Forme om dat heylige Avendtmael te hovden.

GEliefde in den HEERE IESV CHRISTO, hoort aen die vvoorden der insettinge des heylighen Auendtmaels onses HEEREN IESV CHRISTI, vvelcke ons beschrijft de heylighe Apostel Paulus, 1.Corint. 11.

ICk heb't van den Heere ontfangen, dat ick v gegeuen hebbe: VVant de Heere IEsus, in de nacht doe hy verraeden werdt, + nam dat Broot danckte, ende brack het, ende seyde: Nemet, etet, dat iß myn Lyf dat voor v gebroken werdt, Sulcks doet tot myner gedachteniß. Deßgelyken ooc den Drinckbeker nae den Auendt-

maele, ende seyde, Desen Drinckbeker iß dat nieuwe verbondt ofte Testament, in mynen Bloede, sulcks doet, so dickwils als ghy het drincken sult, tot myner ghedachtenisse. VVant so dickwils als ghy van desen Broode eten sult, ende van desen Drinckbeker drincken, so verkondiget den doot des HEEren tot dat hy komt. So wie nu onweerdighlick van desen broode etet, ende van den drinckbeker des HEEREN drincket, die is schuldigh aen den Lichaeme ende Bloede des HEEREN. Maer proeue de Mensche hem seluen, ende also ete hy van desen Broode, ende drincke van desen Drinckbeker. VVant wie onweerdighlick etet ende drincket, die etet ende drincket hem seluen dat oordeel, daer-

mede dat hy dat Lichaem des Heeren niet onderscheydet.

OP dat vvy nu tot onsen troeste des HEEREN Auendtmael moghen houden, is voor allen dinghen ons van nooden, dat vvy ons te vooren recht beproeuen. Ten anderen, dat vvy het tot dien eynde richten, daer toe het de HEERE Christus verordonneert ende ingestelt heeft, naemelick tot sijner gedachtenisse.

DIE vvaerachtighe beproeuinge onses selfs staet in dese drye stucken:

§ Ten eersten, Bedencke een jeghelick by hem seluen sijne* sonden, ende+ vermaledijdinge, op dat hy hem seluen mishaege, ende hem voor Gode* verootmoedige, Aengesien dat den+ toorn Godes tegen de sonde also groot is, dat hy die (eer dat hy se ongestraft liete blijuen)* aen sijnen lieuen Sone Iesu Chri-

sto, met den bitteren ende+ smaedelicken doodt des Cruyses ghestraft heeft.

§ Ten anderen, Ondersoecke een jegelick sijn herte, of hy oock deser ghevvisse belofte Godes* gelooft, dat hem alle sijne sonden,+ alleen om des lydens ende steruens IESV Christi vville, vergheuen sijn, Ende die volkomen* gerechticheit Christi, hem als sijn eyghen toegerekent ende geschoncken sij, jae so+ volkomen, als of hy selue in eyghener persoone, voor alle sijne sonden betaelt, ende alle gherechticheit volbracht hadde.

§ Ten derden, Ondersoecke een jeghelick sijn conscientie, of hy ooc gesint is, voortaen met* sijn gantsche leuen, vvaerachtige danckbaerheit teghen Godt den Heere te bevvysen, ende voor den aensichte Godes+ oprechtelick te vvandelen, Item, Of hy sonder eenige geveynsdheit, alle* vyandtschap, haet ende nijdt

van herten af segghende, een neerstigh voornemen heeft, om van nu voort aen in vvaerachtiger liefde+ ende eenighheit met sijnen naesten te leuen.

Alle die dan also ghesint sijn, die vvil Godt gevvislick te ghenaeden aennemmen, ende voor vveerdighe medegenooten der taefel sijnes Sones IESV Christi houden.

