Tafel van den kersten ghelove. Deel 3A en 3B: Somerstuc

Regelnummers proza verbergen

Dat .XLIIII. capittel van exempel, mirakel, heilich leven gueder menschen, die na Cristus tiden sijn ghesciet. Item hier veel gueder exempelen uutten Vaderboec.

5^5-412Die croniken ende hystorien wisen, dat doe die wreetheit 6 der vorsten die [152d] kersten vervolchden ende doden mit 7 menighen uutgedachten tormenten, doe toghen veel gueder 8 menschen in deser woestinen heremiten leven te voeren in 9 ^9-17verlatenhede⁹ ende in contemplacien. Onder welken was een

5-412 In dit hoofdstuk geeft D.v.D. een reeks exempelen, die bijna alle genomen zijn uit het beroemde Vaderboec (Migne, P.L. t. 73 en 74), een zeer geliefde verzameling van heiligenlevens, welke in zijn geheel dikwijls aan Hieronymus werd toegeschreven, omdat het opent met diens Vita sancti Pauli, maar waaraan inderdaad verschillende auteurs hebben meegewerkt. Waarschijnlijk zijn boek I en II reeds in de 14de eeuw verdietscht; op het einde der 15de eeuw werd een vertaling van dit werk gedrukt. Waar de Leg. aur. het leven van een der woestijnvaders - Paulus, Macharius, Antonius, Pastor, Joannes, Arsenius, Agatho - verhaalt, heeft deze haar gegevens aan de Vitae Patrum ontleend, en blijkt op vele plaatsen ook de direkte bron van de Tafel, ofschoon het Vaderboec ernaast lag.

9-17 L.A. (Graesse³, p. 803). Docebat autem (Pastor) fratres suos dicens: custodire et seipsum considerare et discretionem habere, operationes sunt animae. Paupertas, tribulatio et discretio sunt operationes solitariae vitae. Scriptum est enim (Ezech. 14:14): Si fuerint hi tres viri: Noe, Job et Daniël, etc. Noc personam habet nihil possidentium, Job tribulatorum, Daniel discretorum (Migne, 73, col. 856).

9 verlatenhede: eenzaamheid.

[p. 534]

10 out vader hiet Pastor. Hi leerde sijn broederen dese regule, 11 datsi voor alle consten ende wijsheden souden leren hem selven 12 te kennen ende haer siel bewaren, mit armoede ende mit liden 13 hoir eensom leven te leyden, ende alle tijt dencken rede¹³ te 14 wesen Gode antwoordt te gheven van haren leven. Hi seide 15 sijn broederen mosten mit hem wesen, als Noe die ghien 16 aertsch goet en besat, als Iob die mit veel lidens versocht wert 17 ende als Daniel die veel ondersceits had godliker dinghen. 18 ^18-24Dese vader seide tot een heremite die misdaen was: van wat 19 saken dattu van dijn broeders verswaert werdes, en saltu di 20 niet vertoornen, eer hi di uut gebroken heeft dijn rechter 21 oghe, ende als dat is ghesciet, so dencke ons Heren leer, dat 22 di beter is dat du mit enen oghe gaeste in dat ewighe leven, 23 dan mit beide inder hellen. Een recht heremijt en sal hem 24 ^24-30ghiens dings beclaghen van wat dat hem op-vallen mach. Een 25 recht gheseten²⁵ clusenaer of heremijt of een monick en sal 26 ghien wraeck in sijn herte draghen, arch mit arch nymmer-27meer betalen. Hi en sel ghien hoghe vermeten woorden [153a] 28 spreken, hi sal wesen oetmoedich, bequaem²⁸, vol minnen, vol 29 vresen, in allen tiden ende steden dat oordel Gods voir oghen 30 ^30-42hebben. Doe een broeder quam ende seide: Vader, ick wil 31 gaen tymmeren een kelre in een vreedsamighe stede, die luch-32tich is ende bequaem, ende dair wil ic mijn leven leiden, 33 doe antwoorde dese vader ende seide: kint, so tymmer dijn 34 kelre in enen reynen herte, want daer woent in die hemelsche 35 vrede, daer so schijnt dat hemelsche licht ende daer is alle 36 wensc ende alle ghenoecht van gheesteliker lust. Hi is wel ge-

13 rede: gereed te zijn om verantwoording te geven, enz.

18-24 l.c. Interrogatus de illo verbo: Qui irascitur fratri suo sine causa, etc., ait: Ex omni re qua te gravare voluerit frater tuus, ne irascaris contra eum, donec oculum dextrum tibi extrahat, et si aliter feceris, sine causa sibi irasceris. Si autem aliquis voluerit te separare a Deo, pro hoc irascere ei. (Migne, l.c. col. 921).

24-30 L.A. Dixit iterum Pastor: Qui querulosus est, monachus non est; qui malitiam in corde suo tenuerit, monachus non est; qui malum pro malo reddit, monachus non est; qui elatus et verbosus est, monachus non est. Qui vero vere est monachus, semper est humilis, mansuetus, charitate plenus et timorem Dei semper et ubique prae oculis habet ut non peccet. Migne. l.c. heeft alleen: Qui querulosus est, monachus non est; qui malum pro malo reddit, monachus non est; qui iracundus est, monachus non est.

25 gheseten; gezegd van het klooster- en kluizenaarsleven.

28 bequaem: beminnelijk (mansuetus).

30-42 bron onbekend.

[p. 535]

37cluset die van binnen aldus ghesloten is. Die heilighen seg-38ghen, dat hem nymmer meer^38-41 also wel bevinden mach als in 39 enicheden, want wie eensom leven leit, enter hi is te mael 40 guet of quaet, want dat is guet te proeven, overmits dat eni-41cheit den mensche gaern op hem selven leit. Wie in eenicheden 42 hem selven draghen can, die mach wel onder die luden wonen. 43 - ^43-48Een ander claechde hem, dat hem veel ydel ghedachten 44 in vielen. Doe seide die vader: spreide dijn mantel uut ende 45 ontfanghe die wint. Doe sprac die iongher: des en mach ic 46 niet doen. Also ghelijc so en moghestu dijn ghedachten niet 47 stueren, mer ghelijc als die zuden wint veriaghet die noorden, 48 also doen die heili-[153b]ghe ghedachten die quaden.

49^49-58Die heremite Epicius wert ghevraecht, hoe veel dat hi inder 50 woestinen toe ghenomen was. Doe seide hi aldus: die sonne 51 en sach mi nye broet eten, want also langhe plach hi te vasten, 52 noch die nacht en ghinc nye over mi dat ic toornich was. 53 Ende doe hem die broeders baden, dat hi hem een guet woort 54 soude spreken, doe seide hi: nie van dier tijt dat ic mi be-55keerde, so en heb ic minen eyghen wil vervolcht, mer mijnre 56 ouder vaderen. Ende sint dat ic Abt was, so en heb ic nie 57 broederen gheleert noch gheheten, dat ic self niet eerst ghe-

38-41 nymmermeer, lees wellicht: nymmer een; - te mael: geheel; want na quaet dient geschrapt te worden. De zin luidt dan: want wie een eenzaam leven leidt, of hij geheel goed is of kwaad, dat is gemakkelijk te onderzoeken, omdat eenzaamheid den mensch lichtelijk op zich zelf doet letten.

