contaminatie

Etym: Lat. contaminare = met iets in aanraking brengen, versmelten, bederven, misvormen.

Term  uit de stijlleer ter aanduiding van een idiomatisch gezien onjuiste verbinding van twee bestaande woorden of zinsneden of uitdrukkingen tot een nieuwe, bijv. ‘optelefoneren’, ‘dat kost duur’. Hierbij worden steeds één of meer woorddelen of woorden weggelaten uit één of twee eraan ten grondslag liggende bestaande combinaties.

Deze taalfout wordt vaak een stilisticum bij toepassing met humoristische bedoelingen. Omdat doorzichtigheid van het procédé het effect in de weg kan staan, wordt er soms ook gecontamineerd op basis van meer dan twee bestaande taalmogelijkheden, zoals in: ‘er rolde een 9 uit in voor’ (K. van Kooten. Koot droomt zich af, 1982, p. 5); deze zin is opgebouwd uit ‘er rolde een 9 uit’, ‘er zat een 9 in’, en ‘er kwam een 9 in voor’. Wanneer zo’n verbinding nog niet eerder is gemaakt, kan men een dergelijke contaminatie beschouwen als een neologisme. Doordat altijd iets is weggelaten, is de contaminatie als taalfout verwant aan de apokoinou en het zeugma.

Het kan gebeuren dat een vaak voorkomende contaminatie op een gegeven moment algemeen gebruikelijk wordt en niet meer als taalfout wordt beschouwd. Dat lijkt het geval met de veel gehoorde en geschreven formulering ‘dat staat symbool voor’ (opgebouwd uit ‘dat staat voor’ en ‘dat is symbool van’).

Soms gebruikt men ook de term ‘cocktailwoord’ of ‘cocktailuitdrukking’ voor een als ongepast beschouwde vermenging van woorden (‘nachecken’ i.pv. hetzij ‘nakijken’ of ‘checken’) en uitdrukkingen (‘volgens mijn mening’ i.p.v. hetzij ‘volgens mij’ of ‘naar mijn mening’).

Lit: U. Behr, Wortkontaminationen in der neuenglischen Schriftsprache (1935).