Nederduitsche tael- en letterkundige lessen voor school- en zelfonderricht
(1860)–Emmanuel van Driessche– Auteursrechtvrij
[pagina 433]
| |
7. - De overwintering der Hollanders op Nova Zembla, 1596 en 1597.Nog hield het schriklyk pleit van dwang en vryheid aen;
Nog droeg der vaedren erf de Spaensche legervaen,
En dronk om stryd het bloed van landzaet en van vreemden;
De kneuzende oorlogsvracht beploegde Vlaendrens beemden,
En Neêrlands weeke grond hygde onder 't wigt van wee.
Toch hield haer vlag zich op, en dekte land en zee,
En waeide in eere rond en de overwinning tegen.
Kastielje kromp terug voor Maurits heldendegenGa naar voetnoot(1).
En de ooster Indiaen, op Javaes kust begroet,
Bevrachtte Neêrlands boôm met 's weerelds overvloed.
Europa zag, verbaesd, het ryzend wonder wassen, -
Het ongekend kleinood, verscholen in moerassen,
Uit wier en dras geweld; - dat, onbevlekt en schoon,
Welhaest als keurgesteent' zoû vonklen aen haer kroon.
Reeds wendde HoutmansGa naar voetnoot(2) kiel, in GamaesGa naar voetnoot(3) wed gedreven,
Door 't zog des Portugees, naer BantamsGa naar voetnoot(4) reê den steven;
Reeds grypt Van Noord het roer, en stuert zyn ranke vloot
Door MagellanesGa naar voetnoot(5) straet en om den weereldkloot.
| |
[pagina 434]
| |
Een ander stout bedryf vangt Heemskerk aen te wazen!
Hy waekt zyn nachten door, doormymert gansche dagen,
Doorkruist den aerdbol, meet de zeeën, smelt ze in één:
Hy wil door 't yzig Noord naer 't zengend Oosten heen.
Langs Nova ZemblaesGa naar voetnoot(1) kust, in storm en zee verloren,
Wil hy naer China voort, en d'Indus op gaen sporen;
En, zoo dit pad besta door 't eeuwenheugend ys,
Hy wil, dat Neêrlands vlag Euroop den doortogt wyz'.
De kloeke Ryp wil meê en met hem zamenspannen:
Twee bodems zyn genoeg en luttel wakkre mannen!
Het trotsch besluit staet vast, het stout bedryf gaet voort;
Twee bodems zyn gereed, met wakker volk aen boord.
De schrandre Barends zelf zal Heemskerks roer bestieren:
Hy, rustig in 't gevaer, wat stormen om hem gieren,
Hy, grys in kennis, jong in yver, vast van ziel;
En zeeman in het hart, staet zeilreê op de kiel.
Zy smachten naer het uer, waerop zy henen snellen:
Het slaet: de kust stroomt vol en TesselsGa naar voetnoot(2) duinen zwellen;
De palen zyn bevolkt, en booten zonder tal
Zyn op- en volgepropt, en roeijen af van wal.
't Vaerwel en 't afscheid joelt en schatert langs de stranden;
De mutsen zwieren rond in de opgestoken handen;
De doeken zwaeijen: groet en handkus, 't luid hoezee
Verzelt hunn' uittogt langs de golven en de reê.
Heel Neêrland zendt haer' wensch ten hemel; opgetogen
Ziet zy haer kindren voor hare eer ten kamp gevlogen,
Den weêrstand tarten, 't lot braveren, om, misschien,
Een' lauwer meerder aen haer lauwerkroon te zien,
't Vangt aen, het kloek bedryf, waer 't nakroost van zal spreken;
Men windt de kabels, hyscht de zeilen, wacht het teeken...
't Verschynt: de lont strykt neêr, het knappend kruid ontbrandt,
En 't losgedonderd schot wenscht heil aen 't vaderland.
| |
[pagina 435]
| |
Zet, zangster! zet dien togt op de aengeslagen snaren;
Volgt Neêrlands wimpel na langs de ongemeten baren;
Bezing het waegstuk, mael den uitslag, roer en streel,
En valle u 't loon der kunst, één enkle traen, ten deel!
't Was of natuer verbood, den toeleg door te dryven:
Zy wyst de schepen af, die wrevlig binnen blyven;
Uit deernis met de ramp, die 't opzet kosten zoû,
Geeft zy hun tegenwind voor de afgebeden koû.
Maer, vruchtloos is haer wenk op voogd en scheepsgezellen:
't Was Neêrland niet meer vreemd, natuer de wet te stellen!
By 't opgekomen ty, met ongeduld verwacht,
Doorsnyden zy den vloed en glippen uit haer magt;
Zy zetten zeil by zeil, en zyn op zee verdwenen,
En houden noordwaerts aen, naer HitlandsGa naar voetnoot(1) banken henen
Gelyk het vlugtend wild, ontkomen langs het veld,
Zoo reppen zy zich voort, de teugels uitgesneld.
Helaes! waer vlugt gy heen, verdoolden? wendt den steven!
Keert weêr, naer de oorden weêr, voor 't gapend graf begeven!