Daerenteghen, die dit getuygenisse in haeren herten niet gheuoelen, die eten ende drincken hen seluen dat oordeel. Daerom vvy oock nae den beuele Christi ende des Apostels* Pauli, alle die sick met desen naevolgenden lasteren besmett vveten, vermaenen van de taefel des HEEREN sick te onthouden, ende verkondighen hen, datse geen deel in't Rijcke Christi hebben, Als daer sijn, alle Afgoden dienaers, alle die verstoruen Heyligen, Engelen ofte andere Creaturen aenroepen, alle die den Beelden+ eere aen doen, al-

le* Tooueraers ende VVaerseggers, die Vee ofte Menschen, mitgaeders ander dingen segenen, ende die sulcke segeninghe gelooue geuen, alle+ verachters Godes ende sijns Vvoorts ende der heyligen* Sacramenten, alle Godslasteraers, alle die+ tvveedracht, secten ende mueterije in Kercken ende vveereltlicken regimenten begheeren aen te richten, alle* Meyneedighe, alle die haeren+ Ouderen ende Ouerheyden ongehoorsaem sijn, alle Doodtslagers*, Kyuers, ende die in haet ende nijdt teghen haere naesten leuen, alle Ehebrekers+, Hoereerders, Dronckaerts, Dieuen, Vvoeckeraers, Roouers, Spelers, Gierigaerts, ende alle deghene die een* ergerlick leuen leyden, Dese alle, so+ lange se in sulcken lasteren blyuen, sullen sick deser spyse (vvelcke* Christus alleen sijnen geloouigen verordineert heft) onthouden, op dat haer gerichte ende verdoemenisse niet dies te svvaerer vverde.

Maer dit vverdt ons (gheliefde broeders) niet voorghehouden, om die verslagen herten der gheloouighen kleynmoedigh te maeken+, Euen of niemandt tot den Nachtmaele des Heeren gaen mochte*, dan die sonder eenige sonde vvaere. VVant vvy en kommen niet tot desen Auendtmaele, om daermede te betuygen, dat vvy in ons seluen volkommen ende+ rechtueerdich sijn, Maer ter contrarien, aengesien, dat vvy ons leuen, buyten ons seluen, in Iesu Christo soeken, so bekennen vvy daermede, dat vvy midden* in den doodt liggen. Daerom, al ist dat vvy+ noch veel gebreken ende allendicheit in ons beuinden, als naemelick, dat vvy gheen* volkomen gelooue hebben, dat vvy ons oock met sulcken yuer om Gode te dienen niet begeuen, also vvy schuldich sijn, maer daegelicks met der svvackheit onses gheloofs, ende den boosen lusten onses+ vleesches te strij-

den hebben, Nochtans, dies niet tegenstaende, ouermits das ons (doer de ghenaede des heyligen Geests) sulcke ghebreken van herten leedt sijn, ende vvy van herten begeeren* tegen ons ongelooue te strijden, ende nae alle geboden Godes te leuen+, So sullen vvy gevvis ende seker sijn, dat geen sonde noch svvackheit, die noch (tegen* onsen vville) in ons ouerbleuen is, ons kan hinderen, dat ons Godt niet in genaeden soude aennemen, ende also deser+ hemelsche spyse ende drancks vveerdich ende deelachtich maeke.

TEN ANDEREN, Laet ons nu oock ouerdencken, vvaertoe ons de HEERE sijn Auendtmael heeft ingesettet, naemelick, dat vvy sulcks doen souden tot sijner gedachtenisse. Maer aldus sullen vvy sijns daerby gedencken.

§ Eerstelick, dat vvy gantschelick in onsen herten vertrauvven, dat onse Heer Iesus Christus (nae luyden

der beloftenissen, die den* Voorvaederen in den ouden Testamente, van den beghinne aen geschiedt sijn) van den Vader in dese vveerelt gesonden sij, ons vleesch ende bloet+ aenghenomen, den tooren Godes (onder vvelcken vvy eevvighlick hadden moeten versincken) van den beghinne sijner menschvverdinghe tot den eynde sijnes leuens, op eerden voor ons gedraegen* ende alle gehoorsaemheit der Godtlicke VVet ende gerechticheit voor ons vervult, voornemelick, doen hem den last onser sonden ende des toorns Godes, het+ bloedige svveet in den Hof vvtgedruckt heeft, Daer hy ghebonden vvard, op dat hy ons soude ontbinden, Daernae* ontallicke versmaedtheiden geleden heeft, op dat vvy nemmermeer+ te schande souden vverden, Onschuldich* ter doodt veroordeelt, op dat vvy voor't+ gerichte Godes vry souden gesproken vverden, Iae sijn gebene-