43-48 l.c. Cum quidam frater sibi conquereretur, quod multas cogitationes habens, in ipsis periclitaretur, eum sub aere nudo ejecit, dicens: Expande sinum et apprehende ventum. Qui ait: non possum. Et ille: Nec cogitationes prohibere potes ne introeant, sed tuum es resistere eis. Migne, l.c. col. 922.

49-58 Epicius, lees: Esius, door Cassianus, Lib. V. Instit. c. 27 Paesius of Phesius genoemd. Migne t. 73, col. 867: Narravit abbas Cassianus de quodam abbate Joanne, qui fuerit apud abbatem Esium... Et ille dixit: Ex quo coepi solitarius esse, nunquam me vidit sol manducantem. Dixit autem ei abbas Joannes: nec me irascentem. Leg. aurea, p. 805, begint het hoofdstuk: De sancto Joanne abbate aldus: Joannes abbas, cum Episius per annos quadraginta in eremo habitasset, etc., waaruit duidelijk blijkt, dat het werk van Jacobus de Voragine de directe bron van onzen auteur was. - Cum autem moreretur, rogaverunt eum (Joannem) fratres, ut aliquod verbum salutare et compendiosum loco hereditatis sibi relinqueret. Qui ingemiscens ait: Numquam feci propriam voluntatem nec aliquid docui quod prius ipse non fecerim. - Zie ook Migne, t. 73, col. 856.

[p. 536]

58^58-63daen en hebbe. Die broederen vraechden hem, wanneer dat 59 een mensche sijnre naturen ghestorven mochte wesen. Doe 60 seide hi: niet eer dan sijn siel uut sijn lichaem ghesceiden 61 waer, want al waer een mensche alre quader begheerten ghe-62storven, die duvel en waer noch niet doot, die vervult⁶² vleisch 63 wel can doen verwecken.

64^64-70Die heremijt Arsenius hoorde een stemme vanden hemel: 65 fuge, tace, quiesce, dats: vlie, swijch, rust van di selven. 66 Dese vader, doe hi wanderde inder woestinen, volchde een 67 ander heremijt, ende doe hi van hem vloech, riep dese na hem 68 ende seide: staet ende ontbeidet mi, want om Gods wil volch 69 ic di na. Doe antwoorde dese vader ende seide: Ic vlie ende 70 ^70-79scuwe di om Gods [153c] willen. - Men leest inder vaderen 71 boeck, dat een edel wijf begheerde desen heilighen abt te sien, 72 ende doe si quam voir sijn celle, wert die vader seer ontset⁷² 73 ende seide: wat wijf bistu, dattu so onscameliken⁷³ begheerste 74 een man te sien? Alstu nu te huus comes, so wilstu anderen 75 vrouwen segghen: Ic heb den abt ghesien. Ende so willen 76 si oec tot mi comen, des bistu groter scout waerdich⁷⁶. Doe ant-

58-63 Migne, t. 73, col. 782 en 938. Quidam senex cum venisset ad alium senem, dicit ei: Ego jam mortuus sum saeculo huic. At ille alter respondit: Ne confidas in teipsum, donec egrediaris de corpore hoc. Nam etsi tu dicas: Quoniam mortuus sum, diabolus tamen necdum est mortuus, cujus innumerabilia sunt artis mala. - Leg. aur. verhaalt hetzelfde in het hoofdstuk: De sancto Moyse abbate: Alius quidam senex cum dixisset alteri: Mortuus sum; ille ait: Ne confidas in te donec exeas de corpore. Nam si dicis quod mortuus es, sathanas tamen mortuus non est.

62 vervult: tot ontbinding overgegaan.

64-70 Leg. aur., p. 808: Accedens igitur ad monachalem vitam et ibidem orans audivit: Arsene, fuge, tace et quiesce... Quidam etiam cum invenisset quemdam in eremo... currebat post ipsum fugientem, dicens: Exspecta me, quia propter Deum sequor te; et ille: Et ego propter Deum fugio te -

70-79 l.c. Matrona quaedam nobilis et senex venit ad abbatem Arsenium, ut eum ex devotione videret... Tandem illa ad cellam ejus properans, ipsum foris ante ostium cellae invenit... Ille autem cum indignatione nimia (ei dixit): Qui cum mulier sis, tantam navigationem facere praesumpsisti. Ecce enim Romam redibis el quod abbatem Arsenium videris aliis mulieribus enarrabis. Et illae similiter venient, ut videant me... Et illa... saltem obsecro ut ores pro me et mei memor sis semper. Cui ille: Oro Deum ut deleat memoriam tuam de corde meo - Migne, t. 73, col. 858v.

72 ontset: ontsteld.

73 onscamelike: schaamteloos.

76 groter scout waerdich: hebt ge grooter schuld.

[p. 537]

77woorde die vrouwe ende seide: bidde voir mi ende ghedencke 78 mijnre. Doe seide die vader aldus: Ic bidde God, dat hi di 79 ^79-85delighe van mijnre herten, dat ic di verghete. - Tot desen 80 spraken die iongheren: Vader, du biste nu out gheworden, 81 laet ons nu gaen in die werelt. Doe seide hi: so laet ons gaen, 82 daer ghien wijf en is. Doe antwoorden si ende seiden: waer 83 machmen comen daer ghien wiven en sijn dan inder woesti-84nen? Doe sprac die vader: ende daer-om so wil wi inder 85 ^85-88woestinen bliven. - Men leest inden vaderen boeck, dat een 86 senatoer van Romen dese abt besettede een groet testament⁸⁶. 87 Doe seide Arcenius: wat mach himi besetten, want ic eer dan 88 ^88-106hi bin ghestorven. - Dat vaderboeck wiset hoe dat een stemme 89 quam ende seide: com ende ic sal di wisen die wercken der 90 menschen. Ende die enghel leide hem in eenre stede, daer hi 91 sach enen [153d] mensche staen houwen hout ende maken 92 grote bonden⁹² ende als hijs niet opbueren en conde noch dra-93ghen, so leide hi meer houts daer op. Daer-na so wijsde hi 94 hem enen mensche, die stonde ende puttede water mit enen

79-85 L.A. l.c.: De quodam alio patre legitur, quod cum discipulus ejus sibi diceret: Senuisti, abba, accedamus parum juxta mundum; ille ait: Ubi non est mulier, ibi eamus. Dixit ei discipulus: Et ubi est locus non habens mulierem nisi forte solitudo; et ille: Ergo in solitudinem me tolle. Volgens Migne, P.L. 73, col. 859 is deze oudvader: Sisois.

85-88 L.A. l.c.: Cumque pater sancti Arsenii nobilissimus senator. vitam finiens et testamentum faciens magnam hereditatem Arsenio dimisisset... Arsenius (ait): Prius mortuus sum quam ille. - Migne, t. 73, col. 888.

86 besettede ... testament: dat een senator aan dezen abt zeer veel vermaakte.

