Algemeen letterkundig lexicon

préciosité

Etym: Fr. précieux = kostbaar, verfijnd.

Algemeen-culturele en literaire richting in Frankrijk, die ontstond in de vroege 17^de eeuw en een bloei kende tussen 1625 en 1650. Het gaat om een maniëristisch (zie maniërisme) modeverschijnsel dat gegroeid is vanuit de zgn. salons, waar aristocratische dames (‘les précieuses’) kunstenaars en intellectuelen inviteerden om voor te lezen uit eigen werk of om te discussiëren over de Franse taal (‘le bon usage’), over letterkunde, filosofie en levensstijl, en over de casuïstiek der liefde. In de ‘lichtere’ salons ontwikkelde zich een kunstmatige code van ‘precieuze’ gedrags- en spreekgewoontes, gekenmerkt door mondaine goede smaak en elegantie, en door een steeds verder streven naar minutieuze verfijning en distinctie, naar een correct en sociaal aanvaardbaar taalgebruik en naar galanterie in de liefde. Dit hyperraffinement deed zijn intrede in verschillende literaire genres: zowel in de kleine versvormen (sonnet, epigram, raadsel, berijmde ‘billets doux’, excentrieke gezelschapsspelletjes op rijm), als in de gewijde welsprekendheid en in de heroïsch-galante roman. De onderwerpen bij uitstek zijn: de vrouw, de liefde, de galanterie. De stijl is gewild spitsvondig (invloed van gongorisme en marinisme). Woorden uit het dagelijkse leven worden indecent geacht (‘mots bas’) en vervangen door soms onbegrijpelijke omschrijvende metaforen en hyperbolen, terwijl de woordenschat met tal van ‘mots nobles’ verrijkt wordt. Deze stijl lokte heel wat parodieën uit, o.m. Les précieuses ridicules (1659) van Molière.

De term preciositeit wordt soms in algemenere zin gebruikt om een mondaine, doorgedreven vormverfijning aan te duiden. Sommigen beschouwen de ‘esprit précieux’ als een vaak terugkerende trek van de Franse literatuur (tegengesteld aan de direct-komische, uitgelaten en trefzekere ‘esprit gaulois’ van bijv. Rabelais).

Lit: R. Bray, La préciosité et les précieux (1948) • R. Lathuillère, La préciosité, 2 dln. (1969²) • J. Flinn, ‘La préciosité dans la littérature néerlandaise: l’oeuvre de Maria Tesselschade’ in Revue de littérature comparée 40 (1966), p. 65-80 • Ch. Livet, Précieux et précieuses: caractères et moeurs littéraires du XVIIe siècle (2001).

pragmatografie

preek