Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Swart mar leaflik (1998)

Informatie terzijde

Titelpagina van Swart mar leaflik
Afbeelding van Swart mar leaflikToon afbeelding van titelpagina van Swart mar leaflik

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

XML (0.42 MB)

tekstbestand






Genre

proza

Subgenre

roman


In samenwerking met:

(opent in nieuw venster)

© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Swart mar leaflik

(1998)–W. Cuperus–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende
[pagina 47]
[p. 47]

VIII

Yn 'e lette hjerst, tsjin krysttiid oan, sit Jantsje allinne yn it húske oan 'e seedyk en prakkesearret oer de takomst.

Hja hat in swiere hjerst efter de rêch.

It bryfke dat dokter jûn hat by it lykskôgjen fan har heit, en dat de middels joech om Swarte Gelf fan de fouden ûnder de ierde te krijen, hat se, lykas it earste, fynskuord.

Har heit soe fan eigen ûnder ierde.

En dat hat se der mei soberearjen en fûleinich wrotten ek ôf-switten.

De hiele hjerst hat se fan moarns tsjuster oant jûns nei 't lân ta west, foar sân stoeren deis. En fan dy pear gûne wyks hat se kâns sjoen om al de begraffenis-ûnkosten lyk te meitsjen.

Dêr hat se wrotten en wramen mei hân. En doe't se it lyk hie wie der in nije soarch, de húshier moast alderheljen betelle.

Alde Bouke Ruerds, in húskemelker út 'e buorren, siet danich yn oer de fiif ryksdaalders, dy't der alderheljen op it aljemint komme moasten.

Hy hie it hûs ferhierd oan Swarte Gelf, it diich fiifentweintich gûne hier, en Swarte Gelf kaam steefêst maaie en alderheljen mei de heale hier del.

Mar no waard it alderheljen sûnder Swarte Gelf en as Bouke Ruerds sizze moast hoe't er oer it spul tochte, dan hie er it mei Jantsje net heech.

Benammen no net, no't Jantsje de help fan 'e fouden ôfstegere

[pagina 48]
[p. 48]

hie. Al in kearmannich hie er Jantsje opsocht om ris te tantsjen hoe't dat kaam.

Jantsje hie him al mear as ienkear fêst ûnthjitten, dat it ynoarder komme soe, mar botte gerêst wie Bouke Ruerds der net op.

Want lit Swarte Gelf in nuveren west hawwe, yn dat slach fan saken hie er him heger as Jantsje.

Want men kin al spek biddelje en aaien stelle, (dat wie njonkelytsen ek útkommen) mar fiif ryksdaalders byinoar biddelje dat is samar net klear en yn 'e hinnehokken fynt men se ek net.

Hy wie dan ek fêst fan doel om Jantsje de wente op te sizzen, mar dat moast er al mei ferdrach dwaan, krekt foar nijjier of sa, want oars kaam der fan it hierbeteljen alhielendal neat.

En sjoch, alderheljen ferskynde Jantsje mei de hier, mar twong tagelyk de ûnthjitting ôf, om wenjen te bliuwen.

Dêr siet Bouke Ruerds wol wat mei, want hy wie net fan doel om Jantsje bliuwe te litten.

Mar Jantsje hie de fiif ryksdaalders yn 'e hân en dêrtroch de heechste troef.

En sa joech er tawurd en Jantsje telde him de hier yn 'e hân.

Dizze sinten hie se lykwols net oergarje kinnen fan har fertsjinst. Mar se moasten der komme en foar it earst yn har libben fielde Jantsje wat it betsjut allinne te stean en sûnder freonen.

Mar doe tocht se oan âlde Tibben Meines, har âlde geastlike learmaster fan 'e Pakjehoeke.

Dêr koe se alteast hinne gean om ried. Hie dy op 'e begraffenis fan har heit, dêr't er de foargong hie, omdat de gemeente fakant wie, net sein, dat se by him komme koe, as se ried of treast nedich hie, no't se allinne yn it libben kaam te stean?

Sa wie se nei de Pakjehoeke ta reizge en hie har earste soarch en noed foar de âld man iepenlein.

En ta har grutte ferwûndring wie de âld man nei it pultrum stapt en hie har út in âld trompke de sinten foarteld.

‘Hjir fanke, gean nei Bouke Ruerds en betelje de hier.’

Doe wie Jantsje foar it earst fan har libben ferslein west en hie om wurden sykje moatten.

[pagina 49]
[p. 49]

‘Mar Tibbenom, hoe kin ik dat ea werom betelje!’

‘Ik fertrou dy, want dû bist in dochter fan Kike.’

Mei triennen yn 'e eagen (miskien wol de earste yn har libben) wie Jantsje werom swalke, de dyk lâns nei har hûs ta.