88-106 L.A. l.c. Quadam vice facta est vox ad eum dicens: Veni et ostendam tibi opera hominum. Et eduxit eum in quemdam locum ostenditque ei ethiopem incidentem ligna et facientem sarcinam grandem quam portare non poterat. Deinde iterum ligna incidebat et ad sarcinam addebat et hoc faciebat diutius. Ostenditque ei rursus, hominem haurientem aquam de lacu et effundentem aquam in cisternam pertusam, quae aquam refundebat in lacum et ipsam cisternam implere volentem. Et ostendit ei iterum templum et duos viros sedentes in equis portantes lignum transverum. Volentes autem introire in templum non poterant, eo quod lignum in transverso portarent. Et exposuit dicens: Hi sunt qui portant quasi jugum justitiae cum superbia et non humiliantur; propter quod remanent foris a regno Dei. Qui ligna incidit, homo est in peccatis multis et pro eo ut agat poenitentiam, non subtrahit de peccatis, sed addit iniquitates iniquitatibus. Qui autem aquam haurit, homo est bona opera faciens, sed quia cum eis sunt permixta mala, perdit bona opera sua. - Migne, l.c. col. 763, 978, 1054.

92 bonden: bundels.

[p. 538]

95 broken emmer. Dairna so sach hi, dat twie luden dwars wou-96den enen balc in enen huse draghen. Doe verclaerde hem dese 97 dingen die enghel ende seide: Die ghene die horen last meerre 98 maken, sijn die gheen, die van haren sonden doen penitencien 99 ende doch die sonden niet of en laten. Die gheen die mit enen 100 broken vate water sceppen, sijn die gheen, die guet begrijp 101 ende opset nemen¹⁰⁰, mer die ghenade Gods te vergheefs ontfan-102ghen, ende die guede wercken ontbliven¹⁰². Die gheen die over-103dwers den balc inden huse wouden draghen, sijn die gheen, die 104 die staet ende last der gherechticheden voeren, mer overmits 105 haer hovaerdicheit, so en comen si niet van verdiente in dat 106 rike Gods.

107^107-118Die abt Agathon droech drie iaer een stien in sijn mont, 108 op-dat hi swighen soude leren. Hi wert van enen iongher ghe-109vraghet, wat duecht dat meest arbeits an haer had. Doe seide 110 hi, dat waer ghebet te spreken, ende dat om drierleye saken 111 wil. Die eerste is, want waere ghebet sal mitter herten, mit 112 sinnen ende alre crachten [154a] ghesproken wesen, ja dat alle 113 die leden daer of beroert werden. Die ander sake is, want ons 114 gheestelike vianden alre meest hem teghens ons setten ende 115 anvechten, als wi onsen heer God willen anroepen ende anbe-116den. Die derde sake is, want ghien duecht so machtich en is 117 bi Gode als innich ghebet, want dat verwint den onverwinliken 118 ^118-135God. Dese vader wert oec ghevraecht, wat quaetheit dat den

100 begrijp ende opset nemen: wien een goede gedachte en voornemen wordt ingestort. De toepassing van onzen auteur is veel dieper dan in het Vaderboec; hij raakt hier het probleem der genade van bijstand aan. God geeft aan iemand een bovennatuurlijke gedachte (begrijp) in, om eenig goed werk te verrichten, en wekt tegelijkertijd in diens wil een bovennatuurlijke neiging (opset) op, om het voorgestelde goede werk te volbrengen, maar de mensch, die hier wordt uitgebeeld, ontvangt deze genade tevergeefs, daar hij aan deze verlichting van het verstand en aan deze opwekking van den wil weerstand biedt en het goede werk nalaat. - nemen heeft dus t.p. de bet. van ‘ontvangen’.

102 ontbliven: blijven achterwege.

107-118 L.A. l.c., p. 810: Agathon abbas per triennium lapidem in os suum millebat, donec tacurnitatem disceret... Interrogatus Agathon quae virtus plus haberet laboris, respondit: Puto non esse talem laborem qua'em orare Deum. Nam inimici ejus semper laborant ejus orationem interrumpere. Nam in ceteris laboribus homo aliquam requiem possidet; oratore autem opus habet magni certaminis. Ook Migne, l.c. col. 941 wijkt van den tekst van de Tafel af.

118-135 L.A. l.c. Interrogatus Agathon a quodam fratre quomodo cum fratribus habitare deberet, ait: Sicut in prima die et non assumas fiduciam. Non est enim pejor passio, quia fiducia genitrix est enim omnium passionum. Dixit iterum: Iracundus si mortuos suscitet, non placet alicui vel Deo propter iracundiam suam. Frater quidam iracundus intra se ait: Si solus habitarem ad iram non ita cito moverer. Quadam autem vice cum urceolam aqua impleret, versalus est. Secundo implevit et iterum versatus est. Tertio implevit et versatus es. Qui commotus furore fregit vasculum. In se autem reversus, cognovit quod ab eodem daemone iracundiae sit illusus, et dixit: Ecce solus sum et tamen ira me vicit. Revertar ergo in congregationem quia ubique labore et ubique patientia et adjutorio Dei opus est. Migne, l.c. col. 778: Revertar in coenobium, quia ubique pugna opus est et patientia et maxime Dei auxilium.

[p. 539]

119 mensche van Gode meest lettede. Doe seide hi, dat wair toorn, 120 wantsi waer een veynster alre crancheit die duechden an te 121 comen¹²⁰. Ende al wairt dat een toornich mensche doden ver-122weckede, hi en behaechde mi niet om sijnre gramscap wille. 123 Dese vader had een iongher, die te hant tot toorn beroert 124 was, ende dat gaf hi alle tijt scout¹²⁴ sijn mede broederen ende 125 hi en woude hem selven dair in niet bekennen. Doe hiet hem 126 dese vader, dat hi soude gaen sceppen water mit enen emmer, 127 ende als hi den emmer ghevolt hevet, so valt hi om ende 128 doe wart hi beroert van binnen. Anderwarf scept hi en weder 129 volle, ende hi valt noch omme, ende doe wort hi beroert van 130 onduldighen woorden. Derdewerf scept hi dat vat weder vol, 131 ende noch valtet weder omme, ende doe nam hi dat vat ende 132 sloecht ontween [154b] mit groten toorn, ende daer-om hoorde 133 hi den duvel lachen in der lucht. Doe sprac hi tot hem selven: 134 Ic bin alleen uut allen menschen, nochtant verwint mi die 135 toorn. Ende bekende dattet hem die becorer dede.

136^136-145Die broederen quamen totten ouden vader Lucium ende 137 vraechden hem wat hi dede. Doe seide hi: hi sprake sijn

120 veynster... an te comen: een opening voor alle zwakheid om de deugd aan te tasten.

124 dat.... scout: daarvan gaf hij altijd schuld aan, enz.

136-145 Migne l.c., col. 807 en 942: Venerunt aliquando ad abbatem Lucium... monachi quidam... et dixit eis:... ego autem ostendam vobis, quia operans manibus meis, sine. intermissione oro. Sedeo enim juvante Deo, infundens mihi paucas palmulas, et facio ex eis plectam, et dico: Miserere mei, Deus, etc... Quando permansero tota die laborans et orans corde vel ore, facio plus minus sedecim nummos, et pono ex eis ad ostium duos, et residuos manduco. Qui acceperit illos duos denarios, orat pro me tempore quo ego manduco vel dormio; atque ita per gratiam Dei impletur a me quod scriptum est: sine intermissione orate. De Tafel vertoont eenige afwijkingen.

