Gesprekken met dichters

[p. 4]

[p. 5]

Verantwoording

Tussen augustus 1962 en april 1963 bezochten de amsterdamse fotograaf Egbert Munks en ik een aantal dichters in Nederland en Vlaanderen - bezoeken die in zoverre vruchtbaar bleken dat deze pocket met foto's en interviews er het resultaat van is. Overigens zijn de meeste vraaggesprekken die hier gepubliceerd worden, niet met het oog op dit boek geschreven. Afgezien van de gesprekken met Rodenko, Elburg, Pernath en Bernlef werden zij voor het eerst afgedrukt in het zaterdagavond-supplement van het Algemeen Handelsblad. Daardoor is het karakter van deze interviews voor een belangrijk deel bepaald. Opvallend is bijvoorbeeld dat de gesprekken met Rodenko en Elburg omvangrijker zijn uitgevallen dan de interviews met sommige andere dichters die wellicht in literair opzicht van minstens zo grote betekenis zijn. Dit laatste wordt dan verklaard door het feit dat men zich, werkend voor een krant, aan zekere ruimtelijke beperkingen gebonden weet, terwijl men een pocket nog niet zo gauw heeft volgepraat.

Intussen moet worden opgemerkt, dat verschillende interviews die in het Handelsblad zijn verschenen, met het oog op

[p. 6]

deze uitgave allerlei veranderingen hebben ondergaan. Soms bleven deze veranderingen zeer ondergeschikt (aanpassing van de spelling, stilistische wijzigingen), soms werd de oorspronkelijke tekst uitvoerig bewerkt. Vooral in de interviews met Hoornik, Kouwenaar, Polet en Gils is danig geschrapt en toegevoegd. Vandaar dat de tekst die de lezer hier voor zich krijgt, soms slechts oppervlakkige gelijkenis vertoont met het gesprek dat indertijd gevoerd werd en dat vrijwel steeds op een tape-recorder werd opgenomen. De reden voor deze veranderingen is dat een overigens met verve gevoerd gesprek op papier nogal eens langdradig wordt en daarom nauwelijks nog interessant mag heten. Vooral om deze reden meende ik dat voor een boekuitgave waaraan mogelijk een langer lot beschoren zal zijn dan aan een publikatie in de krant, een nog strengere selektie zou moeten worden toegepast. Dat rond deze vraaggesprekken vaak langdurige briefwisselingen en nadere (telefoon-)gesprekken hebben plaatsgevonden waardoor allerlei oorspronkelijke uitlatingen lelijk in het gedrang kwamen, zal dus duidelijk zijn.

Wat de keuze van de opgenomen dichters betreft, moet vooraf worden opgemerkt, dat deze keuze niet zo uitgebreid kon zijn als ik mij aanvankelijk had voorgesteld. Enkele dichters die ik voor deze bundel benaderde, weigerden hun medewerking. A. Roland Holst en Hendrik de Vries bleken in het algemeen niets voor interviews te voelen, terwijl Lucebert vond dat er na het interview van d'Oliveira met hem (enkele jaren geleden in het tijdschrift Tirade verschenen) weinig nieuws meer te vertellen viel.

Afgezien hiervan heb ik een keuze proberen te maken die een zo nauwkeurig mogelijke weerspiegeling zou bieden van wat er poëtisch op het ogenblik in Nederland aan de hand is. Dat

[p. 7]

betekent dus niet, dat ik een soort overzicht heb willen geven van alle richtingen in het nederlandse literaire leven, want in veel gevallen hebben deze richtingen alles met literaire gezelligheid en weinig met literaire standpunten te maken. Wat voor deze keuze vooral doorslaggevend leek, was de vraag welke dichters van gisteren en vandaag van belang zijn geweest voor het tegenwoordige literaire klimaat, en welke dichters in hun werk perspektieven tonen die naar een mogelijke toekomst verwijzen.

