Is dat goed Nederlands?

VII. Ontkenningen

A. Dubbele ontkenningen

Een dubbele ontkenning vormt een bevestiging; niet niet = wel. Door een dubbele ontkenning zegt de schrijver dus het tegenovergestelde van wat hij bedoelt.

1. Open

a. Geen

Geen der beide sprekers had voor de argumenten en soms ook voor de persoon van den verdediger geen goed woord.

Dit betekent: beiden hadden een goed woord.

[p. 28]

b. Noch

Willem noch Marie vergaten nooit (ooit) het oogenblik, waarop hun vader stervende ineengezonken was.
De Europeaan noch de Chinees heeft geen (eenig) profijt van deze maatregel.
Noch de scheidsrechter noch de spelers wisten van de spelregels nihil (iets).

2. Verborgen

a. Evenmin

Evenmin als bij vorige keren mocht men ook ditmaal niet verwachten door zijn rede veel wijzer te zullen worden.
Evenmin = ook niet. Men schrappe dus -min of niet.

Deze zin is een verwarring van de volgende juiste:

Evenmin als bij vorige keren mocht men ditmaal verwachten, enz.
Evenals bij vorige keren mocht men ditmaal niet verwachten, enz.

b. Weinig

Weinig = niet zeer, niet bijzonder; dit woord, met evenmin verbonden, vormt dus een dubbele ontkenning.

Evenmin als de vorige viel deze ouverture weinig in den smaak.

Een dezer negatieven moet positief gemaakt worden:

Evenals de vorige viel deze ouverture weinig in den smaak.
Evenmin als de vorige viel deze ouverture bijzonder in den smaak.

c. Tenzij

Tenzij = indien niet; het wordt vaak verward met mits = indien wel. (N.B. Vermits betekent omdat.)

De optocht gaat door mits het weer gunstig is.
(De optocht gaat door indien het weer wel gunstig is).
De optocht gaat door tenzij het weer ongunstig is.
(De optocht gaat door indien het weer niet ongunstig is).

d. Werkwoorden, substantieven

Beletten, verhinderen, voorkomen, zich hoeden = maken dat niet; verbieden = gebieden dat niet.

Dit was voor hem geen beletsel om niet te getuigen van zijn grooten eerbied voor den Commissaris.

[p. 29]

De Burgemeester had verboden dat niemand in de kerk mocht komen.
Wie zou ontkennen dat Italië niet het gezag oefent in dat land?
Hoed U er voor niet verder te gaan.

Deze fout komt het meest voor in lange zinnen met grote afstand tussen de ontkenningen.

Deze bepaling dient om te voorkomen dat de koper door argeloosheid, gebrekkige wetskennis of onkunde omtrent de bijzondere omstandigheden en plaatselijke toestanden niet het slachtoffer zal worden van de bedriegelijke praktijken des verkopers.

In de volgende zin wordt - tegen de bedoeling - van een zeer gehoorzamen burger gesproken:

Hij handelde steeds in strijd met wat de overheid verboden had.

In de spreektaal is de dubbele ontkenning gewoon:

'k Heb er niks geen zin in. We hebben nooit geen last van de buren.
Verbetering: Ik heb er volstrekt (in 't geheel) geen zin in. Wij hebben nooit enige (de minste) last van de buren.
N.B. Zeer gebruikelijk is onmeedogenloos, d.i. medelijdend!

B. Varia

1. Niet het minst is: niet in de laatste plaats, vooral ook wel, eveneens (bevestigende uitdrukking).

Dat hij een persoon van groote betekenis is wordt alom toegegeven, niet het minst door zijn tegenstanders.

Niet in het minst is: volstrekt niet (ontkennende uitdrukking).

Wij kunnen het waardeeren, maar het raakt ons niet in het minst.

Deze uitdrukkingen worden vaak verward. Ter vermijding van het gevaar verkieze men de eveneens gebruikelijke volgorde in het minst niet.

2. Vermijd opeenhoping van ontkenningen, die den lezer voor een raadsel stelt, b.v.:

Dit wil niet zeggen, dat misschien niet zijn persoon, maar dan toch zijn politiek in deze periode niet ernstig bedreigd is.

De volgende krantenzin bevat zeven nieten:

Dit betekent allerminst (volstrekt niet) dat we op veel punten

[p. 30]

niet met zijn beleid instemmen, doch dit neemt niet weg dat we onmogelijk (niet mogelijk) kunnen ontkennen (niet toegeven) dat het ministerie niet steeds de wind in de zeilen heeft gehad, wat niet geheel aan de gevoerde politiek is te wijten.

De lezer moet dit maar oplossen.