[p. 540]

138 gebede. Doe vraechden si hem weder: pleechstu niet te ar-139beiden, te slapen ende te eten? Doe seide hi: als ic arbeide, 140 so spreec ic altijt: Miserere mei, Deus, dats: God, ontferm 141 mijns. Ende wat ic van minen arbeide vercrijch dat gheve ic 142 den armen ende die bidden voor mi als ic slaep; ende als ic eet, 143 so seg ic: Deo gracias, dats: God heb danc. Ende aldus soe 144 spreeck ic sonder onderlaet mijn ghebet. Ende die broeders 145 worden ghesticht in des outvaders woorden.

146^146-152Een ander vader was, doe hi niet en had, om Gode te ghe-147ven, vercoft hi dat ewangeli-boec ende gaf dat loen om Gode. 148 Doe wert hem ghevraecht, waer-om dat hi dat ghedaen had. 149 Doe antwoorde hi weder ende seide: Ic heb den ghenen ver-150coft ende in aelmissen wech gegheven, die ghesproken heeft: 151 ganc ende vercoep al dattu hebbes ende gevet den armen ende 152 du salte een scat hebben inden rike Gods.

153^153-176Dat vaderboec seit, dat een ander heremijt was, die in enen 154 gaerde veel arbeits dede, ende alle dat loen gaf hi den armen. 155 Daer-nae [154c] van becoringhen begonde hi te sorghen, wat 156 hi in sijn ouder tot sijnre noturft soude hebben ende ver-

146-152 Migne. l.c. col. 772 en 889: Quidam monachorum Scrapion tantum Evangelium possidens, vendidit illud et esurientibus dedit, dignum memoriae sermonem imitans: Ipsum, inquit, verbum venundavi, quod mihi semoer dicebat: Vende quae possides et da pauperibus.

153-176 l.c. col. 892: Narraverunt senes de quodam hortulano quia laboraret et omnem laborem suum expenderet in eleemosynam... Postea vero Satanas immisit in corde ejus, dicens: Collige tibi aliquantam pecuniam, ne cum senueris aut aegrotaveris, opus habeas ad expensas. Et collegit et implevit lagenam de nummis. Contigit autem eum infirmari et putrefieri pedem ejus; et expendit quod collegerat in medicos et nihil ei prodesse potuit. Postea vero venit quidam de expertis medicis et dicit ei: Nisi incideris pedem tuum, putrefiet. Et constituerunt diem ut inciderent ejus pedem. Illa autem nocte rediens in semetipsum, et poenitentiam agens de his quae gessit, ingemuit et flevit dicens: Memor esto, Domine, operum meorum priorum quae faciebam, cum laborem in horto meo, ex quo pauperibus ministrabam. Et cum hoc dixisset, stetit angelus Domini, et dixit ei: Ubi sunt nummi quos collegisti? et ubi est spes de qua tractasti? Tunc intelligens dixit: Peccavi. Domine, ignosce mihi, et amodo ulterius hoc non faciam. Tunc angelus tetigit pedem ejus et sanatus est statim. Et exurgens mane, abiit in agrum operari. Venit ergo medicus secundum constitutum cum ferramentis, ut secaret pedem ejus; et dicunt ei: Exiit a mane operari in agro. Tunc admiratus medicus perrexit in agrum, ubi operabatur ille. Et videns eum fodientem terram, glorificavit Deum, qui reddiderat ei sanitatem. Judith. 13:17: Laudate Dominum Deum nostrum, qui non deseruit sperantes in se.

[p. 541]

157gaderde een vles vol mit penninghen ende als hi dat ghelt 158 heeft, so beghint hem sijn voet te vervulen ende verteert al dat 159 ghelt in medicinen also langhe, datmen hem den voet soude 160 ofhouwen. Des middernachts so sprac die insedel ende seide: 161 Ach heer God, waer-mede heb ic dit verdient? En sijn mijn 162 aelmissen die ic mit zuren arbeide heb ghewonnen, di niet 163 ontfanclic? Doe antwoorde hem die enghel: voir behoef ende 164 noturft hebstu ghesorcht ende gelt vergadert. Waer is nu dijn 165 ghelt ende waer is nu dijn sorghe ende dijn toeverlaet? Spreect 166 dat aen, daer du dijn troost op hebs gheset. Doe scaemde hem 167 die clusenaer ende suchtede ende seide: Heer, du biste der 168 armer toevlucht ende troost ende wie sijn sorch in di werpt, 169 die soude wel ghevoedt werden. Ick heb in di ghesondicht, 170 verghif mi sijn scout. Doe quam denghel ende tasteden an 171 sinen voet ende hi wert gesont. Ende des smorghens quamen 172 die arnsten ende saghen staen arbeiden in den hof ende mit 173 verwonderen so riepen si: o clusenaer, wie heeft dinen voet 174 gheheelt? - ende verstonden doe dat werc Gods. Doe spraken 175 si: ghebenedijt si God, die niet en verlaet die hoep [154d] in 176 hem draghen.

177^177-201Dair waren drie clusenaren inder woestinen. Die eerste plach 178 alle die twiedrachtige kivende te verenighen ende te ver-179soenen. Die ander plach alle die sieken te visitieren ende te 180 havenen¹⁸⁰ ende te verwaren. Die derde scuwede alle menschen 181 ende begheerde alleen onbecant te wesen. Die eerste, die die 182 vrede ende pays woude maken, die was altijt te onvreden, 183 overmits dat hi van allen onvrede die saken moste verstaen. 184 Die ander, die die sieken verwaerde, die was alle tijt in on-185duldicheit ende verstoringe¹⁸⁵, want hi alre sieken claghe ende

177-201 Leg. aur. (Graesse³, p. 807). Legitur enim ibidem de hac quiete appetenda quod tres fratres, cum facti fuissent monachi, unus elegit discordantes ad pacem reducere; secundus infirmos visitare; tertius in solitudine quiescere. Primus igitur laborans propter lites hominum non potuit onmibus placere et taedio victus venit ad secundum. Quem invenit animo deficientem et mandatum perficere non valentem. Et concordantes ad tertium qui erat in solitudine, venerunt. Cui cum tribulationes suas narrassent, ille missa aqua in cypho dixit: Attendite in aquam. Et erat commota et turbulenta. Et rursus dixit: Attendite modo quomodo quieta et limpida facta est. Qui cum intenderent et vultus suos viderent, ait: Sic qui in medio hominum consistunt, prae turba non vident peccata sua. Cum autem quieverint, tunc peccata sua videre valebunt. - Migne, l.c. col. 860.

180 verhavenen: verplegen.

185 verstoringe kwaad humeur.

