Onder de groene linde. Verhalende liederen uit de mondelinge overlevering. Deel 2. Liederen over ontluikende liefde, werving, vrijage en zwangerschap

[p. 190]

III
Vrijage en zwangerschap

[p. 191]

30
Ik kwam eens door een stille stad

Samenvatting

Een meisje benut de afwezigheid van haar moeder [ouders] om zich met een passerende heer in de slaapkamer [bedstee] te vermaken [in de schuur van hem de mazurka te leren]. Wanneer de moeder [ouders] thuiskomt krijgt de heer een pak slaag of wordt daarmee bedreigd; het meisje krijgt na negen maanden een kindje.

Toelichting

Zoals van de meeste liederen weten we ook van dit lied niet waar of wanneer het is ontstaan. We weten wèl dat het voorkwam in het repertoire van Klein Jan^1. (Mooy Saertje is je moeder niet thuis), dat het vanaf het begin van de achttiende eeuw al zo bekend was dat het als wijsaanduiding (Van mooy Saertje) kon worden gebruikt^2., dat het honderd jaar daarna nog steeds graag werd gezongen en dat het onomwonden taalgebruik in het lied Hoffmann von Fallersleben ertoe bracht het op zijn lijst met aanstootgevende liederen te plaatsen^3..

Ter vergelijking met de drie opgenomen varianten drukken we een oudere versie van het lied af uit Thirsis Minnewit (II, Amsterdam 1750), met een melodie uit de Oude en Nieuwe Hollantse Boeren Lietjes en Contredansen^4.:

Mooy Saartje is jou Moeder niet t'huys,
Tussen den Haag,
Och neen! Fransman komt vry in Huys,
Tussen den Haag en Leye, Leye, Leye,
Tussen den Haag en Leydzen-dam.

1. Vgl. de toelichting bij Het was op enen avond laat (liednr. 4).

2. Bijvoorbeeld voor het in een volgend deel te behandelen lied Nachtegaal klein vogeltje koen.

3. Vgl. de toelichting bij D'r was er eens een dief (liednr. 31).

4. Oude en Nieuwe Hollantse Boeren Lietjes en Contredansen. Op nieuws geheel verbetert en doorgaans vermeerdert voor de Hand-Viool. de Fluit en Haubois. Deel 5. Amsterdam, Pieter Mortier. Nr. 363.

[p. 192]

 

Zy zetten den Fransman eenen Stoel,

 

Tussen den Haag,

 

En zy wierp hem daar een Kussen toe,

 

Tussen den Haag en Leye, Leye, Leye,

 

Tussen den Haag en Leydzen-dam.

 

 

 

Het Kussentje was van buyten Zy

 

Tussen den Haag;

 

En van binnen was het fel fenijn:

 

Tussen den Haag en Leye, Leye, Leye,

 

Tussen den Haag en Leydzen-dam.

 

 

 

Hy nam mooy Saartje by der hand,

 

Tussen den Haag,

 

En hy smeet haar op het Ledikant,

 

Tussen den Haag en Leye, Leye, Leye,

 

Tussen den Haag en Leydzen-dam.

 

 

 

De Moeder uyt de Kerke kwam,

 

Tussen den Haag,

 

De Fransman daar van 't Bed af spran

 

Tussen den Haag en Leye, Leye, Leye,

 

Tussen den Haag en Leydzen-dam.

 

 

 

De Moeder die nam een dikke Stok,

 

Tussen den Haag;

 

En sloeg de Fransman op zijn Kop:

 

Tussen den Haag en Leye, Leye, Leye,

 

Tussen den Haag en Leydzen-dam.

 

 

 

Och liefste Moeder houd op van slaan!

 

Tussen den Haag,

 

Of ik wil met de Fransman gaan:

 

Tussen den Haag en Leye, Leye, Leye,

 

Tussen den Haag en Leydzen-dam.

 

 

 

Hy nam mooy Saartje by der hand,

 

Tussen den Haag,

 

En hy gink 'er mee na 't Franze-land,

 

Tussen den Haag en Leye, Leye, Leye,

 

Tussen den Haag en Leydzen-dam.

 

 

 

O lieve Fransman ik ben zo ziek,

 

Tussen den Haag,

 

Sterven moetje, beterje niet:

[p. 193]

 

 

Tussen den Haag en Leye, Leye, Leye,

 

Tussen den Haag en Leydzen-dam.

 

 

 

Negen Maanden na dezen Dag,

 

Tussen den Haag,

 

Mooy Saartje in het Kraam-bed lag,

 

Tussen den Haag en Leye, Leye, Leye,

 

Tussen den Haag en Leydzen-dam.

 

 

 

Maar toen dat Kind ter Waereld kwam,

 

Tussen den Haag,

 

Men deed 't een Spanjaards Broekjen an,

 

Tussen den Haag en Leye, Leye, Leye,

 

Tussen den Haag en Leydzen-dam.

 

 

 

Een Spanjaards Broekje en geel kruld Haar,

 

Tussen den Haag,

 

Puur of het dezelfde Fransman waar,

 

Tussen den Haag en Leye, Leye, Leye,

 

Tussen den Haag en Leydzen-dam.

 

 

 

Zal dat Kind zijn gelijk de Vaar,

 

Tussen den Haag,

 

Dan zal het zijn een Sneukelaar,

 

Tussen den Haag en Leye, Leye, Leye,

 

Tussen den Haag en Leydzen-dam.

