Van des menschen natuerlijcke vleesch wondersproock

Dat 7. Capittel.
Kort ende claer onderscheydt tusschen des Menschen Gheneghentheyden ende Begheerten.

Om 'tgene voorsz. stet noch naeckter te moghen mercken, is te letten op't Onderscheyt tusschen Genegentheden ende Begeerten wesende: Dese is s oseer groot als weynigh bekent, en̄ so hooghnodigh om te verstaen dat d'onkunde van dien grove dolinghen veroorsaeckt. Want meest elck hier door sijn onschuldich Lichaem beschuldigt, ende sijn schuldighe Wille onschuldigt: houdende te sijn hem aenghebooren 'tghene hy blindeling heeft verkoren. Daermen dan sonder onderscheyt de Begheerten ende Genegentheden voor een houdet, ende mitsdien oock dat soo wel de Begheerten als de Gheneghentheden den menschen werden aengheboren: wat mach in sodanigher Menschen grondt doch anders daer uyt voort comen dan een vaste waen, dat onmoghelijck zy hier verlost te worden vande quade begeerten? maer alle menschen verstaende d'onderscheyt tusschen die Geneghentheden ende Begheerten sulcx te sijn, dat die Gheneghentheden aengebooren sijn ende die Begheerten niet, ende dat mitsdien oock so onmogelijck is dat yemandt sijn aengeboren Gheneghentheden soude moghen te niet doen, blijvende des menschen natuyre in wesen, als die hitten vanden vyere te scheyden, blijvende het vyer noch vyer (dat immers niet mach sijn) en sal gheensins moeyten bestaen te doen om die aenghebooren gheneghentheydt te dooden in hem, maer wel om die aenghenomen Begheerlijckheyden te vernielen door 't ontrecken van sijn voedtsele, 'twelck vermetel ende Onverstandigh Oordeel is. Daer 't wederomme den ghenen die (dit voorsz. ontberende) die quade Begheerlijckheyden soo wel als die Gheneghentheyden hem waent aenghebooren te wesen, onmoghelijck is eenigh opset te maken of moeyten te bestaen, om uyt te roden of te vernielen sijne quade begheerlijckheyden, ghemerckt hy sulcke vernielinghe in sijn leven onmoghelijck acht, ende niemandt niet gantsch zot sijnde, eenighe moeyten of arbeydt mach doen, om te doen ontworden 'tghene hy onmogelijck om doen gelooft.

Dit onverstandt of dese onbescheydenheydt doet die quade Begheerten in groote menighte van Menschen, sonder eenighe ernstlijcke aenvechtinghe (swijghe ware verwinninghe) blijven ende verstijven tot haeren lijflijcken doode toe. 'tWelck een vande grootste jammeren ende schaden is diemen ter werelt mach vinden.

Siet Leser, sulck quaet veroorsaeckt het niet konnen onderscheyden tusschen genegentheden en̄ begeerlijckheyt. Om waer af nu wat te seggen, is eerst te verstaen, dat alle geneghentheyt, als daer die ydele ghesonde maghe tot spijse, die vermoeyde leden tot ruste, het koude lichaem tot verwarminghe, &c. sijn genegen, altijt is natuyrlijck noodtlijck tot des menschen lichaems onderhout, ende in allen menschen alleens, hoewel op d'een tijt krachtiger dan in d'ander tijt, na die grootheydt van des Lichaems behoefte. Daer tegen sijn de Begeerten meestendeel onnatuerlijck, onnodig, ende in elcken meest sonderling. Wat is doch onnatuerlijcker dan meer dan te veel hebbende, ghebreck willens te lijden ende 't onbehoeftighe te begeeren? Wat is oock meer onnodigh, dan sulck onbehoeftigh begeeren? Wie siet sulcx niet inden Gierighen? Soo vindtmen oock inder daet dat alle honger altijt tot spijse, alle dorst tot drancke, alle vermoeytheydt tot rust, ende alle koude tot verwarminghe altijt simpelijck gheneghen maeckt: sulcks dat nimmermeer die ydele Maghe tot dranck, die vermoeytheyt tot spijse, noch die koude tot rusten, maer elck altijdt alleen tot het sijn, te weten hongher tot Spijse, vermoeytheydt tot ruste, ende koudtheydt tot verwarminghe natuerlijck doet gheneghen sijn: maer metten Begheerten ist soo heel anders, dat die haer vermenghende by de Gheneghentheyden lustigh maeckt, huyden tot sulcke, morghen tot andere Spijsen ende Drancken, huyden tot pluymbedden, morghen tot matrassen: huyden tot desen, morghen tot dien drancke: Nu tot dese, morgen tot die Vrouwe: d'een tijdt tot warmte van een stove, ende d'ander tijdt tot warmte van een vyer voor de schenen. Nadien nu simpelijck die verzadinge, dorstlesschinghe, ruste, warmte, voort-teelinghe sulcx het eynde is, daer toe die Gheneghentheyden haer strecken, ende die nature sulcx becomende, vernoeght werdt: Wie en can niet lichtelijck mercken dat die voorsz. veranderlijcke ende onghelijcke Begeerlijckheden wat anders zijn, dan die voorsz. gheneghentheden? Dese sijn veeltijts onnut, schandelijck ende quaedt: Daer teghen sijn alle aengheboorne gheneghentheyden eerlijck, nut ende goet, als dienstlijck sijnde tot onderhoudt

