Onder de groene linde. Verhalende liederen uit de mondelinge overlevering. Deel 2. Liederen over ontluikende liefde, werving, vrijage en zwangerschap

[p. 181]

29
Er reed er eens een ruiter door het woud

Samenvatting

Een ruiter komt een meisje tegen en nodigt haar uit voor een ritje. Na enig heen en weer praten stapt ze achter op zijn paard [Een meisje gaat met haar geliefde uit wandelen zonder dat haar ouders het weten]. Ze gaan naar een herberg waar ze zich te goed doen aan spijs, drank en aan elkaar. Het meisje denkt op zeker moment dat ze bedrogen is. Het spijt haar de goede raad van haar ouders niet opgevolgd te hebben. Ze neemt het nogal nuchter op [Ze gaat naar haar vader die haar troost met de gedachte dat ze niet de enige is die dit is overkomen].

Toelichting

Het kernmotief, een meisje dat na een (symbolisch aangeduid) intiem samenzijn met een jongen of man in een herberg zonder enige aanwijsbare reden meent, ziet, verneemt enz. dat zij is bedrogen^1. en de nuchterheid waarmee zij dan wel haar vader dit onder ogen ziet, vormt de overeenkomst tussen de variantengroepen A en B. Het verschil tussen de beide groepen is dat in de A-varianten telkens sprake is van een ruiter in een woud die het meisje vrijwel altijd met ‘bakkersmeisje’ aanspreekt, terwijl in de B-varianten ofwel terloops gewag wordt gemaakt van een jongeling ofwel het meisje ineens door haar zoetelief vergezeld blijkt te worden. In een aantal strofen van de B-varianten is bovendien de overeenkomst met of de invloed van het Duitse lied Esfiel ein Reif in der Frühlingsnacht onmiskenbaar. Van dit Nederrijnse volkslied beweerde Franz Böhme in 1892^2., nadat hij achter alle publicaties daarvan sinds 1825 Anton Wilhelm von Zuccalmaglio als inzender of voorzanger en vervolgens als tekstdichter/componist had ‘ontmaskerd’, met grote stelligheid:

Bis zur Gegenwart singt das Volk dieses Lied nicht, sondern nur Chorgesangvereine singen Heine's Textfassung nach der Komposition von Mendelsohn ‘Drei Volkslieder’ Nr. 2, erschienen 1836.

1. Vgl. de verwante thematiek in het in de noordelijke provincies, met name in Groningen, welbekende lied toen ik stond op hoge bergen keek ik in het diepe dal (De drie vrijgezellen). In dit lied heeft het meisje echter wel degelijk spijt.

2. Deutscher Liederhort I, 589.

[p. 182]

Niet alleen Felix Mendelssohn, ook Robert Schumann heeft op de tekst van Heinrich Heine een melodie gecomponeerd (Op. 64 nr. 3).

Jan Bols documenteerde in 1896/7 twee varianten uit het Belgische Brabant met de toevoeging dat het lied aan zijn zegsman was voorgezongen door een 71-jarige vrouw die het op haar beurt van een oude meid had geleerd. De tekst zowel als de melodie van deze Belgische varianten is, evenals die van onze in het westelijk deel van Noord-Brabant opgenomen B-varianten^3., geheel resp. voor een deel nauw verwant aan de Duitse aan Zuccalmaglio toegeschreven versie. Terwijl het Duitse volk, getuige de bewering van Franz Böhme, dit lied tot in de jaren negentig van de vorige eeuw niet zong en vandaar naar alle waarschijnlijkheid ook niet kende, kunnen we, afgaande op bovenstaande gegevens, constateren dat terzelfder tijd een Nederlandse versie in het Brabantse, zowel beneden als boven de staatsgrens, bekend was en gezongen werd.

3. Harrie Franken zond ons nog een derde, eveneens in het westelijk deel van Noord-Brabant opgenomen B-variant; de melodie daarvan is bijna identiek aan de door Zuccalmaglio gepubliceerde en eveneens aan hem toegeschreven melodie.

Lied
A. Er reed er eens een ruiter al door het woud

Opname 26 februari 1963

Er reed er eens een ruiter al door het woud,
Er reed er eens een ruiter al door het woud
En wat vond hij al op zijn wegen?
't Was een meisje van achttien jaren oud,
En wat vond hij al op zijn wegen:
't Was een meisje van achttien jaren oud.