Hja wie in dochter fan Kike, hie Tibben Meines sein en fuort waard se twongen om in blyk fan tankbrens werom te dwaan. Yn it kammenet lei noch in himmel pak klean fan har heit, dat soe Tibbenom ha.

En Tibben Meines naam it oan, mar foar fiif gûne.

‘Sjochst wol fanke, no bist hast al heal lyk.’

Jantsje woe it oars abslút fergees jaan, mar dêr woe de âld man neat fan witte.

En troch dizze hannel giene Jantsje de eagen iepen, der wiene ommers ek noch learzens op 'e souder, wol trije pear, ek noch guods fan de jonges.

Tsjonge, dêr woe Jabik Jitses faaks wol in pear fan ha en faaks wist er ek wol plak foar de oaren.

Dy hie gjin en fan 't hjerst hie er faak sein, as se by tsjuster troch de modderdyk bargen: ‘Men wie nedich de learzens oan.’

En Jantsje wie mei trije pear learzens nei Jabik Jitses sjoud.

No ja, dat Jabik Jitses se net brûke koe, dat koe er net sizze, mar optheden hie er no net sasear ferlet.

‘Dan nim ik se wer mei,’ sei Jantsje koart; hja wie net fan doel om lang mei Jabik Jitses te praten.

No ja, heden, Jantsje moast sa wyld en wrimpen net wêze, hja waard optlêst ek âlder en it libben wie har dochs net ûngemurken foarby gien. It wie teminsten de iene ropstim nei de oare west en sokke dingen komme de minske oer ta learing en warskôging.

‘'t Sil't wol,’ sei Jantsje, ‘mar ik wol de learzens kwyt en as jo se no net ha kinne, dan moat ik oars omsjen.’

No ja, mar sa gleon hoegde dat no net en wat se der bygelyks foar frege.

‘Trije ryksdaalders,’ sei Jantsje.

Trije ryksdaalders, soa, no dat like Jabik Jitses no just net te

[pagina 50]
[p. 50]

min ta. Fiif gûne soe ek wol goedernôch wêze. Wist Jantsje wol wat in pear nije kosten?

‘Dat kin my neat skele,’ sei Jantsje, ‘wolle jo se ha of net?’

No ja, Jabik Jitses moast se mar ha.

Wylst er Jantsje yn it efterhûs stean liet, helle Jabik Jitses de sinten út 'e hûs. Wol ja, tocht Jantsje, hoe soe sa'n goddeleasling no ek by sa'n fromme man yn 'e hûs.

It duorre lang, de learzens moasten earst blykber noch goed besjoen wurde, mar einlings te'n lêsten kaam er mei de sinten.

‘Dû bist oars in donder, fanke,’ priizge er, ‘dû kinst dy rêde, as it geastlik ek sa goed mei dy wie, dan wie der neat te dwaan, mar ik wit net, ik wit net, komst de lêste tiden wol trou yn tsjerke? Ik sjoch dy net sa faak, mien ik.’

‘Dat komt omdat jo altiten sliepe,’ sei Jantsje, en dêrmei liet se Jabik Jitses stean en gie nei hûs ta.

De oare deis krige Tibben Meines syn trije ryksdaalders werom.

Mar no is Jantsje op reapsein en de winter stiet foar de doar.

Dêr prakkesearret se oer as se yn 'e hûs sit.

No moat de see fanwegen komme en oars wurdt it in skerpen heuvel fan 't winter.

Hja hat Knillesboer al frege om beane- en eartelêzen, mar dat koe neat wurde, febrewaris faaks ris.

En no is it noch gjin krysttiid.

Hawar, hja hat ierdappels yn 'e kelder, yn 'e lêste wike hat se fiif grouwe sekfollen opsocht fan 'e lannen.

Wêrom sil se prakkesearje oer de takomst, de hier is lyk, de begraffenis is lyk, yn 'e winter wankt de see en nei de winter de maitiid.

De see is wol wûndre igaal fan 't hjerst, sa hat se it hast noch net belibbe, mar dêrom kin der noch wol wat komme.

It liket der no noch net folle op, tinkt se, as se ta it rút útsjocht, it is fan dat echte krysttiidswaar, hast de hiele dei skier en tsjuster, de seedyk is grien as wie it maitiid, de skiep lizze fredich wjerkôgjend boppe op 'e dyk en de lêste blêden hingje giel en

[pagina 51]
[p. 51]

fersútre, mar ûnferweechlik oan de beam yn 'e blikke foarhûs.

Sjoch, dêr komt ek noch ien de dyk lâns, in man, dat liket nochal wat, in tas ûnder 'e earm.

Grif in sutelder om âld porslein of sa wat.

‘Nee, man,’ tinkt Jantsje as er it paadsje by de dyk del lâns komt nei har hûs ta, ‘gean my mar foarby, ik ha neat foar jo te keap.’

Mar de man mei de tas giet har hûs net foarby, hy is al by de doar en ropt: ‘Folk yn?’