dijde lichaem* aan't cruys laeten naegelen, op dat hy die handtschrift onser sonden daer aen soude hechten, Ende heeft also die+ vermaledijdinge van ons op sick gelaeden, op dat hy ons met sijner benedijdinge vervullen soude, Ende heeft sick* vernedert tot in die aller diepste versmaedtheit ende angst der hellen, met lyf ende siele, aen den hout des Cruyses, doen hy riep met luyder stemmen,+ Mijn Godt, mijn Godt, vvaerom hebt ghy my verlaeten, op dat vvy tot Gode souden ghenomen, ende nemmermeer van hem verlaeten vverden* Ende eyndelick met sijner doodt ende bloetstortinghe, dat+ nieuvve ende eevvighe Testament, dat verbondt* der genaeden ende der versoeninghe besloten, als hy seyde,+ Het is volbracht.

Ende op dat vvy vastelick souden gheloouen, dat vvy tot desen Ghenaeden verbonde behooren, Nam* de HEERE IESVS in sijnen

letsten Auendtmaele dat broot, danckte, brack't ende gaf het sijnen Iongeren, ende sprack: Nemet, etet, dat is mijn Lichaem, dat voor v ghegeuen vvert, dat doet tot mijner ghedachtenisse. Diesgelijcken nae den Auendtmaele nam hy den Drinckbeker, seyde danck, ende sprack: Drincket alle daer vvt, Desen Beker is dat nieuvve Testament in mijnen Bloede, dat voor v ende voor veelen verghoten vverdt tot vergheuinge der sonden, sulcks doet, so dickmaels als ghy daer van drincket, tot mijner gedachtenisse. Dat is, So dickvvijls als ghy van desen Broode etet, ende van desen Beker drincket, sult ghy daer doer, als doer een gevvisse* ghedachtenisse ende pandt vermaent ende versekert vverden van dese mijne hertelicke+ liefde ende trauvve tegen v, dat ick voor v (daer ghy anders des eevvighen doodts haddet moeten steruen*) mijn Lichaem aen dat+ hout des Cruyses in

den doot geue, ende mijn Bloet vergiete, ende uvve hongerighe ende dorstighe sielen met den seluen mijnen gecruysten Lichaeme ende vergotenen Bloede+ tot den eevvigen leuen spyse ende laeue, also sekerlick als eenen jeghelicken dit Broot voor sijnen ooghen gebroken, ende desen Beker hem ghegeuen vvert. ende ghy de selue tot mijner ghedachtenisse met uvven monde etet ende drincket.

VVt dese insettinge des heyligen Auendtmaels onses HEEREN IESV CHRISTI, sien vvy, dat hy ons* gelooue ende betrauvven, op sijn volkommen offerhande (die+ een mael aen't Cruys geschiedt is, als op den eenighen grondt ende fondament onser salicheit vvijset, daer hy onsen hongerigen ende dorstigen sielen tot een* vvaerachtighe spijse ende dranck des eevvigen leuens ghevvorden is. VVant doer sijn doot, heeft hy die oorsaecke on-

ses eevvighen hongers ende kommers, naemelick+, die sonde, vvech ghenomen, ende ons den* leuendichmaekenden Geest vervvoruen, op dat vvy doer+ den seluen Geest (die in Christo, als in den hoofde, ende in ons, als sijne lidtmaeten,* vvonet) met hem vvaerachtighe gemeynschap souden hebben, ende aller sijner goeden, des eevvigen leuens, gerechticheit+ ende heerlickheit deelachtich vverden.

