De mechanisering van het wereldbeeld

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar bibliotheek TU Eindhoven: signatuur: BKZ 96 DIJ

 

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van De mechanisering van het wereldbeeld van E.J. Dijksterhuis in de zevende druk uit 1996, de eerste druk is uit 1950.

 

redactionele ingrepen

p. 424: noot 53 heeft geen nootverwijzing in de tekst en is door de redactie achteraan de pagina gezet

p. 558-569: de noten op deze pagina's zijn in de lopende tekst doorgevoerd. Betreffende pagina's zijn daardoor komen te vervallen.

 

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (p. X, 106, 108, 242, 244, 314, 316, 540 en 542) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

 

[pagina I]

De mechanisering van het wereldbeeld

 

[pagina II]

Meulenhoff Codex

 

[pagina III]

E.J. Dijksterhuis

De mechanisering van het wereldbeeld

met een nawoord van prof. dr k. van berkel

 

Meulenhoff Amsterdam

 

[pagina IV]

Eerste druk 1950; zevende druk 1996

Copyright © 1950, 1975 Erven dr E.J. Dijksterhuis en J.M. Meulenhoff bv, Amsterdam

Copyright nawoord © 1989 Prof. dr K. van Berkel en J.M. Meulenhoff bv, Amsterdam

Omslagillustratie Ontwerpen voor werptuigen door Leonardo da Vinci

Vormgeving omslag Zeno

 

isbn 90 290 5342 9/cip/nugi 812

 

[pagina V]

Inhoud

I. HET ERFGOED DER OUDHEID

Hoofdstuk				Blz.
i.	inleiding 1-3			1
ii.	hoofdstromingen van het griekse wijsgerig denken over de natuur 4-58			5
	A.	Het Pythagoraeïsme 4-5		5
	B.	Het Eleatisme 6		7
	C.	De Griekse corpusculairtheorieën 7-13		7
	D.	Het Platonisme 14-18		13
	E.	Het Aristotelisme 19-49		18
		a.	Substantie en accidens, materie en vorm, potentie en act 21-23	20
		b.	Het bewegingsbegrip 24-25	22
		c.	De elementenleer en de theorie der mixtio 26-29	23
		d.	Natuurlijke en gedwongen bewegingen 30-39	26
		e.	Het algemene wereldbeeld 40-44	35
		f.	Het plaatsbegrip en de onmogelijkheid van het vacuum 45-47	39
		g.	De leer der vier oorzaken en het doelbegrip 48	43
		h.	De algemene wetenschapsleer 49	44
	F.	Het Stoïcisme 50-53		45
	G.	Het Neo-Platonisme 54-58		49
iii.	het vakwetenschappelijk erfgoed 59-113			54
	A.	Wiskunde 60-65		54
	B.	Mathematische physica 66-67		58
	C.	Astronomie 68-85		59
		a.	Het redden der verschijnselen 68-75	59
		α.	Excentrische beweging 70.; β. Epicyclische beweging 71-72;
		γ.	Vereffeningsbeweging 73
		b.	Het wereldstelsel van Ptolemaios 76	66
		c.	Mathematische en physische astronomie 77-85	67
	D.	Physica 86-92		75
	E.	Techniek 93-95		80
	F.	Aesthetische, axiologische en teleologische beschouwingen 96-98		83

 

 

[pagina VI]

	G.	Physica (vervolg) 99-101		86
	H.	Chemie 102-106		88
	J.	Astrologie 107-113		93
iv.	natuurwetenschap en christendom 114-124			98

 

II. DE NATUURWETENSCHAP IN DE MIDDELEEUWEN

i.	tijden van overgang 1-12			109
	A.	Handhavers der antieke traditie 1-6.		109
	B.	Gerbert van. Aurillac 7-9		114
	C.	De school van Chartres 10-12		116
ii.	de bijdrage van den islam 13-19.			120
iii.	de natuurwetenschap in de twaalfde eeuw 20-33.			128
	A.	Natuurwetenschap in wording 20-24		128
	B.	Adelard van Bath en Willem van Conches 25-30		132
	C.	Alanus de Insulis 31-33.		136
iv.	de natuurwetenschap in de dertiende eeuw 34-93.			139
	A.	De receptie van het Aristotelisme 34-37		139
	B.	De Thomistische synthese en de natuurwetenschap 38-48		141
	C.	Roger Bacon 49-61		149
	D.	Het vacuum 62-66		157
	E.	De optica in de dertiende eeuw 67-78		160
	F.	Magnetisme 79-81		168
	G.	Astrologie 82-85		170
	H.	Magie 86-89		173
	J.	Alchemie 90-91		177
	K.	Een conflict tussen wijsbegeerte en theologie 92-93		178
v.	de natuurwetenschap in de veertiende eeuw 94-151			181
	A.	Kritiek en twijfel 94-100		181
	B.	Nicolaas van Autrecourt 101-104		186
	C.	De veertiende-eeuwse physica 105-140		190
		a.	Plaats en beweging 105-108	190
		b.	Val en Worp 109-115	194
		α.	De oorzaak van de valbeweging 109-110; β. De impetus-theorie 111-115