 

 

 

Zal dat Kind zijn gelijk de Moer,

 

Tussen den Haag,

 

Dan zal het zijn een mooye Hoer,

 

Tussen den Haag en Leye, Leye, Leye,

 

Tussen den Haag en Leydzen-dam.

 

 

 

Thirsis Minnewit II

[p. 194]

Lied
A. Zeg moeder is je dochter ook thuis

Opname 24 mei 1965

Zeg moeder is je dochter ook thuis?
Jawel Spanjoor treed maar in huis
Tramtroria,
Jawel Spanjoor treed maar in huis
Tramtrori van sala.

En moeder naar de kerke ging,
Spanjoor met de meid naar bed toe ging.

En de moeder uit de kerke kwam,
Spanjoor met de meid het bed afkwam.

En de moeder greep de bezemstok,
Sloeg daar de dochter mee op haar kop.

Ach moeder houdt maar op van slaan,
Ik zal wel naar Spanjoor toegaan.

En naar Spanjoor ta sistou niet,
Spanjoor kan die brengen in een groot verdriet.

En het eerste kind wat daar van kwam
Die had Spanjoor zijn klompjes an,

En het tweede kind dat daar van kwam
Die had Spanjoor zijn broekjen an,

En het derde kind dat er van kwam
Die had Spanjoor zijn jasje an,

[p. 195]

10

 

En het vierde kind dat er van kwam

 

Die had Spanjoor zijn petsjen op,

En het vijfde kind dat er van kwam
Die had twee bruinen ogen en een zwart bos haar,

En lijkt dat kind niet op haar moer?
Het is ja dezelfde grootste hoer.

Bontje Dalman-Douma (1894-1979) te Buitenpost werd geboren in Kollumerzwaag. Haar ouders namen haar van jongs af aan mee om seizoenarbeid te verrichten op de Groninger Klei. Mevrouw Dalman kende uitzonderlijk veel liederen. Ze schreef voor ons ruim 200 liederen op. We legden ruim 40 liederen op de band vast. Ze was overigens niet in het bezit van liedboekjes en liedschriften, ze kende alles uit het hoofd. Verder hebben we enkele uitvoerige gesprekken met haar opgenomen over haar jeugd, haar familie, het leven in Kollumerzwaag, koppelarbeid, geloof en bijgeloof. Ze heeft ons ook veel brieven geschreven. Haar liederen en een deel van haar verhalen leerde ze van haar ouders en van koppelarbeiders. Zie bijlage 3 voor meer gegevens over haar.

B. Ik kwam eens door een stille stad

De melodie vertoont polka-kenmerken.

Opname 12 maart 1970

Ik kwam eens door een stille stad
Trim tram troelala,
Ik kwam eens door een stille stad
Trim tram troelala.

[p. 196]

2

 

Daar zag ik een lief meisje staan.

'k Sprak: meisje mag ik met jou verkeren,

Dan zal ik jou de mazurka leren.

Toen zijn ze naar de schuur gegaan,

Daar hebben ze tezaam de mazurka gedaan.

Maar eind'lijk kwam de moeder thuis

En die nam vlug de bezemstok

En sloeg de mazurka op zijn kop.

Negen maandjes en een dag

Toen kwam de mazurka voor den dag.

Dit lied namen we in 1970 op bij Petronella Robbeson-van Peer (1905-1981) te Etten, geboren in Zeppe. Haar liederen leerde ze van haar ouders. Later zong ze ze met haar eigen gezin, in de avondschemering rondom de kachel.

Toen we enkele jaren later weer contact met haar opnamen, reageerde ze enigszins afwerend en zei ze dat men dit soort liederen niet serieus moet nemen.

C. Er liep een meisje langs de straat

De melodie vertoont polka-kenmerken.

Opname 10 november 1970

[p. 197]

1

 

Er liep een meisje langs de straat

 

Links rechts troelala,

 

Er liep een meisje langs de straat

 

Hoeladiee.

Een aardig heertje kwam voorbij.

Zeg meisje is je moeder thuis.

Mijn moeder is naar de kerk gegaan.

Het meisje wipte de bedstee in.

Het heertje wipt haar achterna.

Toen kwamen haar vader en moeder thuis.

Ach vader wil hem toch niet slaan.

Hij heeft zo goed zijn best gedaan.

Na negen maanden en een dag.

Toen kwam de kleine Janneman.

Maar Janneman kwam niet alleen
Hij nam ook nog een zusje mee.

Gezongen door Maria Johanna Slok-Vleeming te Bovenkarspel, geboren in 1916 te Amsterdam. Zij volgde de driejarige opleiding voor coupeuse en werkte van 1931 tot 1941 in diverse kledingateliers in Amsterdam. Hier werd vaak de hele dag gezongen en leerde zij veel liederen. Zie voor meer gegevens over haar bijlage 5.

Data en plaatsen van opname

24 05 1965	Buitenpost
10 02 1970	Bussum
12 03 1970	Etten (N-B)
29 10 1970	Epe
10 11 1970	Bovenkarspel

[p. 198]

Vermeldingen/Literatuur

Blyau/Tasseel 1962, 264-266, 309-310; Hiel 1931, 112; Hoffmann 1833, 76-77; Kossmann 131.