conventie

Etym: Lat. conventio = overeenkomst, afspraak < con-venire = overeen-komen.

Het geheel van stilzwijgend aanvaarde, maar vaak ook expliciet geformuleerde opvattingen omtrent de literatuur van een bepaalde periode (verwachtingshorizon, receptie-esthetica). Conventies functioneren als een soort ‘afspraak’ tussen de schrijver en zijn publiek (de lezer). Ze kunnen zowel op de inhoud als op de vormgeving betrekking hebben, naar gelang zij aan ideologische dan wel esthetische normen beantwoorden (bienséance(s), decorum, waarschijnlijkheid). Conventies evolueren met de tijd: bestaande ‘afspraken’ verdwijnen om soms later weer te herleven en nieuwe conventies ontstaan.

Het is sterk afhankelijk van de poëtica van een bepaalde periode of men conventies positief of negatief beoordeelt. Sinds de romantiek was er een tendens om ze negatief te beoordelen omdat originaliteit en individualiteit normering in de weg stonden, hetgeen op zichzelf weer tot de conventies van de romantiek gerekend kan worden.

Vooral in de genreleer speelt het begrip conventie een belangrijke rol. Daarbij valt te denken aan de conventies van de tragedie, zoals de drie eenheden, de vierdewandfictie, het koor e.d., of de afspraken over het sonnet met zijn vaste rijmschema en de volta, of de conventies van de roman met zijn vertelvormen, tijdsaspecten etc. Het opvolgen van bepaalde genreconventies leidde vaak tot historisch gefixeerde subgenres. Bij de interpretatie en evaluatie van literaire werken dient rekening gehouden te worden met deze genreconventies.

Lit: D.K. Lewis, Convention: a philosophical study (1969; reprint 2002) • D.W. Fokkema, ‘The concept of convention’ in Th. D’Haen e.a. (red.), Convention and innovation in literature (1989), p. 1-16 • R. Zwaan, ’Conventie’ in W. van Peer & K. Dijkstra (red.), Sleutelwoorden (1991), p. 24-33 • R. Weninger, Literarische Konventionen. Theoretische Modelle, historische Anwendung (1994) • D. Sperber & D. Wilson, Relevance: Communication and cognition (1995²) • P.J. Rabinowitz, Before reading. Narrative conventions and the politics of interpretation (1998).