Haupt- und Staatsaktion

Etym: Du. hoofdtoneel en standstoneel.

Achttiende-eeuws toneelgenre dat gekenmerkt wordt door ‘actie’ ten behoeve van een burgerlijk publiek (popularisering van de klassieke tragedie). De Duitse deelbenaming ‘Hauptaktion’ (in het Nederlands ‘hooft-stoffe’ of ‘hooft-tooneel’ genoemd) refereert aan de tegenstelling met de kluchtige nevenstukken die tegelijk werden opgevoerd. De deelbenaming ‘Staatsaktion’ heeft niets te maken met politieke situaties of gebeurtenissen, maar verwijst naar de (hogere) staat of stand van de personages, zoals in de klassieke tragedie. De belangrijkste schrijver, tevens regisseur en acteur van dit toneelgenre is J.A. Stranitzky (1676-1726), overigens ook de schepper van de komische Salzburgse boerenfiguur Hanswurst (zie harlekijn). Zijn talrijke Haupt- und Staatsaktionen kunnen worden beschouwd als het begin van de ‘Altwiener Volkskomödie’, waarvan E. Schikaneders Die Zauberflöte (1791), op muziek gezet door Mozart, een bekend voorbeeld is.

Lit: K. Langvik-Johannessen, '"Hooft-stoffe" en "hooft-tooneel": Nederlandse equivalenten voor "Haupt- und Staatsaktion"' in Spiegel der letteren 34 (1992), p.172-180.