Ziet, ziet! uw wimpel, die zich uitstrekt in de lucht,
Wyst u naer de oevers weêr, die gy te roekloos vlugt:
Het grimmig Noorden, dat gy opzoekt, zendt zyn vlagen
Uw kielen tegen, in de worstling lek geslagen;
Uw bodems barsten; tuig en stengen storten neêr;
De masten zweepen met de zeilen heen en weêr;
De doeken scheuren: 't roer ontwringt zich aen uw handen...
Keert weêr, verdoolden! keert, en zoekt de ontweken stranden!
De dood steekt de armen uit de golven naer u op!..
Vergeefs! hun moed houdt stand, al stygt hun nood ten top:
Zy slingren verder, trots de vlagen, trots de vloeden.
Maer, de onverbeden storm verdubbelt zich in 't woeden,
Verzaemt zyn krachten, loeit van gramschap, buldert aen,
En grypt de kielen vast, die tergend hem weêrstaen:
| |
[pagina 436]
| |
Hy bonst ze tegen een, dat romp en opstal kraken,
Ploft ze in den afgrond neêr, die ze opvangt in de kaken,
Zweept ze, als in warling, uit den draeikolk weêr omhoog,
En werpt ze van elkaêr - elkandren uit het oog.
Waerheen? waer doolt gy heen, gescheiden reisgezellen?
Wat kruist gy d'omtrek rond, om weêr tot een te snellen?
Wat blikt gy d'afstand door, langs elke windstreek heen?
Gy ziet het kokend schuim en 't vliegend zwerk alleen.
‘Ja!’ roept de wakkre Ryp, voor 't eerst van schrik verschoten:
‘'t Is uit! gy vondt uw graf, rampzaelge togtgenoten!
Gy zyt uw' Heemskerk kwyt, o Neêrland! al te wreed
Bezuert gy 't jongst vaerwel, en wint voor lauwren leed. -
Komt, makkers! gindsche kust zet ons een wykplaets open:
't Ontredderd schip hersteld, en derwaerts ingeloopen!
Besparen wy voor 't minst, by 't nooit vergoed gemis,
Wat Neêrland in ons zelv' nog niet ontnomen is.’
Hy sprak: zy snellen voort, en wisschen zwygend de oogen.
‘Helaes!’ barst Heemskerk uit, ‘myn hoop is gansch vervlogen:
Zoo ver ik zoeke en staer', waerheen ik wende en keer,
Ik zie van Ryp geen spoor, geen' mast of wimpel meer:
Myn vrienden, 't is gedaen: de zee verzwolg hen allen!
Neen, veegt den traen niet weg, die uit uw oog wil vallen:
Niet langer is de held, die menschelyk is van aerd:
Weent, mannen! - Broeders, rust: gy zyt die tranen waerd! -
Maer, makker! beurt het hoofd uit d'aendrang der ellenden:
Ziet waer de storm ons sloeg, in 't gunstig ommewenden!
Wy zyn de Noordkaep langs, en zien het ys alreê,
Dat opkruit voor den boeg en omdryft door de zee!
Wy zyn het pad naby, ontsloten door niet eenen!
Komt! naer het Oosten! door de schotsen! opwaerts henen!
De zege wacht ons! viert de schoten! Kindren, moed!’
Zyne onverschrokken tael zet aller ziel in gloed.
Zy grypen d'arbeid aen met krachtgegeven spieren,
En slaen de reven weg, en gaen de schoten vieren,
| |
[pagina 437]
| |
En vliegen voorwaerts, schel en korsten stuk en door.
De hagel klettert neêr, de sneeuwjagt stuift hun voor;
Een mist ontvangt hen; de yzel kleeft zich aen hun lompen:
Zy zeilen voorwaerts, door de schotsen, door de klompen.
De kegels stollen aen den wimpel en den mast;
De voeten vriezen in het glibbrig gangboord vast;
Het roer beweegt niet; touw en tuig wil heen noch weder:
Zy worstlen voorwaerts, ryzen beurtlings, plompen neder,
Slaen loef-en lywaerts om, aen duizend nooden prys,
En woelen voort, en voort - en schieten vast in 't ys!
Waer zyn zy? 't Grauwe zwerk hangt loodzwaer naer beneden;
Hier zit natuer in rouw, den doodstooi om de leden,
't Is alles leêg, en stil, en onbezield, en naer.
Alleen eene enkle meeuw vliegt hongrig hier en daer;
Alleen eene enkle klip, nog uit de sneeuw geheven,
Vertoont een' valen den, die loover heeft noch leven;
Alleen een zware klomp, die op de scherven kruit,
Geeft in dit zwygend graf een donderdof geluid:
Verschriklyk dreunt die toon het siddrend volk in de ooren!
't Gevreesd gevaerte naekt, dat ze in de verte hooren;
Het naekt; - verdelgend en verbreedend giert het aen,
En spat de brokken weg, die 't in zyn' loop weêrstaen;
Ontzettend is zyn kracht, zyn razen en zyn rollen!
't Sleept schuim en golven meê, die om zyn korsten stollen;
Het stuift den rukwind voor, die 't najaegt wat hy kan,
En alles bonst, en dreunt, en klotst, en scheurt er van.
