conceptismo

Etym: Sp. concepto = begrip, gedachte.

Het conceptismo is een beweging in de 17^de-eeuwse Spaanse literatuur, eerst in de lyriek, daarna vooral in het proza (essay, satire). Men keerde zich af van het als maniëristisch ervaren gongorisme, waarvan de geleerdheid en het hermetisme werden verworpen. De ‘conceptistas’ drongen aan op een precieze en correcte stijl, vrij van graecismen en latinismen, en legden de nadruk op een scherpzinnige inhoud. Door het zoeken naar onverwachte en beknopte vormen om hun spitsvondige gedachten weer te geven (antithese, hyperbool, bijzondere woordverbindingen, concetti (= Sp. ‘conceptos’; zie concetto), kreeg hun werk vaak toch een maniëristische inslag (zie maniërisme), en is het niet steeds te onderscheiden van het culteranismo. Men citeert meestal de naam Lope de Vega in verband met het conceptismo, maar in feite waren Quevedo en Gracián de echte vertegenwoordigers ervan. Hun werk is in de 17^de en 18^de eeuw in Nederland op ruime schaal verspreid via vertalingen van o.a. M. Smallegange, S. van Rusting en Haring van Harinxma.

Lit: E.R. Curtius, Europäische Literatur und lateinisches Mittelalter (1973⁸), p. 297-305 • A. Collard, Nueva poesía: conceptismo, culteranismo en la crítica española (1967) • M. Chevalier, 'Conceptisme, culteranisme, agudeza' in  Revue Dix-huitième Siècle XL, 160 (1988), p. 281-287 • M. Blanco, Les rhétoriques de la pointe. Balthasar Gracián et le conceptisme en Europe (1992).