Nederduitsche tael- en letterkundige lessen voor school- en zelfonderricht

[p. 155]

4. - Oordeel van Simon Stevyn over de waerde der Nederlandsche tael.

Ik beroep my op allen, die de moeite willen nemen de werken van Stevyn⁽¹⁾ in te zien, dat deze zich door netheid van styl onderscheiden, en er in zyne voordragt iets eenvoudigs heerscht, het welk inneemt. Dit blykt uit zyne voorreden, opdragten en vertoogen, doch meest uit sommige berigten, waerin hy de oorzaek, die aenleiding tot de geboorte van eenig stuk heeft gegeven, uitlegt. Vestigde hy zyne aendacht met nadruk op de Dichtkunde, men mag vermoeden, dat hy de ongebondene rede niet hebbe voorby gezien. Men bedriegt zich daerin niet. Zyn zoon zegt uitdrukkelyk, dat ‘zyn vader eene Nederduitsche Redekunst, anders gezegd, welsprekendheid heeft beschreven.’ Voornamelyk echter muntte hy uit door eene gepaste keuze van juiste en zuivere woorden, die het gevolg was van eene grondige kennis onzer tael. Hierom zingt Vollenhove:

D'onduitschheid en de taelsmet van het land,

Week eenigzins voor 't licht van uw verstand,

O Spiegels, o Stevynen, o de Grooten!

Hierom werd hy door Brederoo, in eenen brief aen de Amsterdamsche kamer in liefde bloeijende, waerdig en in staet gerekend te volmaken, het gene door Spiegel, Visscher en Koornhert tot opbouw van onze moedersprake was aengevangen. Het zal noodig zyn kortelyk te ontvouwen, hoe Stevyn dacht over de waerde onzer tael, en derzelver gebruik in de wiskundige wetenschappen.

Hy tracht ergens te betoogen, dat er een tyd zy geweest, waerin kunsten en wetenschappen met den meest mogelyken luister onder

(1) Simon Stevyn, geboortig van Brugge, was een groot wiskundige, leermeester van prins Maurits van Nassau, en bekleedde hooge waerdigheden.

[p. 156]

het menschdom hebben gebloeid. Hy noemt die gelukkige eeuw wyzen tyd; doch betuigt zyne onkunde op de vraeg, wanneer de zelve hebbe plaets gehad. De redenen, die hem tot dit gevoelen noopten, worden uitvoerig ontwikkeld, en bewyzen ten minste dat er in de hooge oudheid eenige verlichte denkbeelden hebben bestaen, die men by latere geslachten niet aentreft. Hugo de Groot heeft uit den voorraed zyner geleerdheid ook eenige getuigenissen aen onzen geleerden schryver medegedeeld, die voor deze meening pleiten.

Dit gulden tydperk nu wil Stevyn dat onder ons terugkeere, en overweegt de middelen die daertoe vereischt worden. Hiertoe behoort dan, zyns inziens, volstrektelyk dat de wetenschappen worden onderwezen en behandeld in de tael des lands, en dat deze eene groote deugdelykheid bezitte. De Latynsche, Fransche, Spaensche en Italiaensche talen verkeeren in dit geval niet, doch wel de Grieksche. Waerin bestaet dit verschil? Waerom is de laetstgenoemde tael zoo volkomen in vergelyking met de eerste? Dit komt voornamelyk door de eenvoudigheid en duidelykheid, waermede zy de woorden zamenvoegt en waerdoor zy by uitnemendheid geschikt is om met nauwkeurigheid iets uit te drukken. Maer zyn er dan geene andere goede talen dan de Grieksche? Ja nog eene, die veel beter is, namelyk het Nederduitsch. Dit voorregt ontleent deze tael, ons als een dierbaer pand door de vaderen nagelaten, van de kortheid harer grondwoorden, en van de vaste blykbare regelmaet, naer welke zy de woorden zamenstelt.

Om het eerste te staven, worden 742 Nederduitsche werkwoorden van ééne lettergreep opgegeven, tegen 5 latynsche en 45 grieksche. Het zelfde verschil openbaert zich ten aenzien van de overige deelen der rede, zoodat door onzen schryver 1428 nederduitsche woorden van ééne lettergreep met de haest uit een woordenboek worden verzameld, doch niet meer dan 158 latynsche en 229 grieksche.

In de zamenstelling der woorden volgt de Nederduitsche tael, door de wyze instelling der voorouderen, dezen regel, dat zich het zakelyke deel achteraen bevinde, en van voren dat, waerdoor het

[p. 157]

wordt bepaeld of gekenmerkt. Hierdoor wordt te weeg gebragt, dat niet alleen de Geletterden, maer ook de meest eenvoudigen, zelfs kinderen, onder ons nieuwe woorden verstaen en zamenvoegen, zonder er om te denken; het gene, naer het oordeel van Stevyn, in de Grieksche tael niet in zulk eene mate plaets heeft. Eindelyk wordt de vraeg geopperd, of in alle oorden van het vaderland de Nederduitsche tael even goed worde gesproken? Het antwoord is neen, maer dat zy in Noord-Holland⁽¹⁾ het zuiverste wordt bewaerd en aldaer by voortduring de meeste woorden van ééne lettergreep aenwezig zyn.

Deskundigen zien hier by Stevyn de zelfde denkbeelden uitgedrukt, die by de Groot worden aengetroffen. Deze eenstemmigheid was de vrucht van beider raedplegingen en gesprekken. My dunkt ik zie hen in gemeenzaem verkeer over dit belangryk onderwerp van gedachten wisselen. Ik stel my hunne geestdrift, hunne vaderlandsliefde voor, en een levendig tafereel openbaert zich aen myne oogen, hoe zy een plegtig verbond aengaen, om de schatten der moedertael, een iegelyk in dat vak van oefeningen, waertoe hy byzondere betrekking had, ten toon te spreiden. Dit heeft de Groot gedaen in zyne Inleiding tot de Hollandsche regtsgeleerdheid. Dit heeft Stevyn in de wiskunstige gedachtenissen ten uitvoer gebragt. Daerin heeft hy getoond, hoe het mogelyk is, de

(1) Dit komt overeen met het geen men aentreft in de privilegie van keizer Karel den Vyfde, (7 mei 1555), en van koning Philippus den Tweede (18 december 1556). Aldaer vindt men: ‘dat geene diensten (hier te lande) zouden mogen begeven worden aen inboorlingen der landen van herwaerts-overe, dan aen zulke, die de duitsche sprake, welke men in Holland gebruikt, zouden verstaen en met groot gemak spreken.’
Zoo schreef ook, in de xvii^de eeuw, zekere broeder Gabriël, een geleerd capucien te Leuven, eenen brief aen den beroemden Drossaerd Hooft, in Holland, waerin hy hem met het schryven van zyne Nederlandsche Historiën veel gelukwenschte; daerbyvoegende dat hy, zoowel als de hooggeleerde en wydberoemde Erycius Puteanus, professor te Leuven, en Historieschryver des konings van Spanje, zonder vleijery beleed, nooit eenige boeken in onze moedertael gezien of gelezen te hebben, die hem zoo wel bevielen, en waerin de Nederduitsche spraek van alle uitheemsche woorden ten uiterste gezuiverd was.
(Zie Brandt, leven van Hooft, te vinden voor het eerste deel van zyne Nederlandsche Historiën, bl. 51 en vervolg.)

[p. 158]

ingewikkeldste denkbeelden der wiskunde in een Nederduitsch gewaed voor te stellen.

J.P. VAN CAPELLE.

Bydragen tot de geschiedenis der wetenschappen en letteren in Nederland.