Het naekt; - en ieder knielt, en stort zyn jongste bede...
Het schaeft de kiel voorby, maer neemt de spaenders mede,
En tuimelt verder heen, tot uit het oor en 't oog.
Doch schriklyk slaet de zee er 't splytend ys omhoog;
't Woelt alles, alles werkt, het water en de schotsen:
Zy klemmen 't schip tot een, in 't vreeslyk tegenbotsen,
En slaen in eenen schok, met daverend gerucht,
Den spiegel in het ys, den steven in de lucht.
| |
[pagina 438]
| |
't Kraekt alles, alles barst en wordt aen stuk gewrongen.
Het bootsvolk pakt op een, in 't schokken zaemgedrongen,
En grypt naer takel, blok en kabeltouw en koord,
En woelt zich uit elkaêr en slingert over boord.
De schrik hecht wieken aen hun voeten, aen hun leden;
Zy vliegen over 't ys door niemand nog betreden;
Zy waden door de sneeuw, die nog geen' voetzool droeg,
En weten niet waerheen, noch waer de schrik hen joeg.
O heul in zoo veel ramp, met luide vreugd vernomen!
Ginds steekt een landtong uit! zy naedren haer! zy komen!
Als aen den dood ontsneld, die op hun hielen jaegt,
Verdubblen zy hun vlugt, nu hun een wykplaets daegt.
Langs rotsen, torenhoog, en lynregt opgespleten,
Ontsluiten zy hun pad door de ingescheurde reten,
Genaken, ylen aen, beklimmen rots en zoom,
En Nova Zemblaes kust draegt menschen op haer' boôm.
Hier heeft de Wintervorst zyn' zetel opgeslagen;
Hier is zyn erf, zyn ryk! hier zyn geen lentedagen.
't Van ver genaderd licht, dat door den nevel schiet,
Moog' lekken aen de sneeuw, maer deert den ysklomp niet.
Een eeuwig grauwe lucht weegt drukkende op de stranden;
Hier houdt geen sterfling 't uit; hier komt geen Noorman landen;
Geene andre plek op aerd', hoe karig ook bedeeld,
Is zoo ellendig naekt, zoo arm aen groei en teelt.
De grond is hier versteend, om nimmermeer te ontdooijen;
't Zyn vlokken anders niet, wat hier de wolken strooijen;
Het doodlyk wit alleen, dat op den omtrek kleeft,
Is 't onverwisseld kleed, dat hier de schepping heeft,
't Zyn klippen van rondom, zoo ver de blikken snellen,
't Zyn rotsen louter ys, die aeklig overhellen,
Die, van den vloed geknaegd en door den wind gekraekt,
Den dood bedreigen aen den eerste, die hen naekt.
Zie daer 't ongastvry oord, van 't menschdom afgesloten,
Den boôm, dien Heemskerk drukt, met al zyn togtgenoten,
| |
[pagina 439]
| |
Den onbezochten grond, waerop hy bidt en knielt,
En de Almagt vurig dankt, die al zyn volk behield,
Hy ryst, omarmt hen in vervoering, slaet zyne oogen
D'onmeetbren afstand door, zoo ver zy reiken mogen,
En - siddert. Alles beeft by d'aenblik op dit oord.
Nogthans de nacht daelt neêr, en dryft hen verder voort,
En jaegt hen landwaerts in, opdat ze aên schuilplaets komen;
Maer nergens staet een hut, maer nergens groeijen boomen.
De naekte grond alleen, in 't hart verstaeld en styf,
Biedt hun een rustbed aen voor 't afgetobde lyf.
By elken verdren tred klopt ieders boezem banger.
Geene enkle star komt door: zy zien elkaêr niet langer;
Hun knieën knikken; de een na d'ander zygt ter neêr,
Zy zygen allen, wenden 't ligchaem heen en weêr,
Verschikken 't magtloos hoofd, dat ze op de handen strekken,
En laten door de sneeuw, die nederstuift, zich dekken.
Helaes! de slaep is kort, die 't matte lyf bekruipt!
Ginds snuffelt de ysbeer rond, die telkens nader sluipt,
En vreemden roofbuit riekt, en vlamt in de ingewanden.
Hy naekt, ontdekt zyn prooi, strekt nagels uit en tanden,
En kiest zyn offer, grypt het aen met klauw en muil,
En sleurt een' hunner uit hun midden naer zyn' kuil.
Zy rillen uit den slaep, als van een' droom verschrokken,
En staren rond: de nacht is ruw, de maen betrokken...
Zy grypen tastend om naer 't kermen van 't gerucht...
Maer spoedig zwygt het stil, en eindigt in een' zucht.
Nu scholen zy byeen en scharen zich te zamen,
En roepen allen op, by 't noemen van de namen,
En missen eenen. De angst valt doodskil op hen neêr.
Zy leggen 't matte hoofd op d'ysren grond niet weêr,
Maer staen en waken, âmen nauwlyks, luistren, zwygen
Nog is de morgend ver, waernaer zy angstig hygen;
De lange nacht is traeg, en sleept zich langs zyn baen,
En rekt zyne uren uit. Zy tintlen daer zy staen;
| |
[pagina 440]
| |
De koû bevangt hen, maer zy roeren noch bewegen.