[p. 542]

186 iammer moste horen. Die derde die <die> eensomheit min-187de van allen menschen onbecant te wesen, was altijt in vreden, 188 in dancsamicheden ende in gheesteliker vrogheden. Ende doe 189 hem die eerste twie dit verwonderde, doe brochtse die derde 190 op een fonteyne ende roerde dat water omme, dat hem seer 191 veronwairde ende vermoeyde¹⁹⁰. Mer doe si een ure lanc ghebei-192det hadden, doe wert dat water claer ende si scouden dair in 193 haer aensicht. Doe sprac die derde ende seide: also langhe als 194 ghi onder die luden wilt wanderen, soe moet ghi ghestoort 195 werden ende onghevredet als dat water was dat ic beroerde, 196 mer wil ghi die eensom¹⁹⁶ leven leiden uten luden, so moechdi 197 alle tijt te vreden [155a] ende in vroechden wesen ende God 198 ende u selven bekennen, ghelijc als nu dit water stillet ende 199 ¹⁹⁹claer is. Want God heeft doer den propheet ghesproken: Ick 200 sal die siele leiden inder enicheit der woestinen ende dair so 201 sal ic vrede spreken tot hoirre herten.

202^202-218Dat vaderboec seit, dat twie broeders waren in die woestijn, 203 die hem ghelijc lieten sluten in horen cellen ende broet gheven 204 in gheliker wecht, want si beide gelike sonde mit overspul 205 ghedaen hadden. Na den iaer, doe si uut haerre penitencien 206 ghenomen worden, doe was des enen broeders aensicht bleeck 207 ende magher ende des anderen broeders aensicht was scoen 208 ende vleischich. Doe wert den enen ghevraecht, wair-om dat

190 dat hem ... vermoeyde: wat hen zeer verstoorde en verdroot - of is water het antecedent, in verband met het volgende: so moet ghi ghestoort werden ende onghevredet als dat water was? Vgl. ook 't Latijn.

196 M: eensomheit, lees: eensom.

199 Osee, 2:14.

202-218 Migne, l.c. col. 882: Duo fratres impugnati a fornicatione, abierunt et acceperunt uxores... Et venientes ad eremum, rogaverunt palres ut susciperent ens poenitentes et confitentes ea quae gesserant. Et clauserunt eos anno integro senes, et ambobus aequaliter ad pensum dabatur panis et ad mensuram aqua. Erant autem visione consimiles. Et dum completum fuisset tempus poenitentiae, exierunt. Et viderunt Patres unum pallidum et tristem nimis; alium vero robustum et clarum. Et mirati sunt, quoniam cibum et potum aequaliter acceperant. Et interrogaverunt eum qui tristis et afflictus erat, dicentes: Quid exercitabas cum cogitationibus tuis in celia tua? Et ille dixit: Pro malis quae feci, poenas in quibus venturus eram in animo revolvebam, et a timore adhaeserunt ossa mea carni meae. Interrogaverunt autem et alium dicentes: Tu quid cogitabas in cella tua? El ille dicebat: Deo gratias referebam, quia eruit me de inquinamento mundi hujus, et de futuri saeculi poenis, et revocavit me ad hanc conversationem angelicam; et reminiscens assidue Dei mei, laetabar. Et dixerunt senes: Aequalis est amborum poenitentia apud Deum.

[p. 543]

209 hi so bleec ende dorre waer ende also droevich ghescapen. Doe 210 antwoorde hi ende seide: want ic al dit heel iair overgedacht 211 hebbe die sware pijn der hellen mit rouwen ende mit lede 212 mijnre sonden. Die ander seide: Ende dair-om so bin ic wel 213 ghevorwet ende vol van aensichte, want ic ghehuecht heb die 214 ghenade Gods, dat hi mi penitencie verleent heeft te doen voir 215 mijn sonden ende die verdoemenis der hellen voor bi gheco-216men ende verdient heb die vroechde der hemelen, des ic soe 217 grote vruechde heb ontfanghen, dat al mijn wesen daer of ghe-218groeyt is ende verhuecht.

219^219-246Dair waren twie [155b] broederen inder woestinen. Die een 220 broeder plach altijt droevich te sijn ende te suchten ende te 221 screyen. Doe wert hem ghevraecht, wair-om dat hi altijt droe-222vich waer. Doe antwoorde hi ende seide: dat is om drierleye 223 saken wille. Die eerste is: ic moet noch voor hemel ende aerde 224 ende voor den aenschijn Gods ende alle verstandenis reden 225 gheven ende antwoorde geven van alle mijn leven. Ende want 226 ic sculdich bin ende onnutte, so bescreye ic mijn sonden. Die 227 ander sake is: Ic sitte hier inder woestinen ende die luden 228 wanen dat ic in groter heilicheit leve ende senden mi haer 229 aelmissen. Soude ic dan niet screyen, dat ic die caritaet eet 230 ende niet en verdiene? Die derde sake is: want God is een 231 vuer vol lichts ende ghenoechten, ende ghelijc dat dat vuer 232 niet doer en coemt, ten gheeft eerst roeck, ende die roeck doet 233 een vuerstoker screyen, also en mach ic ander minnen Gods 234 sonder²³⁴ tranen niet comen. Die ander broeder plach alle tijt 235 blide ende vrolic te wesen. Doe wert hem ghevraecht, waer-om 236 dat hi altijt blide wair. Doe seide hi: dat waer om drie 237 reden. Die eerste was, om-dat die enghelen inden ewighen 238 leven vroechde hadden om sijnre beteringhe ende bekerin-239ghe ende dair-om so most hi hem emmer van hoorre bliscap 240 verbliden. Die andere sake was: sijn siel als die <saghe> dat hi 241 van sinen sonden bedroeft waer, so en conde hi haer van 242 [155c] vroechden niet onthouden; si en most haer daer-om ver-243bliden. Die derde sake was: die duecht is van dien adel, waer 244 datsi is, datsi sonder God niet en is ende God en is niet sonder 245 vroechde. Hier-om so moet ic mi inder duecht ende in Gode 246 verbliden.

219-246 bron onbekend. Voor de hoofdgedachte, vgl. Migne, l.c. col. 860: Super judicio quidem peccatorum ingemisce, plora, vestire luctuum imaginem, metuens ne et tu ipse in his corruas; super bona vero justis reposita, gaude, exsulta et laetare.

234 M: sondaer, lees: sonder.

[p. 544]

247^247-270Die keyser Theodosius magnus quam tot enen clusenaer 248 alleen ende begonde mit hem te spreken ende vraechde hem, 249 of hi enighe sorghe droech in sijn herte. Doe antwoorde die 250 inseel²⁵⁰ ende seide: neen. Die keyser sprac: hoe mach dat 251 wesen? Die clusenaer seide: dat is om drierleye saken wil: 252 Eerst heb ic mi daer toe ghescicket, dat ic niet veel dinghes 253 behoeven en wil, ende so en mach mi niet veel ontbreken. Mit 254 clenen dinghen is mi guet te helpen. Waer-om soude ic dan 255 sorghen? Die ander sake is: sint dat ic mi te Gode ghekeert 256 hebbe ende mijn sorghe in hem gheset, so ghevoel ic in allen, 257 dat mi weder-vaert, dat mi God sonderlinghe besorghet. Waer-258om soude ic dan sorghen als ic heb so groten besorgher? Die 259 derde sake is: want God en wert niet bedroghen in allen 260 voirsichticheit sijns regiments, die dinghen en ghescien op haer 261 alre best, want hi can van quade guede uutnemen. Waer-om 262 woude ic dan sorghen, als alle dinc ten besten sal comen? 263 Daer-na so leide die clusenaer den keyser broet voir [155d] 264 ende sout ende groen cruut ende cout water. Ende hi en wistet 265 niet, dattet die keyser was ende si aten te samen ende spraken 266 van Gode. Doe sprac die keyser ende seide: Sich, ic bin 267 Theodosius magnus, inden rike geboren ende des rijcs be-268scermer ende ic en heb van al mijn leven nie broet dan huden 269 sonder sorch ghegheten. Salich so bistu ende dijns ghelijc, die 270 mit cleinen ghenueghen sonder sorghe moghen leven.