[p. 183]

Hij sprak: ach bakkersmeisje wilt ge met me rijden gaan?
Ik wil niet met u rijden,
Veel minder nog met u te gaan.

Wilt gij dan met me rijden stap maar achter op mijn paard,
Dan zullen wij tesamen rijden
Dat is er nog een kansje waard.

Zij reden en zij reisden tot ze kwamen aan een huis,
In dat huis was wel wat te tappen
Maar er was er maar een al in dat huis.

Toen sprak ons bakkersmeisje: geef mij een kanne bier.
En ik zal het voor u betalen
Sprak dezen jonkman alhier.

Ze aten en zij dronken en ze roerden het glas,
En toen meende ons bakkersmeisje
Dat zij er bedrogen was.

Ben ik er dan bedrogen dan zijn het er wel meer,
Dan ben ik het niet allenig
Maar dan zijn het nog vele met mij.

Had ik mijn vadersmoeders goeden raad maar gedaan,
Dan had ik voor heel mijn leven
Met een koning naar bed kunnen gaan.

Maar nu heb ik mijnen eigen vrijen wil gedaan
En nu moet ik voor heel mijn leven
Met een ruiter naar 't haverstro toe gaan.

[p. 184]

10

 

In dat haverstro te slapen dat is er zo schoon

 

Daar steken ons geen veren

 

En daar bijten ons ook gene vlo.

De zangeres G.A.A. (Truus) Arninkhoff-Beuvink (geb. 1923) te Oldenzaal groeide op bij haar grootouders van moeders kant, bij wie de familie inwoonde. Als kind trok ze veel op met haar grootvader die een stuk land had waar hij vaak was. Van hem leerde ze haar liederen. Ze herinnert zich dat 's zondagsavonds ooms en tantes op bezoek kwamen en er dan altijd werd gezongen. Dat ging van haar grootvader uit. In haar repertoire komt een onvervalst zeemanslied (Vrolijk zullen we rondklavieren tot aan de klippen van Brontius) voor waarvan de herkomst haar onbekend is. Daar werd volgens haar vroeger niet over gesproken.

A′. Daar reed er laatst een ruiter

Opname 1 december 1971 (eerste van de negen opgenomen strofen)

Daar reed er laatst een ruiter
Al over het woud
En wat vond hij daar op zijn wegen?
Het was een meissie van achttien jaren oud.

Eisina de Vries-Tenhage (1895-1977) te Veenoord werd geboren in Nieuw-Amsterdam waar haar vader turfgraver was. Ook haar moeder werkte samen met de kinderen in het veen. Ze leerde de liederen tijdens het werk van familieleden en kennissen.

Zie bijlage 7 voor meer gegevens over haar.

[p. 185]

A″. Er reed eens een ruiter langs door het woud

Opname 26 februari 1975 (eerste van de negen opgenomen strofen)

Er reed eens een ruiter langs door het woud
Wat vond hij onderwegen?
Een mooi meisje, 't was achttien jaar oud,
Wat vond hij onderwegen?
Een mooi meisje, 't was achttien jaar oud.

De zangeres is Antonia Maria van den Nieuwenhuijzen-Verwegen (geb. 1904) te Veghel. Haar moeder werd geboren in Erp en kwam uit een landbouwersgezin, haar vader kwam uit Uden en was landbouwer. Ze heeft haar vele liederen van haar moeder geleerd en op latere leeftijd allemaal opgeschreven.

A‴. Daar reed er eens een ruitertje over het woud

Opname 27 maart 1961 (eerste van de twee opgenomen strofen)

[p. 186]

Daar reed er eens een ruitertje over het woud,
Daar reed er eens een ruitertje over het woud
En wat vond hij daar op zijn wegen?
Het was een meisje van achttien jaar oud.
Pieter Booy (1896-1981) te Enschede, geboren te Hogeveen.

B. Een jeugdig schoon bloem was uitgegaan

In dit lied domineren oude, modale kenmerken in een tonale context.

Opname 20 maart 1968

Een jeugdig schoon bloem was uitgegaan
En een jeugdig schoon bloem was uitgegaan,
Zij was er gegaan uit het wandelen,
Heur vaoder of moeder wist daore niks van,
Zij was er gegaan uit het wandelen,
Heur vaoder of moeder wist daore niks van.