Toch eindlyk glimt een strael in 't ver verschiet hun tegen;
De lucht wordt dunner, 't grauw is bleeker, 't licht komt door...
Zy zien hun makkers lot in 't langsgesleurde spoor:
't Gestolde bloed liet in de sneeuw zyn vlekken steken!
Zy huivren by 't gezicht, en rillen en verbleeken,
En vlieden rugwaerts naer het strand, dat hen ontving.
Zy zien 't gebryzeld schip, dat in het ys verging;
Zy zien de onmeetbre zee, ter halver weg bevrozen,
En staren op het land, dat zy ter schuilplaets kozen!
De wanhoop viert zich bot in uitgelaten smart;
Maer Barends blyft bedaerd en spreekt hun moed in 't hart:
‘Ja, mannen 't lot is bang: men denk' hier aen geen keeren;
Elk naedrend oogenblik zal nog den nood vermeêren;
De winter is naby: God weet, hoe streng, hoe koud!...
Maer de Almagt ziet ons aen, waer ons geen mensch aenschouwt!.
Komt, in die hoop getroost, de hand aen 't werk geslagen!
Den leeftogt, die ons rest, het scheepshol uitgedragen:
God geve, dat hy strekk' tot ons eene uitkomst wacht!
De boot van 't ys gesleept, en hier aen wal gebragt:
God geev', dat ze eenmael ons te stâ zal mogen komen!
Geweer en kruid verzaemd; de zeilen afgenomen;
Houweel en byl gezocht; wat redbaer is gered,
En van 't gesloopte wrak een woning opgezet!
Aen 't werk! de nood wil spoed! komt, makkers, 't geldt ons leven!’
Hy dringt zich voor hen uit, en gaet hun 't voorbeeld geven,
En rept zich over 't ys, en wuift hen op zyn spoor.
't Vliegt alles weêr naer boord en stuift elkandren voor,
En vindt de kiel ontbloot en op een klip geschoven,
Men klimt van ondren op, en klautert voort naer boven,
En kruipt de gaten door, en grypt de handbyl vast,
En de eerste slag valt neêr op d'ingekloofden mast.
't Was schriklyk ruw en koud: de scherpe hagels vlogen;
De losgewaeide sneeuw stuift rondom hun in de oogen,
| |
[pagina 441]
| |
En vriest hun vast aen 't lyf; de kiel wiegt heen en weêr.
Zy hygen van den storm, en rusten keer op keer,
En halen vrouw en kind voor de afgedwaelde zinnen;
Maer 't geeslen van de koù doet d'arbeid weêr beginnen.
Dees draegt den leeftogt uit, en rolt het fust van boord,
Of zeult de balen weg, of sleept de kisten voort;
Die brengt het huisraed op, of gadert kruid en wapen.
En pakt de korven vol, met wat hy zaem mag rapen;
Weêr andren schuren over 't ys de boot naer land.
Dees timmren sleden vast, en schuiven voort langs strand,
En dolen mylen ver, en halen stam en boomen,
In 't water neêrgewaeid, van elders afgekomen,
En hier in 't ys geklemd met wortelstruik en al.
Zy keeren met hun vracht, en staeplen ze op den wal,
En trekken heen en weêr, en tassen hoop op hoopen
By de afbraek van het schip, dat ginds hun makkers slopen.
De spaenders vliegen van den romp af, wyd en zyd;
De voorraed meerdert, en verdubbelt nog de vlyt;
De bange nacht alleen dwingt d'arbeid weêr te staken.
Zy slapen in het hol, en staen om beurt te waken,
En reppen weêr de byl, als de eerste schemer gloort:
Zoo gaet het dag aen dag in zuren arbeid voort.
Het schip kort in, de bouwstof groeit; de sleden snellen;
Het strand is vol gehoopt van 't slopen en het vellen;
De laetste toevoer is ontladen en vergaêrd. -
Nu vat men schop en spâ, en schept de sneeuw van de aerd',
En bakent d'omtrek af, waerin men 't huis zal bouwen,
En rekent na, en meet. De lyn wordt uitgehouên,
De pael wordt aengebragt; de slegge ryst en raekt,
En de eerste sliet breekt in, dat strand en yskorst kraekt.
Nu klinkt de hamerslag, dat rots en reê 't herhalen;
Nu snydt de zaeg door 't hout; de dissel punt de palen;
De stylen ryzen in de rondte lynregt op;
De sparren sluiten zich van boven top aen top;
| |
[pagina 442]
| |
De bindten hechten en vereenen 't rank gevaerte:
't Groeit uit hun handen aen, en wint in kracht en zwaerte;
Het snerpen van de koû, die telkens feller woedt,
Jaegt vuist en hamer voort met dubble drift en spoed;
't Geraes vermengt zich met het huilen van de vlagen:
Zoo gaet het dag aen dag met onverpoosde slagen.