 

 

[pagina VII]

		c.	Oresme en de graphische voorstelling van de intensiteitsverandering van qualiteiten 116-131	204
		α.	Versterking en verzwakking van qualiteiten 117-118; β. Calculationes 119-124; γ. De theorie der latitudines formarum 125-131
		d.	De structuur der materie 132-140	220
		α.	Het mixtio-probleem 132-136; β. De theorie der minima naturalia 137; γ. De denkbeelden der chemici 138-140
	D.	De astronomie in de Middeleeuwen 141-151.		230
		a.	De strijd tussen Aristoteles en Ptolemaios 141-145	230
		b.	Mathematische en physische astronomie 146-148	234
		c.	De leer der aardbeweging 149-151	237

 

III. DE VOORBEREIDING VAN HET ONTSTAAN DER KLASSIEKE NATUURWETENSCHAP

i.	de betekenis van het humanisme en van de philosophie der renaissance voor de natuurwetenschap 1-24			245
	A.	Het Humanisme 1-4		245
	B.	Nikolaas van Kues 5-13		248
	C.	De philosophie der Renaissance 14-24		257
ii.	de techniek als bron van natuurwetenschap 25-31			265
iii.	de mechanica in den overgangstijd 32-58			272
	A.	De school van Jordanus. De invloed van de techniek 32-36		272
	B.	Leonardo da Vinci 37-50		277
	C.	De traditie der Parijse mechanica 51-52.		290
	D.	De mechanica in de zestiende eeuw 53-58		292
iv.	de astronomie in den overgangstijd 59-65			299
	A.	Astronomie 59-62.		299
	B.	Gonio- en Trigonometrie 63-65		301
v.	de leer van de structuur der materie in den overgangstijd 66-78			305
	A.	De theorie der minima naturalia 66-68		305
	B.	Paracelsus 69-72		307
	C.	De afval van het Aristotelisme 73-78		310

 

 

[pagina VIII]

IV. DE GEBOORTE DER KLASSIEKE NATUURWETENSCHAP

	inleiding 1			317
i.	de astronomie van copernicus tot kepler 2-59			319
	A.	Nicolaus Copernicus 2-19		319
	B.	Tycho Brahe 20-24		332
	C.	Johannes Kepler 25-59		335
ii.	de mechanica van stevin tot huygens 60-162			358
	A.	Simon Stevin 60-69		358
	B.	Isaac Beeckman 70-76		364
	C.	Galileo Galilei 77-123		368
	D.	Uit de school van Galilei 124-132		395
	E.	De ontwikkeling van het krachtbegrip 133-137		402
	F.	Christiaan Huygens 138-152		405
		a.	De dynamische theorie van de eenparige cirkelbeweging 139-140	405
		b.	De dynamische uitbreiding van het axioma van Torricelli 141-142	408
		c.	De wetten van de volkomen veerkrachtige botsing	411
		d.	De relativiteit van het bewegingsbegrip 147-152	415
	G.	Galilei in conflict met de Kerk 153-162		419
iii.	physica, chemie en natuurphilosophie in de zeventiende eeuw 163-330			425
	A.	Hydrostatica 164-167		425
	B.	Geometrische optica 168-171		427
	C.	William Gilbert 172-182		430
	D.	Francis Bacon 183-193		436
	E.	René Descartes 194-220		444
	F.	Corpusculairtheorieën 221-240		461
		a.	Atomistische voorstellingen bij Galilei 222-330	461
		b.	Pierre Gassend 231-240	467
	G.	De mechanisering van de qualiteiten 241-244		474
	H.	Robert Boyle 245-260		477
	J.	Pneumatica 261-282		488
		a.	Blaise Pascal 261-277	488
		b.	Otto von Guericke 278	500
		c.	Robert Boyle 279-282	500

 

 

[pagina IX]

	K.	Het zeventiende-eeuwse mechanicisme op zijn hoogtepunt 283-290		503
		a.	De lichttheorie van Huygens 284-287	504
		b.	De zwaartetheorie van Huygens 288-290	507
	L.	Isaac Newton 291-330		509
		a.	De axiomatisering van de klassieke mechanica 292-309	510
		b.	De dynamica der hemelbewegingen 310-313	523
		c.	Newtons natuurphilosophische denkbeelden 314-330	527

 

V. SLOTBESCHOUWING

slotbeschouwing 1-8

543

 

NAWOORD

nawoord bij de zesde druk

551

 

AANHANGSEL

	noten			557
	litteratuur			570
	naamregister			582