[fol. 141v]

van de Menschelijcke nature, die doorgaens door zotte Begheerten in meest elck gekrenckt wert ende bedorven, soo men opentlijck ziet in den Dronckaerts, leckere Gulsighen, heete onkuysschen ende anderen meer. Die Genegentheden sijn stadigh: maer wat vindtmen doch onstadigher dan die onwijse begheerten? Die jaghen huyden na dit ende morghen na datte, immers oock dickmael na 't gene zy voormaels angstelijck vreesden ende voor vloden. Waen komt ditte? Door veranderinghe van kennisse, die huyden voor goedt oordeelt datmen ghister quaedt te wesen waende. Mach sulcke veranderinghe oock door onse opinie komen inde natuerlijcke Gheneghentheden? Blijft die Hongher niet altijt tot versadinghe, ende die dorst tot lesschinghe gheneghen? So is dan die Geneghentheyt onverdrijflijck, maer die Begeerte is soo verdrijflijck dat d'een d'ander gantsch uytrodet ende vernielt. Wat Coopman vindtmen, die nu des ghewins soetheydt eens ghesmaeckt heeft, begeeren soude moghen in plaetse van gelt te winnen, metten kinderen te gaen kooten, tollen, hoepen, ende andere dierghelijcke beuselinghen hanteren die hy in sijn jeught boven alle dingen begheerde? Drijft hier d'eene Begeerte d'ander niet uyte? So gaet het niet metter Geneghentheydt: want die blijft, soo lang de Mensche blijft, ende mach niet inden Mensche ontworden, ten zy dan dat des Menschen Natuere selfs ontworde. Ten is oock gheen cleyn onderscheydt in dese twee, dat alle Gheneghentheydt, maer gheen Begheerte, is inden Mensche sonder voorgaende verbeeldinghe, kennisse, beraedt, oordeel ende verkiesen. By alle begheerte is hope ende vreese: maer alle Ghenegheydt is sonder hope ende vreese. Ghemerckt dese is sonder waeromme, maer die begheerten hebben waerom. Want dese komen voort wt Opinie of Luste, maer die Gheneghentheydt comt voort uyter Natuyren ende behoefte. Hier wt komet oock dat alle redelijcke vernoeginghe der Gheneghentheden ruste, maer meest alle verwervinghe der Begheerten onruste heeft tot een Staert-joffer. Immers berou is meest het eynde van de Begheerte: maer nimmermeer volghter rouwe na noodruftighe boet der Gheneghentheyden. Boven alle dat soo is noch wel een merckelijck onderscheydt in desen, dat die begheerte by wijlen wel strijdet teghens die Gheneghentheydt. Ghemerckt elck licht mach verstaen dat die van Haerlem ende Leyden wel begheert souden hebben in haeren grooten honghers noodt, dat henluyden niet ghehonghert en hadde, ende dat haer maghen niet gheneghen en waren gheweest na spijse. Nu en mach't immers niet een selve dingh sijn dat teghen malcanderen strijdet. Soo groot is dan d'onderscheydt tusschen die Gheneghentheyden ende Begheerten. Die hier dit mijn seggen soude willen verachten om die ongheachtheyt mijns ongheleerden persoons, die lese Meester Iohan Calvijn hier af segghende alsoo: Is dat nu yemandt ongheschickt ⁺ dunckt te sijn datmen also int alghemeen de Begheerlijckheden quaedt oordeelt, die den Mensche natuerlijck aenhanghen, gemerckt die van Gode den Schepper ghestelt sijn inde Nature: soo antwoorden wt, dat wy gheensins quaedt oordeelen de appetyten die Godt selve vande eerste Scheppinghe af, des Menschen aert sulcx heeft inne ghegraven, dat zy daer niet wtgheroeyt moghen worden, sonder de Menschelyckheydt wt te royen, maer alleenlijck die moetwillighe ende onbetemde bewegingen die daer stryden teghen de schickinghe Gods.

Siet Leser, daer mercktmen wel dat hy eenighe goede beweginghen stelt van Gode sulckx inde Menschelijcke nature gheplant, datse sonder die nature des menschen niet en moghen wt gheroeyt worden. Wat sijn dat doch anders dan 't gunt ick hier voor Gheneghentheyden (als natuerlijck ghelijck loot of steen, etc. neerwaerts neyghende) ghenoemt hebbe, dit natuerlijck sijn den nature aengebooren, ende van de nature (sonder bederf der naturen) niet ghescheyden moghen werden? Die sijn dan oock niet quaedt, maer goedt, daer teghen stelt hy oock andere beweghinghen die hy quaedt seydt te sijn. Wilmen dit een, gheen Genegentheyden noemen die natuerlijck aenghebooren sijn, ende 't ander Begheerlijckheyden heeten, die door ons selfs dan in ons werden: 't sal my al ghelijck sijn, alsmen maer merckt datter onderscheydt tusschen dese is, ende d'een onder d'ander niet so blindelijck en verwerret tot ons verderven, so ghehoort is.

+ Inst,ij,65