‘Kom der mar yn,’ ropt Jantsje ferwûndre út 'e hûs wei.

Wat soe dy man moatte?

Lykwols de man lit har net lang yn it ûnsekere.

Hy hellet in stik papier út 'e tas en seit: ‘Juffer Jantsje Tuninga, komt dat goed? Dat binne jo tink?’

‘Dat bin ik,’ seit Jantsje, ‘op dat “juffer” nei dan.’

‘Ik ha hjir in eksploit út namme fan de hear Bouke Ruerds de Groot, dat is de eigner fan dizze went, is 't sa net?’

‘Ja,’ seit Jantsje, ‘dat komt krekt út.’

‘As jo dan efkes harkje wolle.’

En dan lêst er foar, en ûnder it lêzen giet Jantsje de grize oer de grouwe. Hy, doarwarder dy en dy, hat opdracht krige fan de hear Bouke Ruerds de Groot om har, juffer Jantsje Tuininga, by dit eksploit oan te sizzen, dat hja de tolfte maaie achttjinhûndertnjoggenensechstich de went oan de seedyk te Blije, kadastraal Gemeente Blije nûmer twahûndertsânentachtich, hat te ferlitten. As de juffer dit efkes tekenje wol, sjoch hjir ûnder en hy giet nei Jantsje ta.

Mar dan bliuwt er ferheard stean; heden, is dat itselde frouminske fan niiskrektsa?

Nee, in kreazen wie it net, dat hat er daliks wol sjoen, mar dizze, wêr liket dizze op, dy eagen lykje te driuwen yn it bloed, efter dy stiif opinoar hâlden lippen krasse de tosken hearber.

Dat is gjin frouminske, dat is in manskeardel yn frouljusklean, dat is in heks, in duvelinne, en skrousk trapket de man tebek. Heden noch ta, en dat frouminske seit gjin wurd en dy sjocht jin oan, nee, dy sjocht jin troch.

[pagina 52]
[p. 52]

‘Ja juffer,’ stammert er, ‘it sil foar jo wol net in moaie tiding wêze, mar ik kin der neat oan dwaan, wy wurde ek stjoerd.’

‘Jou mar oer dat ding,’ seit Jantsje, ‘wêr moat ik myn namme sette?’

‘Sjoch, hjir ûnder, juffer,’ seit de doarwarder en rikt it papier oer sa fier as er him útspeakje kin; hy hat it der noch neat op stean en froulju is nuver guod, as se it begrepen ha.

‘Soa, dêre,’ seit Jantsje, ‘no sjoch, dat doch ik sa’ en foar de eagen fan de ferbjustere doarwarder tewriuwt se it stik papier yn 'e hannen en smyt it yn 'e turfbak.

Heden noch ta, wat hat dat frouminske hannen, it liket wol dat se oan 't tsiisraspen is.

En dan sjocht se om har hinne, tsjonge, tsjonge, wat eagen, it lykje wol tafelbuorden.

‘Sjoch,’ seit se, oereind geand, ‘lêze en skriuwe kin ik net, mar wol tekenje, sjoch hjirmei, mei de tange, en astû no net hânsum de wyk spilest, dan sil ik tekenje.’

Mar dat lêste heart de doarwarder al net mear, as in rinket fljocht er ta de doarren út en by de seedyk op.

Bûtendoar raast Jantsje him noch efternei, as er de dyk útfilet: ‘En doch de groetenisse oan de hear Bouke Ruerds de Groot, dat ik moarn by him kom.’

Dan giet se yn 'e hûs en set de tange glimkjend yn 'e turfbak. De oare deis stekt se yntiids nei Bouke Ruerds.

Mar Bouke Ruerds is sa bang net as de doarwarder en Jantsje is sa wyld net, want Bouke Ruerds wennet midden yn it doarp.

Lykwols seit Jantsje him ûngewosken it mannewaar op.

En Bouke Ruerds fernimt, dat er mei dizze ek net fierder komt as mei Swarte Gelf, dy't er ek wol út 'e wente slite woe, mar dy't er nea oanpakke doarst hat.

Dochs hâldt er him grut, Jantsje kin noch in jier bliuwe, mar dan moat se soargje foar in boarch en in goeden ek.

‘Jo moatte oan de seedyk komme,’ noeget Jantsje him út, ‘dan sil ik jo in boarch leverje, dat jo gjin betteren begeare.’ Mar dat ûnthjit Bouke Ruerds net.

[pagina 53]
[p. 53]

En dan giet Jantsje wer nei de seedyk.

‘Dû bist in dochter fan Kike,’ hat Tibben Meines sein, jawis al, mar it is ek wolris goed in dochter fan Swarte Gelf te wêzen, as men as frouminske allinne stiet.

Op dit stuit is Jantsje alteast like bliid mei har heit as mei har mem.


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken