volksetymologie

Vervorming of aanpassing van vreemde of onbegrepen woorden om die te voorzien van een betekenis die gebaseerd is op een verondersteld verleden ervan om op die manier die woorden alsnog vertrouwd en betekenisvol te maken. Vaak gaat het daarbij om leenwoorden die niet (meer) worden herkend en dan worden vervangen door een bekend klinkende vorm waaraan in tegenstelling tot bij de etymologie elke wetenschappelijke fundering ontbreekt. Zo ontstond bijv. het 'kattebelletje' uit het niet herkende Italiaanse woord 'carta bella'. De term 'rederijker' bijv. is een volksetymologische vervorming ('rijk aan rede') van het Franse woord 'rhétoricien'. Een ander voorbeeld is de zegswijze '(iemand) van haver tot gort (kennen)'. Oorspronkelijk was de uitdrukking 'van aver tot aver' (aver = kind, nakomeling). Toen het woord 'aver' in onbruik raakte, is de uitdrukking volksetymologisch veranderd in 'van haver tot haver' en vervolgens in 'van haver tot gort'.

Lit: J. Leenen, 'Is volksetymologie volkswetenschap?' in Taal en tongval 1 (1949) 1, p. 49-58 • M. Philippa, Woorden hebben geschiedenis (1987²) • N. van der Sijs, Hondsdraf: waar komen onze woorden vandaan (2004).