§ Daerbeneuen dat vvy ooc doer den selven Geest, onder malkanderen, als* lidtmaeten eenes lichaems, in vvaerachtiger broederlicker liefde verbonden vverden, ghelijck de heylighe Apostel spreeckt+: Een broodt is het, so sijn vvy veele een lichaem, devvyl vvy alle eens broots deelachtich sijn. VVant gelijck vvt veel Koornkens een Meel ghemaelen, ende een Broodt gebacken vvert, Ende vvt veel besien t' saemen geperst sijnde, eenen vvyn en-

de dranck vlietet, ende sick onder een vermengelt, Also sullen vvy alle, die daer den vvaerachtigen ghelooue Christo* ingelijuet sijn, doer broederlicke liefde, om Christi onses lieuen Salighmaekers vville, die ons+ te vooren so vvtnemelick heeft liefghehadt, all te saemen een lichaem sijn, Ende sulcks niet alleen met vvoorden* maer met der daet teghen malkanderen bevvysen.

§ Daer toe helpe ons de Almachtige, Barmhertige GODT ende Vader onses HEEREN IESV CHRISTI, doer sijnen heylighen Gheest.

AMEN.

Op dat vvy dan dit all moghen vercryghen, laet ons voor Gode ons seluen verootmoedigen, ende hem met vvaerachtigen gelooue om sijn genaede aenroepen.

BArmhertige GODT ende Vaeder, vvy bidden v, dat ghy in desen Auendtmaele (in d'vvelcke vvy oeffenen die heerlicke ghe-

dachtenisse des bitteren doots uvves lieuen Sones IESV Christi) doer uvven heylighen Geest in onse herten vvillet+ vvercken, dat vvy ons met vvaerachtighen vertrauvven uvven Sone IESV Christo so langer so meer ouergeuen, op dat onse* besvvaerde ende verslagene herten met sijnen vvaerachtigen Lichaeme ende Bloede, jae met hem, vvaerachtich Godt ende mensche, dat eenige+ hemelschbroot, doer de kracht des heyligen Geestes gespijst ende ghelaeft vverden, Ende dat vvy niet meer in onsen sonden, maer hy in ons, ende vvy in hem leuen, ende also, vvaerachtighlich des* nieuvven ende eevvighen Testaments, ende verbondts der genaeden deelachtich sijn mogen, Dat vvy niet en tvvijfelen, of ghy sult eevvighlick onse ghenaedige+ Vaeder sijn, ons onse* sonden nemmermeer toerekenende, ende met allen dingen aen lichaem ende siele versorgende, als

uvve lieue* Kinders ende erfghenaemen. § Verleent ons oock uvve genaede, dat vvy getroostelick ons+ Cruys op ons nemende, ons seluen verloochenen, onsen Heylandt bekennen, ende in aller droeuenisse met* opgeheuenen hoofde onsen HEERE IESVM Christum vvt den Hemel vervvachten, daer hy onse+ steruelicke lichaemen sijnen verklaerden heerlicken Lichaeme, ghelijck maeken, ende ons tot hem nemen sal in eevvicheit, AMEN.

Onse Vader, etc.

VVilt ons oock doer dit heyligh Auendmael stercken in den alghemeynen ongetvvijfelden Christelicken Ghelooue, daer van vvy bekentenisse doen met monde ende herten, sprekende.

Ick gelooue in Godt, etc.

OP dat vvy dan met den vvaerachtighen Hemelschbroode,

Christo ghespyst moghen vverden, so laet ons met onsen herten niet aen den vvterlicken Broode ende VVyne blijuen hangende, Maer onse herten* opvvaerts in den hemel verheffen, daer Christus IESVS is, onse Voorspraecke+, ter rechter handt sijnes Hemelschen Vaeders, daerhenen ons oock die Artijckelen onses Christelicken geloofs vvysen, Niet tvvijfelende, of vvy sullen so vvaerachtighlick doer de vverckinghe des heylighen Geests, met sijnen Lichaeme ende Bloede aen onse sielen ghespyst ende ghelaeft vverden,. als vvy dat heylige Broot ende Dranck tot sijner ghedachtenisse ontfangen.