De lezer zal daarom opmerken dat in deze bundel figuren van diverse pluimage een plaats hebben gevonden. Tijdens de gesprekken bleken hun uitgangspunten vaak zeer verschillend, wat duidelijk wordt uit het feit dat er in dit boek meer dan eens fris gepolemiseerd wordt. Ik denk hierbij vooral aan de opmerkingen die Elburg en Polet over elkaars poëzie hebben gemaakt. De belangrijkste bedoeling daarvan was om al deze zo verschillende standpunten met elkaar te konfronteren, zodat een meer dan oppervlakkige benadering van de tegenwoordige poëtische situatie mogelijk zou worden.

Ik moet zeggen dat ik in het begin de illusie heb gehad, dat de verschillende gesprekken steeds rond één bepaald thema gegroepeerd zouden kunnen worden, maar dat bleek in feite al gauw onmogelijk. Van een bepaalde methode is dan ook geen sprake geweest. Meestal zijn de gesprekken spontaan gegroeid, waarbij de sfeer van de kamer, het karakter van de genuttigde spiritualiën en allerlei andere zaken hun opwekkende of deprimerende invloed deden gelden. Soms kunnen de spanningen of kortsluitingen in het gesprek die daarvan het gevolg waren, nauwkeurig worden gesitueerd. In bepaalde gevallen kan bijvoorbeeld aan de hand van de steeds sterker wordende apodiktische beweringen in de loop van het

[p. 8]

gesprek de hoeveelheid van de genoten spiritualiën exakt worden vastgesteld.

Vooral ook daarom kan men moeilijk zeggen dat deze pocket een systematisch overzicht biedt. Gesprekken kenmerken zich soms door een zekere levendigheid, soms door het optreden van blinde vlekken, soms ook door saaiheid. Maar hoe saai ook, ze laten zich zelden in een methodisch keurslijf wringen. Vooral daarom heb ik geprobeerd in de hier gepubliceerde interviews de toon van de gevoerde gesprekken zoveel mogelijk te behouden. Hoeveel er ook in de oorspronkelijke tekst is veranderd, de lezer die aan een half woord en aan een halve stilte genoeg heeft, zal altijd kunnen opmerken met wat voor soort mens hij te maken heeft. Bij sommige interviews heeft het er de schijn van, dat de geïnterviewde een vraag nodig heeft om los te komen, bij andere gesprekken lijkt het eerder dat hij een voortdurende monoloog voert, terwijl de gestelde vragen slechts voor wat noodzakelijke adempauze zorgen. In deze laatste gevallen namen de gedane uitspraken meestal al spoedig het karakter van korte essays aan.

Wat mij bij deze gesprekken voortdurend interesseerde was de vraag, waarom deze man die tegenover me in de kamer zat, ertoe gekomen was om poëzie te schrijven, wat hij van zijn poëzie verwachtte en of hij ook door het schrijven van zijn gedichten veranderd was. Daarbij leek het van belang om vooral op het moment (een flits soms, maar vooral: uren, dagen, weken) van scheppen in te gaan. Als er één band is die dichters en lezers verbindt, dan is het wel deze gemeenschappelijke ervaring: het gedicht dat zich als een vreemd, onmenselijk objekt presenteert, om de mens daardoor in een ogenblik van kreativiteit, van intensivering van het bewustzijn met diens eigen, steeds veranderende situatie te konfron-

[p. 9]

teren. Zoals men zal opmerken zijn dit soort zaken voortdurend in deze gesprekken aan de orde geweest, en zij vormen dan ook de rode draad door dit boek. De ontwikkeling die zich in dit opzicht tussen Burssens en Verhagen heeft voorgedaan, hoeft hier intussen niet nader te worden geanaliseerd. De lezer kan zelf meeluisteren, en zijn konklusies trekken. Deze pocket is vooral informatief bedoeld.

Rest me nog mee te delen, dat elke dichter voor dit boek een gedicht heeft uitgekozen, dat hij om de een of andere reden karakteristiek vindt voor zijn werk, of voor bepaalde, belangrijke aspekten van zijn werk. Deze gedichten zijn steeds vóór de interviews afgedrukt.

Ten slotte wil ik alle geïnterviewde dichters bedanken voor hun medewerking. Vaak hebben zij niet alleen tijd en moeite vrijgemaakt voor een interview, maar hebben zij ook achteraf nog veel energie verbruikt voor het maken van korrekties en aanvullingen.

Amsterdam, juni 1963

piet calis