De planken klimmen langs de stylen uit den grond;
De teerkwast wryft en zoekt naer reet en naden rond;
De scheepsplecht ryst omhoog, om 't open dak te sluiten;
Een sneeuwen meiboom steekt bevrozen zich naer buiten;
Een bodemlooze ton bedekt de ruwe schouw;
De hangmat slingert aen de balken van 't gebouw;
De zeilen dubblen en behangen 't hout met linnen;
Men draegt de bulsters in en kist en korven binnen,
Verdeelt en rangschikt bank en huisraed langs den wand,
En 't schip staet in een hut herschapen op het land.
Maer nauw was de eerste nacht in 't nieuw verblyf gesleten,
Nauw kwam de later dag, zyn uer en tyd vergeten,
Met trager schreden weêr, of by den eersten blik
Stolt hun het bloed om 't hart van onverwachten schrik:
Een aental beeren, van den honger opgestooten,
Belegert hen in 't huis en houdt hen opgesloten,
En rekt zich, snuivend langs de planken, regtop uit,
En brult en watertandt en reikhalst naer den buit.
Het volk is raedloos en dringt siddrend zich te zamen,
Maer spoort geene uitkomst op in 't wikken en beramen,
En spelt in 't naedrend uer zich d'yselyksten dood.
Doch Barends blyft bedaerd in d'aengedrongen nood.
‘Komt!’ roept hy, ‘makkers, komt! den vyand aengevallen,
Verdreven of vernield, bestreden met ons allen!
Wy hebben kruid en lood en jagtroer en geweer:
Komt! stygen we op het dak, en schieten wy hem neêr!’
Hy zegt, en geeft zich om den nok, en zit den schoorsteen rond.
't Gedierte grimt hun aen, en schuimbekt van den grond,
| |
[pagina 443]
| |
En spant de klauwen uit met uitgehongerd smachten.
Daer brandt het eerste schot hen schriklyk door de vachten;
Een tweede knalt, een derde volgt; het vuer en 't kruid
Jaegt schroot en kogel uit de tromp hun in de huid,
En 't vliegend lood vermaelt hun schenkels en hun schoften.
Zy vlugten in der yl en stromplen naer hun kroften,
Van de ongekende pyn en 't vlymend wee verwoed;
Maer 't meerendeel stort neêr en stuiptrekt in zyn bloed.
Nu schiet het volk omlaeg, en komt naer buiten snellen,
En maekt de monsters af, en stroopt de ruige vellen
Van 't log en rookend vleesch, en warmt zich aen den damp,
En gaêrt het smeer en 't vet tot brandstof voor de lamp.
Zy spannen hier en ginds, aen staken en aen bogen,
De vochte huiden uit, om ze in den wind te droogen,
En naeijen by het vuer karpoetsen van het bont,
En slingren ze om het hoofd als zegelauwren rond!
Maer langer heerscht de nacht en grauwer zyn de dagen,
En flauwer wordt het licht en ruwer nog de vlagen;
De telkens feller koû, die doordringt tot den haerd,
Kort ras de brandstof in, by 't bouwen uitgespaerd.
Zy tygen weêr aen 't werk, en schuiven weêr de sleden
Den barren oever langs, met pelzen om de leden,
En zoeken, uren wyd, naer dryfhout langs de zee,
En hakken 't uit het ys, en zeulen 't op de sleê.
Soms is de dag voorby, en reeds de nacht aen 't dalen,
Gedurig voor zyn' tyd, eer dat ze 't huis weêr halen;
Dan dolen ze om en rond, met telkens schuwer' tred,
Totdat zy 't lamplicht zien, als baken uitgezet.
Soms schiet een ysbeer toe, voordat zy 't jagtroer grepen,
En valt den achterste aen, het nekbeen ingenepen,
En sleept hem meê, en dunt de manschap, en verhaelt
Hun krygskunst op zyn prooi, die 't met den dood betaelt.
Soms doen de mist, de sneeuw, de stormen, die er jagen,
Hen bibbren van de koû, by 't hakken en het zagen,
| |
[pagina 444]
| |
En dringen door in 't bloed, en vriezen 't ligchaem styf,
En stollen elken damp en 't kille zweet aen 't lyf.
Dan baet er bont noch wol, hoe dik en digt zy 't knoopen;
Dan zwelt het duislig hoofd, het strakke vel springt open,
En de adem uit de long, die zich met pyn ontlast,
Zet zich tot ys en ryp aen baerd en lippen vast;
Dan ylt het volk in huis, en sluit de ruwe deuren,
En haelt de luiken digt, en stopt de minste scheuren,
En hoopt het haerdvuer op, of klimt de hangmat in,
En wentelt zich in 't bont, maer tintelt niet te min.
De heete moutwyn stremt, hoe fel en sterk zy stoken;
De wanden zyn berypt, al zien ze zwart van 't rooken;
En de ingedragen sneeuw, die aen hunn' hoosblok zit,
Valt op de vuerplaet af, maer blyft er droog en wit.
Nog kouder wordt de lucht, nog guerder zyn de nachten;
Nog vroeger wykt de dag, die langer zich laet wachten;
Nog loomer klimt het licht en daelt te sneller neêr...
Maer eindlyk zinkt het weg en ryst op nieuw niet weêr.
Het volk ziet angstig rond; de lamp heeft uitgeschenen.
