inleidende opmerkingen 125
8.2.2. Betekenisspecialisatie en betekenisveralgemening 126
8.2.3. Metafoor 126
8.2.4. Metonymie 127
8.2.5. De onderscheiding van de types 127
8.2.6. Betekenisverandering en stijlfiguur 128
8.2.7. Eigenlijke en oorspronkelijke betekenis 129
8.3. Factoren in betekenisverandering 129
8.3.1. Behoefte aan naamgeving. Taaleconomie 130
8.3.2. Ellips. Reïnterpretatie 130
8.3.3. Structurele factoren 132
8.3.4. Types betekenisverandering en factoren in betekenisverandering 133
8.4. De gevoelswaarde van woorden 134
8.4.1. Inleidende opmerkingen 134
8.4.2. Veranderingen in de gevoelswaarde 134
8.4.3. De gevoelswaarde als factor 135
8.4.4. De sociale en stilistische waarde van woorden 136
   
9. Taalverandering 1. Afsluiting 137
9.1. Samenvatting en vooruitblik 137
9.2 Historische aantekeningen 138

 

 

[pagina 8]


9.2.1. Klankwetten 138
9.2.2. Analogie en verwante fenomenen 139
9.2.3. Betekenisverandering 140
   
Deel 3. Taalverandering 2 (grammaticale en lexicale verandering) 141
   
10. Fonologische verandering 143
10.1. Inleidende opmerkingen 143
10.2. Louter fonetische verandering 143
10.3. Nieuwe foneemvarianten 144
10.4. Veranderingen in de foneeminventaris 144
10.5. Veranderingen in de distributie 146
10.6. Verdwijnen of introductie van distinctieve kenmerken 147
10.7. Reïnterpretatie van een klanksegment 148
   
11. Morfologische verandering 149
11.1. Inleiding 149
11.2. Flexie 150
11.2.1. Inleidende opmerkingen 150
11.2.2. Externe flexie 150
11.2.2.1. Het deflexieproces 150
11.2.2.2. Gotisch en Nederlands 151
11.2.2.3. Flecterende en agglutinerende talen 153
11.2.2.4. Ontstaan van flexiemorfemen (uitgangen) 154
11.2.3. Interne flexie 155
11.2.3.1. De Ablaut 155
11.2.3.2. Ontstaan van interne flexie 155
11.2.3.3. Ontwikkeling van interne flexie 156
11.3. Samenstelling 157
11.3.1. Klank- en betekenisontwikkelingen 157
11.3.2. Het ontstaan van samenstellingen 159
11.3.2.1. Samenkoppelingen 159
11.3.2.2. Analogie en productiviteit 160
11.3.2.3. Reïnterpretatie als samenstelling 161
11.3.3. Het verdwijnen van samenstellingen 161
11.4. Afleiding 162
11.4.1. Vormen van afleiding 162
11.4.2. Klank- en betekenisontwikkelingen 162
11.4.3. Veranderingen in productiviteit 164
11.4.4. Het ontstaan van nieuwe affixen 166
11.4.5. Het verdwijnen van affixen 167
11.5. Samenstellende afleidingen 168
   
12. Syntactische verandering 171
12.0. De analyse van de zin 171
12.1. Syntactische veranderingen 172
12.1.1. Inleidende opmerkingen 172

 

 

[pagina 9]


12.1.2. Constructionele veranderingen 173
12.1.2.1. Het ontstaan van constructies 173
12.1.2.2. Het verdwijnen van constructies 175
12.1.3. Veranderingen in de woordvolgorde 176
12.1.3.1. Correlaties tussen woordvolgordes 176
12.1.3.2. De veranderingen 177
12.2. Tendensen in syntactische veranderingsprocessen 181
12.2.1. Inleidende opmerkingen 181
12.2.2. Deflexie en syntactische verandering 181
12.2.3. Veranderingen in verband met het isomorfieprincipe 182
12.2.3.1. Inleidende opmerkingen 182
12.2.3.2. Reacties op syntactische homonymie 183
12.2.3.3. Syntactische synonymie en mogelijke reacties daarop 185
12.3. Het gebruik van de flexie 186
   
13. Grammaticale en lexicale verandering 189
13.1. Afsluiting 189
13.1.1. Overgangen en interacties 189
13.1.2. Verandering in de woordenschat 190
13.1.2.1. Veranderingen van semantische en grammaticale aard 190
13.1.2.2. Overgang naar andere woordsoorten 190
13.1.2.3. Ontstaan van uitdrukkingen 190
13.1.2.4. Ontstaan en verdwijnen van woorden 192
13.1.2.5. Naamgeving 192
13.1.2.6. Nogmaals iconiciteit 193
13.1.3. Morfologische en syntactische reconstructie 194
13.1.3.1. De morfologie van protofasen 194
13.1.3.2. De syntaxis van protofasen 194
13.1.3.3. Geschreven taal - gesproken taal 195
13.1.3.4. Het probleem van de acceptabiliteit 197
13.2. Vooruitblik 197
13.3. Historische aantekeningen 198
13.3.1. Pregeneratieve ontwikkelingen 198
13.3.2. Generatieve ontwikkelingen 198
   
Deel 4. Het proces van taalverandering 201
   
14. Het proces van taalverandering. Algemeen 203
14.1. Inleidende opmerkingen 203
14.2. Taalvariatie en taalverandering 203
14.3. Onderzoek naar taalverandering 205
14.3.1. In het heden en in het verleden 205
14.3.2. Onderzoek in werkelijke en schijnbare tijd 205
14.3.3. De waarde van de schijnbare tijd-methode 207
14.3.4. Een nederlands schijnbare tijd-patroon 209