[p. 187]

2

 

Zij klopten al op de werd^* z'n deur

 

En zij klopten al op de werd z'n deur.

 

Zeg werd doet open en laot er mij binnen,

 

Ik staan d'r hier metter mijn zoetelief veur.

De werd trok zijnen nachtrok aan
En de werd trok zijnen nachtrok aan.
Wel meisje wat doe je zo laot op die straote,
Het aovendspelen is al er gedaon.

Het is er voorwaor zo laot nog niet
En het is er voorwaor zo laot nog niet.
De sterren staon in het groen eindeke,
Het maontje dat schijnt er voorwaore zo fraai.

Zeg werd tap mij een glaasje bier
En zeg werd tap mij een glaasje bier.
Wij zullen het allen betalen
Zo sprak er dat edel schoon bloemeke fijn.

Hij tapte het bier uit 't blanke glas
En hij tapte het bier uit 't blanke glas,
De wijn uit zilveren schalen.
't Was teken dat 't meisje bedrogen ja was.

Het meisje stond op en ging naar huis
En het meisje stond op en ging naar huis,
Al naor haar vaoders klein huizeke
Dat daor nog zo vast en gesloten ja was.

Zij klopten al op heur vaoders deur
En zij klopten al op heur vaoders deur.
Zeg vaoder doet open en laot er mij binnen.
Mij dunkt dat ik er bedrogen ja ben.

Ach meisje treur toch daarvoor niet,
Ach meisje treur toch daarvoor niet.
't Gebeurt er zo menig jonk maogdeke,
Ge zijn er voorwaore den enigste niet.

Johanna C. Huygens-Musters (1910-1988), Martina Musters-Musters (geb. 1907) en Suzanna de Vos-Musters (geb. 1911) te Ossendrecht leerden hun liederen van hun vader, van broers en zusters en later van

* waard

[p. 188]

landarbeiders in de polders.

B′. En d'r viel ene rijm op enen nacht

De melodie komt in grote lijnen overeen met die van opname B.

Opname 29 september 1970

1 En d'r viel ene rijm op ènen nacht,
D'r viel ene rijm op ènen nacht.
Al op er het Nederelands bloementje
Alsof er zopas een ontlokene was.

Het meisje die had er de jongeling lief,
De jongeling en die had er het meisje lief.
Zij gingen nu samen uit wandelen,
Haar vader of moeder zij wisten het niet.

[strofe 3 t/m 11 vrijwel identiek aan strofe 2 t/m 9 van de dames Musters. De twaalfde strofe luidt als volgt:]

En ach meisje vertrouwt er den jonkman niet,
En ach meisje vertrouwt er den jonkman niet.
Zij kunnen zo liefelijk praten
Maar in hun jonk hartje zij menen het niet.

Deze variant werd gezongen door Adriana Huijbregts-Bruijnlands (geb. 1895) te Prinsenbeek. Ze leerde haar liederen van haar vader. Deze zong vaak onder het maken van takkebossen. In haar ouderlijk huis werd veel gezongen. Er werd ook wel gedanst. Onder begeleiding van de harmonica werden de wals, de polka, de mazurka en de ‘klapdans’ uitgevoerd.

Data en plaatsen van opname

A
12 10 1958	Deuringen
00 05 1960	Hengelo (O)
30 05 1962	Drijber
07 11 1962	Goor
26 02 1963	Oldenzaal
03 04 1963	Exloo
16 04 1963	Daarle
16 04 1963	Ommen
21 09 1965	Spier
18 07 1966	Makkinga
02 12 1967	Tiendeveen
28 10 1968	Dedemsvaart
24 01 1969	Brunssum
24 06 1969	Langelo (Dr)
15 01 1971	Havelte
15 01 1971	Emmen

A′
00 11 1961	Veenoord
20 06 1968	Heerlen
01 12 1971	Veenoord

[p. 189]

A″
23 06 1962	Veldhoven
26 02 1963	Aalten
24 09 1971	Boxtel
26 02 1975	Veghel

A‴
27 03 1961	Enschede

B		B′
20 03 1968	Ossendrecht	29 09 1970	Prinsenbeek

Vermeldingen/literatuur

Bols 1897, 221-222; Bols 1949 nr. 81; Erk/Böhme 1963, I, 587-589.