Een tweede pit verteert... 't Is duister om hen henen,
't Is buiten enkel nacht. Zy zitten stil en stom,
En zien elkandren aen... de dag komt niet weêrom.
't Is of de wyde hut, haer grondvest ingeschoten,
Verkeerd is in een graf, van rondom digt gesloten;
't Is of natuer bezwymt en, en stervende in d'orkaen,
Weêr tot een' bajert is ontbonden en vergaen.
Doch als de nevel scheurt, van rondom zaemgetrokken,
Doch als de jagtsneeuw dunt, zoo digtgezaeid van vlokken,
Schynt de opgestegen maen, met regtgeschoten blik,
Van uit haer toppunt neêr op dit verblyf van schrik.
Geen morgend dryft haer weg, geen middag dooft haer' luister
Zy houdt haer' zetel in, en dringt zich door het duister,
En worstelt met den damp in onbeslisten stryd:
Maer de uitgebluschte zon blyft licht en leven kwyt.
| |
[pagina 445]
| |
De schrandre Barends zucht: ‘Ja,’ zegt hy, ‘lotgezellen!
Ik heb dien slag gevreesd - sinds lang hem aen zien snellen,
't Verschynsel, dat u treft, en aller ziel vervaert,
Is de eigenschap der Pool, aen deze grens van de aerd'.
Ja, lang nog, maenden lang, zal deze nacht nog duren!
Wie weet, hoe streng hy nypt! hoe vele kruipende uren!
Hoe ver het licht nog deinst, eer 't opklimt in 't verschiet!...
God weet het, Hy alleen, wie onzer 't wederziet.
Doch, schent Zyn magt niet aen door raedloos jammerklagen:
Geeft in Zyn handen 't op: van daer kan redding dagen!
Ziet! de opgekomen maen, die neêrblikt op ons leed,
Tuigt u Zyn liefde, die ook hier ons niet vergeet.
Weldadig zal dit licht ons treurig pad bestralen,
De nevelklompen door, die om deez' uithoek dwalen;
't Zal ons verzellen en getrouw zyn in 't gevaer,
Tot weêr de zon ontwaekt en weêr de hoop met haer.’
Hy zweeg, en alles zweeg, en zat in rouw verzonken,
En zag weemoedig neêr in de opgestookte vonken,
Of drong een' traen te rug, die opwelde in het oog,
Of slaekte een' diepen zucht, die naer hun haerdsteê vloog.
Zy zien de toekomst in, en siddren die te kennen,
En uer aen uer vervliegt, eer ze aen het schrikbeeld wennen.
Toch eischt de hooger nood beleid en zorg te meer:
Zy zien den leeftogt na, herzien hem keer op keer;
Bepeinzen voor hoe lang, bereeknen voor hoe velen,
En stellen vast rantsoen, om daeglyks uit te deelen.
De brand wordt afgepast by luttel tal en maet;
De dunne pit gesplitst, eer ze in de lamppyp gaet;
De korlen zout geteld en 't zuivel voorgemeten:
Zoo wordt hun nood gerekt en 't harde brood gegeten.
Maer de eensgezindheid blyft, al dringt zich de armoê in,
Eene onbevolen tucht regeert het gansch gezin,
En zuinigheid houdt huis naer Hollands oude zeden:
Geen kruimel wordt verspild, geen spaender wordt vertreden.
| |
[pagina 446]
| |
Des feestdaegs, anders niet, wordt uit het zilte nat
Het bruine vleesch gescheurd, dat vastvroor in het vat;
Dan dekt de ketel 't vuer, waer zy zich rond om scharen,
En hunkren naer den disch, en in den wasem staren.
Maer, eerst den dag gevierd en God den Heer geloofd!
Zy slaen den Bybel op, ontblooten allen 't hoofd;
Een hunner, beurt om beurt, met eerbied opgerezen,
Staet uit Gods heilig Woord een roerend stuk te lezen;
Of aller ziel en zang smelt luidkeels zich in een,
En Nova Zembla hoort de psalmen van DatheenGa naar voetnoot(1).
Doch 's avonds dringt de vreugd door al de zorg naer binnen;
Dan bannen zy 't verdriet, verzetten zich de zinnen,
Ontdooijen zich den wyn, en grypen naer de kruik,
En klinken met de kroes, naer vaderlandsch gebruik.
Dan wordt een voller teug, met milder hand geschonken,
Voor minnares en maeg, voor vrouw en kind gedronken;
En mengt zich ook een traen met d'ingegoten wyn,
Dat doet hun harten goed, rampzaelgen als ze zyn!
Een hunner hygt naer lucht: zyn makkers moeten 't weten,
Hoe lief zyne vrouw hem heeft, hoe al zyn kindren heeten;
Hoe bang hem 't scheiden valt, by elk vertrek naer boord,
Als ze in zyne armen hangt, en in haer tranen smoort;
Hoe de oudste knaep hem lykt, en schoon pas zeven jaren,
Reeds plaegt, by elke reis, om met hem meê te varen,
En hoe zyn droeve vrouw, ter wyl de jongen smeekt,
Den lach geen meester is, die door haer tranen breekt;
Hoe by het laetst vaerwel, zoo zuer hun opgebroken,
De zuigling aen haer borst, met de armpjens uitgestoken,
Hem nareikte om een' kus, en toeriep honderd keer...
