archaïsme

Etym: Gr. archaios = oud.

Term voor een verouderde taalvorm, zinsconstructie of een verouderd woord. Ook het gebruik van (pseudo)oude spelling kan een archaïserend effect hebben. Vaak wordt een archaïsme doelbewust gebruikt als een stilistisch middel, bijv. om de tekst plechtstatiger te maken of om een historische realiteit uit te drukken waarvoor een eigentijds woord niet voldoet. Ook kan het dienen om couleur locale aan te brengen of een tekst een historisch tintje te geven. Vooral de schrijvers van historische romans en verhalen in de 19^de eeuw maakten daarvoor veelvuldig gebruik van archaïsmen, bijv. “Lacen! dat ge mij wekt, melieve!” (A.L.G. Bosboom-Toussaint, Don Abbondio II, 1856, p. 323). Ook bij moderne schrijvers vindt men archaïsmen, die dan vaak een ironiserend effect hebben, bijv.

Nu ik dit boek op 7 Juni van het jaar 1976, te des namiddags vijf minuten over twee, begonnen ben te schrijven, zou zulks moeten betekenen dat ik [...].
(Gerard Reve, Oud en Eenzaam, 1988, p. 9)

Het gebruik van archaïsmen wordt wel eens aangeduid als archaïseren. Zie ook neologisme.

Lit: G. Ueding (red.), Historisches Wörterbuch der Rhetorik, Bd 1 (1992), kol. 853-861 • D. Delabastita, ‘Literary style in translation: archaisms and neologisms’ in H. Kittel e.a. (red.) Übersetzung. Ein internationales Handbuch zur Übersetzungsforschung, vol. 1 (2004), p. 883-888 • L. Munro, Archaic style in English literature 1590-1674 (2013).