271^271-294Die abt ende oude vader Pafnucius, doe hi langhe tijt inder

247-270 Migne, l.c. col. 749, met meer overeenkomst dan col. 965: Aspiciebat autem imperator intente cellulam ipsam et nihil in ea vidit, nisi paucos panes siccos in sporta pendentes, et dixit ei: Da mihi benedictionem, abba, ut reficiamus. Statimque festinavit monachus, et misit aquam et sal, et misit buccellas, et comederunt pariter, porrexitque ei calicem aquae et bibit. Tunc Theodosius imperator dixit: Scis quis ego sum? Respondens monachus dixit: Nescio quis sis, domine. Dixit ei: Ego sum Theodosius imperator, et ob devotionem veni huc. Hoc cum audisset monachus, prostavit se ante illum. At ille dixit ei: Beati estis vos, monachi, qui securi ac liberi de negotiis saeculi, tranquilla et quieta perfruimini vita, et solummodo de salute animarum vestrarum habetis sollicitudinem, quomodo ad vitam aeternam et ad coelestia praemia pervenire possitis. In veritate enim dico tibi quia certe in regno natus sum, et nunc in regno dego, et nunquam sine sollicitudine cibum capio.

250 inseel: kluizenaar (niet bij V d) - vgl. Mhgd: einsidele en 160, 367: insedel.

271-294 Migne, t. 73, col. 1170 (Historia Lausiaca, cap. LXIII): Is (Paphnutius abbas) post multam exercitationem Deum rogavit ut ei significaretur cuinam ex iis sanctis qui se recte gesserunt, esset similis. Angetus autem apparens ei dixit: Es similis tibicini qui degit in hac civitate. Is autem studiose ad eum profectus, ejus vitae institutum ab eo est sciscitatus, et omnia ejus vitae facta est perscrutatus. Is autem ei dixit id quod erat verum, se esse peccatorem, et ebriosum et scortatorem; haud ita longo abhinc tempore, se ex arte latrocinandi eo contulisse. Cum autem accurate examinaretur quidnam unquam recte ab eo gestum esset, dixit se nullius rei honestae sibi esse conscium, nisi quod cum aliquando latronis vitam ageret, Christi virginem, cui erat a latronibus vitium afferendum, liberaverit, et noctu ad vicum usque reduxerit. Rursus autem, inquit, inveni aliquando formosam mulierem errantem in solitudine, fugatam ab apparitoribus et curialibus praesidis et senatorum, propter publicum mariti debitum, et errorem suum deflentem. Sciscitatus sum autem ex ea causam fletus. Illa autem dixit: Ne me roges, domine, nec miseram examines, sed tamquam ancillam tuam abducas quo velis. Nam cum maritus tempore biennii ob debitum publicum trecentorum aureorum saepe fuerit flagellatus et in carcere inclusus, et tres mihi carissimi filii venditi fuerint, ego recedo fugativa, locum loco commutans: nunc autem etiam errans per solitudinem, saepe inventa et assidue flagellata, jam tres dies permansi jejuna in solitudine. Ego autem ejus sum misertus, inquit latro, et cum eam deduxissem in speluncam, dedi ei trecentos aureos, et deduxi eam usque ad civitatem et ejus maritum liberavi cum libris, citra ullum probrum et contumeliam. Cui respondit Paphnutius: Ego quidem nullius rei talis mihi sum conscius... Mihi ergo Deus de te revelavit, te rebus gestis nihilo me esse inferiorem; si ergo, o frater, non parva a Deitate tui habetur ratio, ne tuam animam temere neglexeris. Is autem statim projectis quos habuit in manibus tibiis... virum secutus est in desertum.

[p. 545]

272 woestinen eens enghels leven gheleit hadde, begheerde hi van 273 Gode te weten, wie mit hem ghelijc mochte wesen in verdiente. 274 Doe wijsde hem die enghel inder stat een speelman, die sijn 275 broet mit pipen plach te verdienen. Ende doe die vader hem 276 vraechde: wat leven hi plach te voeren, doe seide hi: Vader, 277 ic voerde eens moerdenaers leven ende een rovers leven ende 278 mi en gehuecht gheenre duecht dan twie. Op een tijt dat mijn 279 gesellen ghegrepen hadde een scone maghet ende woude die 280 vercraften, die brack ic uut horen handen ende sendse weder 281 tot haer vrienden ongescent²⁸¹. Op een ander tijt vant ic inden 282 woude dwalen een alte sconen wijf, ende doe ick vraechde, hoe 283 si dair quam, doe seidse mi: hoer man ende hoor twie kin-284deren waren om scouden wille ghe-[156a]vanghen. Die leide 285 ic in mijnre hoede ende gaf haer eten, wantsi binnen drien 286 daghen ghien broet ghesmaect en hadde. Ende ic gaf haer

281 M: ongescenct, lees: ongescent.

[p. 546]

287 drie hondert scellinghen, daer si haren man ende hoir kin-288deren mede soude lossen. Dit sijn alle die duechden die mi 289 huegen moghen van alle mijn dagen. Doe antwoorde die oude 290 vader: Ic mach mi wel scamen; dese gheliker wercken en 291 heb <ic> ghien ghedaen. Du en biste niet cleen voor Gode. 292 Blijf an hem ende volghe mi. Die speelman werp wech die 293 instrumenten ende volchde na den oude vader inder woesti-294nen.

