Officia Ciceronis, leerende wat yeghelijck in allen staten behoort te doen, bescreuen int Latijn

Datter meer vroomheyts ghelegen is int wel regeren van tburgherlijcke regiment, dan inden crijchs handel.
Het xxvii. Capit.

Maer want de crijchshandelingen ghemeenlijck looffelijcker ende treffeliker dan de burgherlijcke regeringe gheacht vverden: so staet dese opinie te minderen ende te vernielen. Vele hebben d'oorloge gheuolcht wt begheerlicheyt van glorien: tvvelck meest inden grootmoedighen ende verstandighen ghebuert: ende dat dies te meer, als si hun selfs gheneghen ende bequaem vinden totter oorloghen. Maer indien vvy recht vander saken vvillen oordeelen, men sal veel burgherlijcke handelinghen vinden, die grooter ende heerlijc-

[fol. 29r]

ker zijn, dan de crijchshandelinghe. Ende alhoe wel Themistocles met recht ghepresen werdt, so dat sinen name (door de grote victorie gehadt tot Salamine) vermaerder is, dan den raet van Solon, die alder eerst het burger recht tot Athenen instelde: soo en is Solon in desen nochtans niet min lof ende prijswaerdich dan Themistocles: want die victorie was de stadt van Athenen eens nut ende oorbaerlijck: maer dit sal de stadt profijtelijcken zijn soo langhe het een stadt is. Door den raet van Solon werden de vvetten van Athenen ende de insettinghen der ouderen altijt onderhouden. Themistocles en heeft niet ghesproken, daer tburgherlijck recht yet door geuordert was: maer den raet van Solon heeft hem totter victorien behulpelijc ende nut geweest. Vvant dat oorloch geuoert wert door den raet ende Senate die van Solon vvas inne ghestelt. Alle twelck men oock mach segghen van Pausanio ende Lysandro: so dat hun daden (daer door men het Lacedemonische rijcke nochtans grootelijck vermeert ende wtgestrect acht) geensins byde wetten ende insettingen van Licurgo te ghelijcken en zijn: door vvelcke de Capiteynen oock veel bereyder ende groter heyrcracht te samen brachten. My en heeft noyt ghedocht dat Marcus Scau-

[fol. 29v]

rus onder Mario (die in mijn kindtscheyt leefden) noch dat Q. Catulus beneden Pompeio (die wijle ick mede regeerde) te achten was: want de wapenen zijn buyten van cleynder waerden, alsser thuys gheen raet en is. Noch Africanus dat een wtghesondert man ende vroom capiteyn was, en was de stadt Romen niet nutter noch profitelijcker int wtroeden vander stede Numantia: dan P. Nasica, die ter seluer tijt den oproerighen Tyberium Grachum liet dooden. Alhoe wel dese sake niet al heel burgherlijck, maar oock, crijchsch ghenaemt mach werden, ouermidts dat oock metter hant ende macht volbracht werdt: nochtans soo geschiede dat sonder heyrcracht alleen met burgherlijcke raet. Dat is oock het beste, twelck ick vanden boosen ende mijne benijders dicmael hore bescholden te werden.

Tharnasch ruym nv voor den lancroc de baen,
Crijchslof moet beneden vvelsprekenheyt gaen.

Maer om anderen ouer te slaen, hebben de wapenen (als ic regeerde) voor de lancrocken niet moeten wijcken? ende dat in sulcken tijt, datter noyt meerder pericule noch bitterder hate, inden regimente en was? alsoo sachmen snellijcken (alleen door mijn goeden raet ende naersticheyt)

[fol. 30r]

de wapenen vallen wt de handen van d'alder stoutste ende vermetelste burgheren. Vvat sake isser oyt heerlijcker inder oorloghen bedreuen? wat triumphe ende victorie isser met dese te gelijcken? tbehoort my wel toeghelaten te werden te glorieren by v (o sone) dien d'erffenisse deser glorien, ende het nauolghen van ws vaders daden oft exempelen toebehoort. Voorwaer Pompeius selfs, die soo sonderlinghe vermaert ende looflijck vvas in alle strijtbare ende ridderlijcke daden, heeft my int aenhoren van velen dien prijs ghegheuen: dat hy te vergheefs door zijn heerlijcke victorien sinen derden triumphe verdient soude hebben ghehadt: indien door mijn weldaden de stadt niet in wesen ghebleuen ware, omme zijn triumphe inne te doen. Daeromme en zijn de burgherlijcke vroomheden niet cleynder noch minder, dan de crijchsche. In de welcke ooc meer vlijticheyt ende naersticheyt gepleecht moet werden. Vvant die eerlijcheyt, die in een groot ende heerlijck gemoet bestaet, en werdt niet met lichamelijcke, maer met des gemoets crachten bewesen. Doch behoortmen het lichame alsoo te ghewennen ende te oeffenen, dat het bequaem ende bereyt sy om redene ende raet te dienen ende ghehoorsamen, in allen

[fol. 30v]

handelinghen, ooc om allen arbeyt te ghedoghen. Oock mede soo is de eerlijcheyt (dien ick na spore) meest gheleghen inde sorchuuldicheydt des ghemoets ende int ouerdencken der dinghen: vvaer inne de langrocken (tghemeen weluaert regerende) gheen minder profijte en doen, dan die het oorloch voeren. Also heeftmen dickmael door henlieder raet het oorloghen achter ghelaten, oock dickwils begonnen ende volvoert: ghelijc alst geuaren is met het derde Carthaginensche oorloghe: dat oock door tgheloof oft authoriteyt van Marco Cathone bestaen werdt. ⁺Daeromme behoeftmen meer redens ende verstants om wel te ouerlegghen dan vroomheydts om strijden. Maer men moet toesien, dat dit niet meer en sy om den arbeyt ende pericule vander oorlogen te vermijden, dan om tghemeen profijt. Men salt oorloghe alsoo aenuaerden, datter niet anders inne ghesocht en werde dan den vrede. ⁺Het betaemt een vroom ende stantuastich ghemoet in sware saken niet te versagen, noch (soomen seyt) vande plancke te wijcken: maer met een ghetroost herte goeden raet te ghebruycken ende redene in allen te volghen. Maer onuersaecht van moede te blijuen is grootherticheyt: ende met voordachticheyt te ouerleggen oft te voormercken,

+ Men behoeft meer wijsheyts tot raet dan machts tot daet.

+ VVat een vroom herte toe behoort.

[fol. 31r]

wat ouer wederzijden geuallen mach, ooc watter te doen staet alsser yet ghebuert, dit is vernuftheyt ende verstant: soo datmen niet en bedrijue, datmen nae moet seggen, k'en hads niet ghewaent. ⁺Maer vermetelijcken hem selfs onder de scharen te waghen, ende teghens zijn vianden roeckeloos te strijden is onmenschelijck, oock beestelijck. Doch salmen niet te min op zijn tijt, alst de noot eyscht, metter hant vechten, ende lieuer eerlijck steruen: dan in slauernijen ende schanden te leuen.

+ Scande ist om seggen, k'en hads niet ghewaent.