oxymoron

Etym: Gr. oxu-mōros = een scherpe, schijnbaar ongerijmde tegenstelling < oxu- = scherp; mōros = afgestompt.

Term uit de stilistiek ter aanduiding van een bijzondere vorm van antithese, en wel een antithese per afzonderlijk woord. In deze contradictio in terminis, vaak in de vorm van een contradictio in adiectio, gaat tussen de twee leden van de antithese een intellectuele paradox schuil. Deze stijlfiguur kan verschillende functies hebben, zoals paradox, verrassingseffect of het oproepen van extreme emoties.

Men kan diverse soorten onderscheiden, zoals de samenstelling bestaande uit twee tegenovergestelde adjectieven (bijv. 'levend dood') of substantieven ('haatliefde'). Mogelijk is ook een combinatie van substantief met tegenovergesteld adjectief (bijv. 'jonge grijsaard') of van een werkwoord met een tegengesteld bijwoord (bijv. 'veelzeggend zwijgen').

Als synoniem gebruikt men  soms de term antilogie (te omschrijven als 'tegenstrijdigheid').

Lit: E. Weber, Das Oxymoron bei Shakespeare (1963) • W. Freytag, Das Oxymoron bei Wolfram, Gottfried und andern Dichtern des Mittelalters (1972) • G. Ueding (red.), Historisches Wörterbuch der Rhetorik, Bd 1 (1992), kol. 701-708; Bd. 6 (2003), kol. 469-475.