295^295-313Die ander oude vader bat onsen heer God, dat hi hem soude 296 seggen, wien dat ghelijc hem waer in heiligher verdienten. 297 Ende die enghel wijsden in een stat totten rechter, den hi bat, 298 dat hi hem sijn leven seggen woude. Doe vertoech hi hem sijn 299 leven ende seide: Ic hebbe drie kinderen van minen wive 300 ontfanghen ende dertich iaer in reinicheden mit haer gheleeft; 301 wi pleghen die peregrinen te ontfanghen ende nymmermeer 302 onse broet sonder arme menschen teten. Ic en pleech ghien 303 onrecht in minen oordel te doen, niemans miede noch have te 304 ontfanghen, mijn iuck ende mijn vye en pleecht in nyemants³⁰⁴ 305 coorn te comen, noch te scaden. Ic pleech guede tien<d>en 306 van minen acker te [156b] gheven. Ic en pleech niement

295-313 l.c. col. 1171, cap. LXVI: ‘Die ander oude vader’ is eveneens: Paphnutius. Ubi ergo illum qui se exercuerat virtutibus, prius ad Deum misit majori et accuratiori vitae instituto, quam prius esset, sibi imposito, rogavit Deum ut sibi significaretur cuinam ex sanctis esset similis. Et rursus vox divina ad eum facta est, dicens: Es similis vicini pagi protocomiti... Cum autem facta ejus sciscitaretur... ille dixit se esse peccatorem... sed quoniam dicis te a Deo venisse, quae mihi adsunt referam. Jam agitur trigesimus annus, ex quo me a mea uxore separavi, cum tribus annis solum cum ca habuissem consuetudinem, (het verhaal van de Tafel luidt anders) et tres ex ea filios suscepissem... Non egressus est pauper nec hospes ex mea aula vacuis manibus, qui non prius rationi conveniente esset viatico sustentatus... Non accepi personam filii mei in judicio, non ingressi sunt in domum meam fructus alieni... non tetigerunt fructus alienos mei greges... numquam malum judicium protuli in aliquem. Haec a me esse facta Deo volente mihi sum conscius. Cum autem viri virtutes audiisset Paphnutius, ejus caput osculatus est, dicens:... In iis... te recte gessisti; unum autem tibi restat... nempe Dei ex omni parte sapiens cognitio, quam non poteris sine labore consequi, nisi cum teipsum a mundo abnegaris, crucem accipias, et sequaris Servatorem. Is autem, ubi haec audiit, statim nec suis quidem valere jussis, virum secutus est in montem.

304 M: juck: span van trekdieren; S-O quick: vee, last- of trekdier.

[p. 547]

307 te bedrieghen³⁰⁷ ende ic en weet ghien heilicheit, dan ic die 308 armen gaern pleech te hueghen³⁰⁸ ende te visitieren. Doe ant-309woerde die vader ende seide: wie mach aldus wel inder werlt 310 leven? Mer noch waer beter, dattu naect, dattu bloit den 311 armen Cristum na volchdes. Doe gaf die rechter alle sijn goe-312den om Gode ende volchde den ouden vader na inder woes-313tinen.

314^314-334Die derde oude vader bat onsen Heer, <dat hi hem soude 315 toghen>, wien hi ghelyck inder duecht mochte wesen. Ende 316 die enghel wijsden in die stat tot enen coopman die twie sce-317pen ter zee voerde. Dien die oude vader vraechde, hoe hi in 318 dier saken Gode mochte dienen. Doe seide hi weder: Ic en 319 pleech in mijnre comenscap ghien onwaerheit te segghen, noch 320 daer in te lieghen. Ic en seg niet, dat dat guet quaet is ende 321 dat quade guet. Ic en pleghe voor die waerheit niet te zweren, 322 mer mijn woorden sijn slecht ia, ia ende neen, neen. Ic en 323 pleech mijn guet niet te vermenghen, noch te valschen³²³, noch 324 op sijn scoenste voort te brenghen, mer also alset is, so wil ict 325 betoghen en laten schinen. Ic pleech van mijnre winning tien-326den te gheven, kercken, clusen, Gods husen, arme menschen 327 ende den belastighen³²⁷ pleech ic om niet te borghen. Ic pleghe 328 in mijnre uutvaert³²⁸ mi Gode te bevelen, ende mitten [156c] sa-329cramente mi te bewaren³²⁹, mijn testament te besetten, ende op

307 M: bedrieghen, S-O bedrouven.

308 hueghen: verheugen.

314-334 l.c. col. 1172, cap. LXV: Cum autem perseveraret abbas Paphnutius (die derde oude vader) Deum venerari precibus et multiplicare jejunia, rursus oravit, ut sibi ostenderetur, cuinam esset similis. Dicit ei rursus vox divina: Similis es mercatori quaerenti bonas margaritas; sed surge deinceps et ne cunctare, tibi enim occurret vir cui es assimilatus. Cum ille autem descendisset, vidit virum quemdam mercatorem Alexandrinum, pium et Christi amantem, vicies mille aureis negotiantem, cum centum (twie) navibus descendentem ex superiore Thebaide, qui omnes suas facultales et merces distribuerat pauperibus ... Et (dixit ei) Paphnutius: Quousque ergo tu terrenam exerces negotiationem, nec coelestia attingis mercimonia? ... sequere Servatorem ... Is vero nihil differens, jussit filios suos reliqua dividere pauperibus; ipse vero cum in montem ascendisset et seipsum in eo loco inclusisset, ubi duo priores consummati fuerant, perseverabat in orationibus.

323 M: noch niet te valschen.

327 belastighen: in nood verkeerenden (niet bij V d.); - borghen: leenen.

328 uutvaert: uitreis.

329 bewaren: beveiligen; - testament besetten: mijn testamentaire beschikking te treffen.

[p. 548]

330 die ghenade Gods ter zee te varen, wel ghetroost, wat God mit 331 mi doen wil ende laten ghescien. Doe seide die oude vader: 332 lieve heer God, wat starcker herte is dit, die hem aldus can 333 bewaren. Mer vrient, laet dijn sorghe ende volch mi na inder 334 woestinen.

335^335-362Die vierde oude vader begeerde van Gode te weten, wien hi 336 in heilicheden van duechden gelike mochte wesen. Doe wijsden 337 die enghel op enen dorp tot enen acker-man, die had also veel 338 lants als twie ossen op enen dach mochten eeren³³⁸. Doe vraechde 339 die oude vader van sinen leven ende wat duechden, dat hi 340 pleech te doen. Doe antwoorde hem die ackerman: Vader, 341 ic en hebbe niet meer lants van minen ouders ontfanghen ende 342 behouden dan twie cleine ackeren ende die pleech ic alleen 343 te arbeiden ende te oefenen³⁴³, ende so wat vrucht daer of coemt, 344 die deyle ic an drien. Dat eerste deel gheef ic Gode ende sijnre 345 kerken ende die totten altaer dienen, den lof Gods pleghen 346 ende den dienst Gods te doen. Ende die waerde³⁴⁶ ic ende eere, 347 als of si die enghelen Gods waren. Dat ander deel gheef ic 348 den armen peregrijns, den siecken, ende dat pleech ic te on-349dersoeken, wair dat³⁴⁹ ic dat behoefliken mochte vinden. Ende 350 die plach ic self te dienen ende te havenen³⁵⁰. Dat derde deel 351 deyle ic an twien: dat eerste gheef ic te scattinge [156d] mi-352nen lantsheer, die mi bewairt ende beschermt ende sijn lijf uut-353set voir des lants vrede ende dien doe ic eer, ic gon hem eer, 354 ic spreec hem eer. Dat ander deel heb ic mit minen wive tot 355 noturft, dair ic viertich iaer in reinicheden mede gheleeft heb-356be, ende tot waren litteyken, soe nam hi den hoefdoeck ende

335-362 Vgl. Migne, l.c. col. 306, waar de geschiedenis van Anastasius presbyter verhaald wordt. Eenige hoofdtrekken vinden we in de Tafel terug: erat autem illa virgo pudice vivens quadraginta transiens annos cum conjuge suo, conservans secretum, sterilem se similans hominibus... Habeo juga bonum duo, unum quidem ego duco, alterum autem mercenarius meus, et unum quidem est in administratione peregrinorum, unum autem in administratione vectigalium, et est confamula mea haec, ministrans hospitibus et mihi... Et facta super illam benedictione, coram omnibus dixit ei: Extende pannum inter brachia tua. Et cum extendisset, jussit effendi carbones de thuribulo in pannum, superponens incensum; et ante omnes ibat, et venientibus nobis in domum presbyteri obviavit, et ipse deosculans honorabiles ejus pedes, dedit illi in Domino salutationem. (Ps. 67:36).

