Onzin

[p. 192]

Schrijf nooit een massaspel

Toen ik nog een jongmens van negentien jaar was, schreef ik eens een massaspel, ten behoeve van de 1-mei-viering der Sociaal-Democratische Arbeiders Partij. Het ging voornamelijk over de vrijheid en behandelde, geheel op rijm, de uiteenlopende manieren waarop dit diep verlangen in de loop der eeuwen is geknot.

Om niet onvolledig te zijn, was ik maar vroeg begonnen, zodat het eerste tafereel de toeschouwers naar de tijden der farao's bracht, toen eenvoudige lieden ook niet konden doen waar ze lust in hadden. Langzaam sleepte het stuk zich door de ganse geschiedenis der mensheid en passeerde daarbij een reeks van opluchtende revoluties. Ook belangrijke feiten als de afschaffing van de slavernij of de komst der machine hadden in mijn werk een goede plaats gekregen. Het laatste werd niet slechts in de verzen vermeld, doch vond terzelfder tijd, op last van mijn indicaties, uitbeelding in een bewegingsspel, dat zich op de achtergrond voltrok. Groepen mannen en vrouwen, in zwarte gewaden, gaven immers door gelijktijdig verrichten van bewegingen, die een met mij bevriende jongedame had bedacht, een pieuze uitbeelding van de manier waarop zo'n machine gewoon is zich te gedragen.

Nu schrijft men zulke dingen lichtvaardig neer, want waar liggen de grenzen ener dichterlijke fantasie? De opvoering van een werk waarin bij voorbeeld tussen haakjes wordt vermeld (op achtergrond voltrekt zich Franse revolutie) levert echter nogal wat problemen op, vooral als de regisseur een montere jongen is, die zo'n zaakje nooit eerder bij de hand heeft gehad.

Daar het te verwachten aantal bezoekers de zesduizend

[p. 193]

zou overschrijden, was geen enkele zaal groot genoeg om ons evenement te bevatten. De oplossing werd gevonden in het huren van een enorme hal, waarin de autobussen van de stad, na volbrachte dagtaak, werden opgeborgen. Nu, daar was plaats genoeg. Elk woord dat men er sprak werd echter zestienvoudig teruggegeven door een gigantische echo, die de bouwmeester onopzettelijk bij zijn schepping had ingekookt. Een ander nadeel was, dat de hal slechts éénmaal voor een avondrepetitie ter beschikking van de uit ruim zevenhonderd personen bestaande cast kon worden gesteld, zodat we eigenlijk pas op de première zélve een complete indruk van het spel kregen. Daar het podium, dat door een geestverwant tegen een scherp gecalculeerde prix d'ami was opgetrokken, op de repetitie herhaaldelijk instortte, kwamen wij die avond niet veel verder dan tot mijn mokkende Egyptenaren. De regisseur wilde doorwerken, maar toen de nacht begon te vallen, kwamen de ouders der goeddeels jeugdige spelers onthutst op fietsjes aangereden

[p. 194]

en haalden hun kinderen weg om te gaan slapen, zodat we de paar volwassenen die ons tegen tweeën restten, ook maar huiswaarts zonden, daar men de Franse revolutie nu eenmaal niet kan uitbeelden met zes grijsaards van uiteenlopend postuur.

Ofschoon wij, gedachtig de zegswijze ‘slechte generale, goede voorstelling’ niet pessimistisch waren, leverde de première ons toch nog een reeks van ontmoedigende verrassingen. De gebrekkige repetities hadden verhinderd te onderzoeken, hoeveel tijd de vertoning vorderde, maar daar de meeste toneelstukken des avonds te elf uur aflopen, had ik niet ingezien waarom nu juist mijn werk op die regel een uitzondering zou maken. De première leerde echter anders.

Reeds om acht uur was de hal geheel gevuld door ruim zesduizend mei-vierders van beiderlei kunne. Als men het zo leest, lijkt het niet eens veel, maar krijgt men dit getal in mensenhoofden voorgerekend, dan staat men toch wel tegenover een verontrustend clubje.

We begonnen wat laat, daar het orkest, dat de ouverture spelen moest, door een drukfoutje niet op het programma vermeld stond en gebelgd de toeters weer begon in te pakken toen wij, achter de coulissen, juist dachten dat ze gereed zaten om los te branden. Met moeite en een beroep op de socialistische solidariteit, kon de kwestie worden bijgelegd. Helaas waren een paar zangkoren, die ik had geïndiceerd, ten gevolge van een misverstand naar een verkeerde zaal gegaan, zodat we er een stoet autobussen heen moesten zenden, daar zij telefonisch weigerden de afstand te voet af te leggen. Toen ze arriveerden was het wachten nog slechts op twintig negers, die voor een te Amerika spelend tafereel uit de stad Antwerpen zouden komen vliegen. Hoewel ik die lui persoonlijk een briefje had gezonden waren zij er om acht uur nog niet en zij hielden ons in spanning, tot het te laat was om aan hun verschijning nog waarde te hechten.

[p. 195]

Toen mijn Egyptenaren, tegen negenen, onder de last der farao's begonnen te bukken, bleek dat de toneelverlichting, die door een partijgenoot pas enige uren voor de voorstelling was aangebracht, enige oneffenheden vertoonde. Door een ongelukkige plaatsing van een paar schijnwerpers waren de decors doorschijnend geworden, zodat het publiek, in strijd met onze bedoelingen, naast de ritmisch zwoegende slaven de voor de volgende scène gereedstaande personen in silhouet kon waarnemen. Daar deze lieden niet bevroedden dat zij werden bespied en zich de tijd kortten met op het hoofd te krabben of eens over borst of achterdeel te wrijven, voegden zij een wel bijzonder nuchter schimmenspel bij het gebeuren dat wél voor vertoning bestemd was. Gelukkig sprongen al spoedig de meeste lampen, zodat

[p. 196]

het toneel allengs duisterder werd en ook van de groepen achter de coulissen steeds minder waar te nemen viel.

Te middernacht waren wij pas bij de middeleeuwen. Het publiek, begrijpend dat het nog menig eeuwtje voor de boeg had, begon, met het oog op de laatste trams, de hal te verlaten en ik verzeker u dat men het hóórt indien zesduizend personen met grote knoopschoenen aan, zich over een betonnen vloer mompelend in de richting van de uitgang gaan bewegen. Terwijl ik achter de schermen, waar het na elke knal donkerder werd, telkens nieuwe taferelen liet uitvallen, was het publiek in volle aftocht. Alleen aan een stoutmoedige sprong van de middeleeuwen naar Thorbecke viel het te danken, dat de apotheose nog ten overstaan van een handvol plakkers kon worden afgewikkeld - maar stellig hadden wij op dat droevig ogenblik meer mensen op het podium dan in de zaal.

Verschillende medewerkenden kregen daarop de gebruikelijke zenuwaanvallen, terwijl de officials die op de been bleven met elkaar op de vuist wilden, daar de meningen over de schuldvraag aanvankelijk zeer verdeeld waren. Pas toen ik achter de coulissen kwam, viel iedereen stil. Een grote wisselloper, die met een golvende baard aan voor tiran had gespeeld, zei dreigend: ‘Daar heb je hem,’ waarop allen begonnen op te dringen, als was er weer een massaspel gaande. Vrij snel verliet ik de hal. Kort daarop werd ik tot toneelcriticus benoemd.

[p. 197]