Hier houdt de spreker stil: hy snikt, hy kan niet meer.
| |
[pagina 447]
| |
Een ander, minder week, en niet zoo ligt aen 't weenen,
Schudt midlerwyl de kaert of rammelt met de steenen,
En daegt de makkers by 't verkeerbord aen zyn zy':
Het lokaes trekt hen aen: zy schuiven nader by,
En wagen kans aen kans, en strooijen zonder sparen,
Den vollen buidel leêg, dien zy vergeefs bewaren.
Een derde breit of knoopt, en houdt zyn plaets by 't vuer,
En denkt zyn reizen na, en 's levens zoet en zuer,
Maer dryft zyn mymring weg, en blyft op God vertrouwen,
En heft zyn landslied aen, 't Wilhelmus van Nassouwen,
Of zingt van Maurits moed, en hoe zyn krygsbeleid
Breda door list verwint en Hulst door dapperheid.
Zoo komt men d'avond door, zoo wisslen zich de weken;
Maer de eigen nacht houdt aen, hoe menig mael verstreken,
En geeft zyn beurt niet op. Zy zien des ochtends rond,
Maer altoos d'eigen nacht in elken morgendstond. -
Soms schiet een wondre glans, een digte vloed van stralen,
Die spieglen op de sneeuw, langs klippen en langs dalen,
En kleurt den hemel rood, en gloeit hen in 't gezicht,
En voert hunn' geest omhoog: het is het Noorderlicht.
Nu zien zy 't siddrend aen, en bloedrood opwaerts klimmen,
En spellen wee; - dan danst en speelt het aen de kimmen,
En schept hun vreugde in 't hart, zoo min aen vreugd gewoon!
Maer meestal blinkt dat licht verblindend grootsch en schoon.
Nu daegt het heerlyk op, in cirkelronde kringen
En regenbogen, die zich vormen en verdringen,
Waeruit een tintlend vuer van elle verw en gloed,
In zuilen afstroomt, schuimt, en alles vonken doet.
Dan zyn het bergen gouds, die bliksemflitsen schieten,
Of solferzeeën, die haer' springvloed overgieten,
Of kolken louter licht, waeruit een laeije brand
Van vlammend purper stygt en borlend diamant.
Dan knapt en kraekt het, spat in sprankels heen en weder,
En sist als pulver; zygt in vonken lynregt neder;
| |
[pagina 448]
| |
Vernieuwt zyn' glans, hervat zyn' luister; vlamt en vliedt,
En biddend zinkt hy neêr, die 't prachtig vuerwerk ziet.
Nog traden ze uit de hut, om 't wonder aen te schouwen,
De starren gâ te slaen, de leden rap te houên,
En brand te sprokklen, in den maenschyn, langs het meer;
Maer eindlyk 't is te koud: geen hunner waegt het weêr.
De nevel stolt en vriest tot hagelgruis te zamen;
De lucht wordt ys, 't is niets dan yzel wat zy âmen;
Het lenig leêr versteent, het zachte vilt verstyft:
Geen neêrgeslagen kwik, die feller koude schryft!
Reeds staet de scheepsklok stil, verlamd van radertanden;
Reeds keert men 't zandglas om, gewrocht van Barends handen,
Opdat het slepend uer, al trager dan het plagt,
Niet twee mael zy geteld in d'eindeloozen nacht.
Reeds wordt de lamp gespaerd, vergeten aen te steken,
Opdat men de olie rekk', die eerlang zal ontbreken:
Dan zit het volk bedrukt, stilzwy, end om den haerd,
En hoort den stormwind aen, die door den schoorsteen vaert.
De jagtsneeuw dryft te rug, wie de oogen slaet naer buiten,
En stuift de luiken digt, zoo ras zy ze opensluiten.
En grendelt ze in de hut, verduft en vuns van lucht. -
Nu zit de beer in 't hol en is de koude ontvlugt:
Nu komt de vos in plaets en snuffelt, langs de wanden
Der woning rond, en knaegt de planken met de tanden,
En knabbelt door het dak, gedurig meerder stout.
Maer 't afgerigte volk steekt stroppen door het hout,
En hangt er lokaes in, en haelt ze toe van binnen,
En discht het wildbraed op, dat ze in de strikken winnen.
Die toevoer komt hun wel, terwyl de leeftogt kort.
Doch ook de brand raekt op, hoe kouder 't buiten wordt;
Het hout slinkt weg; een handvol steenkool, die hun restte,
Nog voor het laetst bespaerd, viel nu den haerd ten beste,
En werd tot asch verteerd, tot stof allengs verstookt. -
Eens had men, 's avonds laet, het vuer in gloed gepookt,
| |
[pagina 449]
| |
De sintels opgeschept, den schoorsteen digt geschoven,
Om eens in 't bed zich regt te koestren en te stoven:
Nu klimmen ze in de kooi, en strekken 't lyf ter neêr,
En hebben 't warm en wel, en tintlen nu niet meer.
Maer de adem wordt benauwd; de polsslag gaet verloren;
Beneveld klopt het hoofd; zy hygen of ze smooren,
En flauwen weg in zwym, van droppels doodzweet nat.