338 eeren: ploegen.

343 oefenen: bebouwen.

346 waerde: acht.

349 dat, lees die behoefliken: die behoeftigen.

350 havenen: verzorgen.

[p. 549]

357 sloyer van horen hoofde ende goete daer op heete gloyende 358 colen ende ghinc daer op barvoet staen. Die doeck en ver-359barnde niet, noch hi en quetst sijn voeten niet. Doe sprac die 360 vader out: Heer du biste wonderliken in dinen heilighen. Mer 361 vrient, come ende volghe na mi inder woestinen, dijn loen sel 362 ghebetert werden.

363^363-392Die vijfte vader begheerde van Gode te weten, wien hi ghe-364lijck in duechden mochte wesen. Die enghel wijsden an een 365 kerck, daer een priester stont ende dede misse, ende doe hi 366 dat werde lichaem ons Heren ophief ende sacrierde, sach die 367 insedel een vuer vanden hemel nedercomen ende dat altaer 368 ende den priester omvanghen³⁶⁸. Ende doe die misse uut was, 369 sprac die vader: seg mi, wat is dijn duecht? Dit wonder 370 teyken heb ic an di ghesien. Doe seide die priester: Ic en 371 kenne ghien duecht an mi, noch ic en ben heilich, mer com 372 ende ett broet van mijnre tafel. Ende als si in dat huus qua-373men, so woude die oude vader gaen in des priesters [157a] 374 camer ende die priester en wilds hem niet henghen³⁷⁴. Mer die 375 oude vader dede die camer op mit sinen ghebede, ende vant 376 daer in legghen enen besiecten³⁷⁶, leliken mensche, die leprosus, 377 malaetsche, was, dat hi daer of verscrict was ende wert ver-378vaert. Doe seide die oude vader: wat meent³⁷⁸ dit? Doe sprac

363-392 Dit verhaal vormt met het vorige in de Vitae Patrum één geheel (Migne, l.c.): Eamus et faciamus sanctam Dei missam ... Consentiens autem presbyter astitit ad sanctam missam, et tempore exaltationis vivificae corporis Domini nostri Jesu Christi vidit sanctus Dei, et quidam de dignis, sanctum Spiritum descendentem in specie ignis, circumdantem presbyterum et sanctum altare. Communicantes autem et gratias agentes Domino, ivimus in domum presbyteri, et sumentes escam, dixit illi sanctus Dei: Refer mihi unde tibi thesaurus iste et quae est vita tua? Dixit ei presbyter: Ego, sancte Dei, peccator sum... Dicit ei communis Pater noster: Surge et eamus simul; et ducit illum in unam cellulam domus ejus, et disit ei: Aperi januam... Nolente... presbytero aperire clave, sermone aperuit Pater noster egregius et ingressus invenit illuc virum ulcerosum, cui defluxerant plurima corporis sui membra ... Dicit ei sanctus Pater: Quare voluisti abscondere thesaurum istum? Dicit ei presbyter: Furiosus est, domine, et injuriosus, et timui ne forte caderet in verbo. Dicit ei Pater: Bene certasti in illum, sed dimitte me nocte ista ministrare illi ... Et dimittentes sanctum cum ulceroso in cellulam ... discessimus. Medicus autem vulnerum, faciens super eum orationem, per totam noctem deprecans Deum, omnem languorem et omnem infirmitatem sanans, curavit eum.

368 omvanghen: omgeven.

374 henghen: toestaan.

376 besiecten: met zweren bedekt.

378 meent: beteekent.

[p. 550]

379 die priester: dese siecken mensche heb ic gheharbercht ende 380 pleech hem te voeden ende te dienen, dat niement en weet. 381 Ende als ic hem dat beste doe, dat ic vermach, so vloect hi 382 mi ende vermaledijt mi mit leliken woorden ende dat lijd ic 383 duldeliken om Gode. Doe seide die oude vader: waer-om en 384 woudste mi dat niet laten weten? Doe sprac die priester ende 385 seide: Vader, dat was een deel om dinen wille: ic had anxt, 386 dat hi di mit woorden soude lasteren, ende oec om mijnre wil, 387 dat ic in gheenre ydelheit van glorien voer di daer of en 388 quame. Doe seide die oude vader: Ic wil desen nacht desen 389 siecke waken³⁸⁹. Ende al desen nacht was desen vader in ghe-390beden ende des smorghens was die siecke mensch gesont ende 391 reyne. Doe sprac die oude vader: laet ons gaen inder woesti-392nen; dijn loen sal ghemeert werden.

393^393-409Die leerrars vraghen: waer-om dat dat eensom leven meer 394 gheloeft is ende heiligher, dan dat gemeen [157b] leven? 395 Daer toe antwoorde die lerar Sinte Augustijn, dat dat ghe-396meen leven hindert den mensche, dat hi ghien verstant³⁹⁶ cri-397ghen en can van sinen sonden, die sake sijnre sonden te 398 mercken ende mit penitencien te beteren. Want na gelijc des 399 ghemeen levens, so duncket den mensche, dat hi niet groots 400 en misdoet. Anderwerf so is dat eensom leven beter overmits 401 ghedenckenis Gods te stilliker ende heymeliker te draghen. 402 Want die werelt is vol becommernissen ende verstoringe, dat 403 selden een wairlic mensch sijn gront⁴⁰³ te Gode versamenen 404 mach. Want als sinte Barnardus seit, so ist seer ghevreest⁴⁰⁴ 405 reinicheit in weelden, simpelheit in comenscap, die waerheit 406 in veel sprekens, die wair minne in deser boser werelt. Ende 407 daer-om so ist des propheten raet, dat wi die werelt scuwen 408 ende vlien ende een eensom leven verkiesen, als hi van hem 409 selven seit: Ic heb vliende mi verre vervreemt in eensamheit 410 ⁴¹⁰der woestinen ende daer heb ic verwacht ende verbeit, die mi 411 ghesont gemaket heeft van weemoedicheit⁴¹¹ mijns gheests ende 412 van storm der werlt.

389 M: waken; S-O: dienen.

393-409 bron onbekend.

396 verstant: goed oordeel.

403 gront: gemoed.

404 ghevreest: zoo is in groot gevaar, enz.

410 Ps. 54:8-9: Ecce elongavi fugiens et mansi in solitudine. Exspectabam eum qui salvum me fecit a pusillanimitate spiritus et tempestate.

411 weemoedicheit: kleinmoedigheid. Zie V d. IX, 2030.