In't breken ende wtdeelen des Broots, sal de Dienaer spreken:

Dat Broot dat vvy breken, is die Ghemeynschap des Lichaemes CHRISTI.*

Ende so hy den Drinckbeker gheeft:

De Drinckbeker der dancksegginge, daermede vvy danckseggen, is die Ghemeynschap des Bloedts CHRISTI.*

Te wyle dat men communiceert, salmen + stichtelick singen, ofte sommige Capittelen lesen, ter gedachtenisse des steruens Christi dienende, als Iesaie 53. Ioan. 13. 14. 15. 16. 17 18. ofte diergelijcke.

Nae voleyndinge des Communion, sal de Dienaer spreken:

GEliefde in den Heere, de vvyle de Heere ons nu aen sijner taefel, onse sielen ghespijset heeft, So laet ons all te saemen sijnen Naeme* met dancksegginge prijsen, ende een jegelick spreeke in sijn herte, aldus:

+ LOuet den HEERE mijn siele, ende vvat in my is sijnen heyligen Naeme.

2. Louet den Heere mijn siele, ende vergheetet niet vvat hy my goets gedaen heeft.

3. Die v alle uvve sonden vergeeft, ende geneest alle uvve gebreken.

4. Die uvve leuen van t verderuen verlosset, die v kroonet met ghenaede ende barmherticheit.

8. Barmhertich is de Heere, geduldich, ende van grooter goedtheit.

10. Hy handelt niet met ons nae onsen sonden, ende vergeldet ons niet nae onse misdaeden.

11. VVant so hooghe als de Hemel bouen die Eerde is, laet hy sijn ghenaede ouervloedich sijn ouer de gene die hem vreesen.

12. So vvijdt als den Opganck der Sonnen is van den Nederganck, also verre doet hy onse ouertredinge van ons.

13. Gelijck hem een Vader ontfermt

ouer sijne Kinderen, so ontfermet hem de HEERE ouer die, die hem vreesen.

VVelcke oock sijnen+ eygenen Sone niet gespaert heeft, maer heeft hem voor ons allen ouergegeuen, ende ons alles met hem geschoncken. Daerom, bevvijst* Godt daer mede sijne liefde tegen ons, dat Christus voor ons ghestoruen is, als vvy noch sondaers vvaeren, So sullen vvy oock veel meer doer hem behouden vverden voor sijnen toorn, nae dien vvy doer sijn Bloedt gherechtueerdicht sijn. VVant so vvy GODE versoent sijn doer den doot sijn Sones, doen vvy noch vyanden vvaeren, Veel meer sullen vvy salich vverden doer sijn leuen, nae dien vvy hem versoent sijn. Daerom sal mijnen mondt ende herte des HEEREN lof verkondigen, van nu aen tot in der eevvicheit.

AMEN.

So spreecke een jeghelick met aendachtigen herten:

O Almachtighe, barmhertighe Godt ende Vader, vvy dancken v van gantschen herten, dat ghy vvt grondelooser barmherticheidt ons uvven+ eengeborenen Sone tot eenen Middelaer, ende offer voor onse sonden, ende tot een spyse ende dranck* des eevvighen leuens gheschoncken hebt, Ende dat ghy ons gheeft een vvaerachtich ghelooue, daer doer vvy sulcker uvver vveldaeden+ deelachtich vverden, Ghy hebt ons oock tot sterckinghe des seluen, uvven lieuen Sone IESVM CHRISTVM, sijn heylighe Auendtmael laeten instellen, ende verordenen: VVy bidden v O ghetrauvve Godt ende Vader, dat ghy doer de vverckinghe dijnes* heylighen Geestes, de ghedachtenisse onses HEEREN IESV CHRI-

STI, ende de verkondinge sijns doodes, ons tot daeghelickschen+ toenemen in't rechte ghelooue ende de saelighe ghemeynschap CHRISTI vvilt laeten gedyen, Doer den seluen uvven lieuen Sone IESVM CHRISTVM, In vviens Naeme vvy onse ghebeden besluyten:

Onse Vader, etc.