 

 

[pagina 10]


15. De talige, sociale en stilistische geleidelijkheid 211
15.1. De talige geleidelijkheden 211
15.1.1. Inleidende opmerkingen 211
15.1.2. De fonetishe, input- en conditionele geleidelijkheid 211
15.1.3. Lexicale geleidelijkheid 214
15.1.4. Grammaticale (en norm)aspecten 216
15.2. De sociale en stilistische geleidelijkheden 217
15.2.1. Inleidende opmerkingen 217
15.2.2. Variatie naar sociaal-economische klasse en stijl 218
15.2.3. Veranderingen uit hogere of lagere klassen 220
15.2.3.1. Veranderingen uit de lagere klassen 220
15.2.3.2. Veranderingen uit de hogere klassen 222
15.2.4. Andere mogelijkheden 224
15.3. Hypercorrectie 225
15.4. Sexeverschillen 226
15.5. Taalattitudes 228
   
16. Regionale aspecten 231
16.1. Regionaal bepaalde taalvariatie 231
16.2. Taalgrenzen 235
16.3. De verklaring van de regionale differentiatie 238
16.3.1. Extra-linguïstische verklaringen 238
16.3.2. Intern-linguïstische verklaringen 242
16.3.3. Samenspel van externe en interne factoren 242
16.4. Standaardisering 243
16.4.1. Motieven voor standaardisering 243
16.4.2. De vier aspecten van standaardisering 244
16.4.2.1. Selectie 244
16.4.2.2. Codificatie 244
16.4.2.3. Functieuitbreiding 245
16.4.2.4. Acceptatie 245
   
17. Het proces van taalverandering. Afsluiting en vooruitblik 247
17.1. Stamboommodel en golfmodel 247
17.2. Beïnvloedingssituaties. Vooruitblik 248
17.3. Verwantschap en ontlening 249
17.4. Historische aantekeningen 249
   
Deel 5. Talen in contact 253
18. De tweetalige taalgebruiker 255
18.1. Inleidende opmerkingen 255
18.2. Overname en substraatwerking 255
18.3. Het tweede taal-verwervingsproces 256
18.3.1 Algemeen 256

 

 

[pagina 11]


18.3.2. Interferentie 257
18.4. De psychostabiliteit van taalelementen 258
18.5. Overname, tweede taal-verwerving en taalverandering 261
   
19. Taalcontactsituaties 263
19.1. Inleidende opmerkingen 263
19.2. De culturele contact-situatie 263
19.2.1. Algemeen 263
19.2.2. Invloeden op en van het Nederlands 264
19.3. De intensieve contact-situatie 265
19.3.1. Inleidende opmerkingen 265
19.3.2. Een sociaal niet-dominante minderheid 265
19.3.3. Een sociaal dominante minderheid 267
19.3.3.1. Algemeen 267
19.3.3.2. De dominante taal wint 267
19.3.3.3. De onderliggende taal wint 268
19.3.4. Convergentiegebieden 269
19.4. Pidgins en creolentalen 271
19.4.1. Het ontstaan van pidgins 271
19.4.2. Creolisatie 274
19.4.3. Decreolisatie 275
19.4.4. Samenvatting 278
   
20. Effecten van en reacties op vreemde invloed 281
20.1. De woordenschat 281
20.2. Fonische beïnvloeding 283
20.2.1. Fonische beïnvloeding bij overname 283
20.2.2. Fonische beïnvloeding bij substraatwerking 285
20.2.3. Fonische ontwikkelingen in de brontaal of in de gevende taal 286
20.3. Morfologische beïnvloeding 287
20.3.1. Flexie 287
20.3.2. Samenstellingen 288
20.3.3. Afleidingen 289
20.3.3.1. Effecten 289
20.3.3.2. Reacties 291
20.4. Syntactische beïnvloeding 293
20.4.1. Niveaus van beïnvloeding 293
20.4.2. Wijze van beïnvloeding 293
20.4.3. Parallelle syntactische ontwikkelingen in verschillende talen 294
20.4.4. Genustoekenning 296
20.5. Interpretaties van woordcombinaties als woord 296
   
21. Talen in contact. Afsluiting 299
21.1. Het onderzoek naar ontlening 299
21.1.1. Inleidende opmerkingen 299
21.1.2. Het vaststellen van overname 299
21.1.3. Het dateren van overname 300

 

 

[pagina 12]


21.1.4. Het vaststellen en dateren van substraatwerking 301
21.2. Historische aantekeningen 302
   
22. De oorzaken van taalverandering 305
22.1. Inleidende opmerkingen 305
22.2. Het onzichtbare hand-proces 305
22.3. Communicatie en gemak 306
22.4. Taalverwerving als bron van taalverandering 307
22.5. Taalverwerving en taalschepping. Samenvatting 308
22.6. Taalgebruiker en taalsysteem 308
22.7. De waarschijnlijkheid van taalveranderingen 310
22.8. De tijd- en plaatsgebondenheid van taalverandering 311
22.9. De rol van leeftijdsgroepen 311
22.10. Afsluiting 312
   
Aantekeningen 315
   
Bibliografie 323
   
Register 335

 

 


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Algemene gebruikersvoorwaarden
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken