contradictio in terminis

Etym: Lat. tegenspraak in de termen < contra-dicere = tegen-spreken.

Verbinding van met elkaar strijdige termen binnen één zinsverband, bijv.: ‘hij is ziende blind’. Wanneer de contradictio bestaat uit een zelfstandig naamwoord met een tegengesteld bijvoeglijk naamwoord, dan noemt men een dergelijke combinatie ook wel een contradictio in adiectio: bijv. ‘een oorverdovende stilte’, ‘een levend geraamte’, ‘nuttige ballast’. Een contradictio die als retorisch middel wordt gehanteerd, noemt men een oxymoron; d.w.z. een puntig gezegde (Gr. oxus = scherp) door zijn eigenaardige (Gr. moros = dwaas, gek) tegenstelling. Zo schrijft Paul Snoek:

Ik kon de volle stilte
van de vissen niet vergeten
en werd een heel oud kind.
(P. Snoek, ‘Totem’, uit Ik rook een vredespijp, 1957, in Gedichten, 2006, p. 144)

Lit: Y. Shen, ‘On the structure and understanding of poetic oxymoron’ in Poetics today 8 (1987) 1, p. 105-124 • G. Ueding (red.), Historisches Wörterbuch der Rhetorik, Bd. 10 (2012), kol. 1441-1451.