Een hunner, nog by tyds, springt duislig uit zyn mat,
En bonst de luiken stuk, en rukt de haerdklep open,
En laet den togt in huis, terwyl de wanden dropen.
De koû stuift in, en stolt den wasem weêr tot ys,
En kruipt de kooijen rond en vriest de tyken grys,
En schudt de manschap op, in doodslaep weggezonken.
't Bedwelmde volk ontwaekt, vermoeid en zwymeldronken,
En suizelt en bekomt, en ademt luid en zwaer,
En haelt weêr lucht in 't hart. Zy huivren van 't gevaer
Van 't nog ontkomen graf, en loven 't Alvermogen,
Wiens wondre hand zich heeft ontsluijerd voor hunne oogen,
En door de koude zelv', die hier verderft en doodt,
De flauwe vonk ontvlamt, die 't leven overschoot.
Maer nauw 't gevaer ontsnapt, dat hen had aengevallen,
Genaekt een nieuwe slag, die neêrploft op hen allen:
Hun toevlugt in den nood en aller vriend en raed,
De wakkre Barends kwynt: zyn treurig sterfuer slaet.
Reeds had zyn zwakke hand, met mat en moeilyk beven,
Een rol papier gevuld en met hun ramp beschreven,
En 't ongesierd verhael van hunn' mislukten togt
In ronden styl gesteld, zoo kort en goed hy 't mogt.
Nu wenkt hy Heemskerk, grypt zyn handen, poogt te spreken,
Maer stamelt klanken uit, of blyft in snikken steken,
En reikt hem 't opstel toe, en wyst de plaets omhoog,
Waeraen hy 't hechten moet, waeraen men 't vinden moog',
Opdat de naneef weet', zoo ooit, in later jaren,
Een schip het eiland naekte, en weêr mogt huiswaerts varen,
| |
[pagina 450]
| |
Wat bang en aeklig lot, te schriklyk ondergaen,
De vrucht was van een' togt, voor Neêrlands roem bestaen.
Nu gaêrt hy al zyn kracht, en bidt met brekende oogen,
Wie hunner 't wee ontkoom', wie ooit zoû keeren mogen,
Dat hy zyn weduw groet', dat by zyn dierbaer kroost
Des vaders zegen breng', en als een Christen troost';
Dat hy hun allen zegg', hoe teeder hem, in 't sterven,
Het hygend harte sloeg voor die zyn hart moest derven;
Maer dat de hoop op God, die tot ons best besluit...
Hy knikte 't laetst vaerwel, en blies den adem uit.
Nu was de nood ten top, de ramp het hoogst gestegen:
Daer lag hun raedsman neêr! zyn kille lippen zwegen!
Geen enkel woord van troost, dien hy zoo dikwyls sprak,
Ontging zyn' bleeken mond, nu alle troost ontbrak.
Weemoedig zien zy neêr, het oog op 't lyk geslagen,
En vinden minder heul, hoe meer hun jammren vragen.
Reeds roept de koude haerd om toevoer voor het vuer;
Reeds blyft de tafel leêg, al slaet het etensuer;
Reeds is het vat verstookt, waerin zy 't vleesch bewaerden.
Nog brak geen morgend aen, hoe ver en lang zy staerden;
Nog bleef het rondom nacht. De ellende groeit; de vrees
Verdubbelt met den nood, die elken morgend rees.
De hoop heeft uit; de wanhoop klimt; de dorre handen
Slaen wringend zich in een; de kaken klappertanden;
De koude en de armoê slopen 't ligchaem met elkaêr.
Reeds zinkt er meer dan een naest Barends op de baer.
Reeds is het uer naby, en 't uitzicht doet hen beven,
Dat een (wie zal het zyn?) al de andren overleven -
En eenzaem worstlen zal met nog geduchter' nood.
Zy strekken de armen uit, en bidden om den dood.
Reeds wordt het opzet ryp, o gruwel! reeds besloten,
By 't klimmen van 't gebrek om 't veege lyf te loten!
Reeds stond de kroes gereed, die eerlang rond zoû gaen...
God dank! daer gaet een vonk van 't sluimrend daglicht aen!
| |
[pagina 451]
| |
Zy zien het, twyflen, rukken 't valluik heftig neder,
En staren... Ja, God dank! de morgend schemert weder,
De maen verbleekt, de starren deinzen! Heller glans
Vloeit langs de kimmen heen, verheft zich aen den trans,
Verdunt de neevlen, luwt de koude en sust de vlagen.
De zon ontwaekt, het uer der uitkomst is geslagen,
De nacht verdwynt, schoon nog onwillig, loom van tred.
Zy barsten juichend uit, en staemlen hun gebed,
En ylen naer de deur, en wringen ze uit de naven...
Maer vinden 't gansche huis in digte sneeuw begraven
Bedolven tot de nok, bedekt langs elken kant.
Zy nemen kort besluit, de schepspade in de hand,
En woelen door den klomp, en slechten wat zy kunnen,
En oopnen zich een' weg, zoo snel hun krachten 't gunnen.
Zy winnen voet voor voet, in 't baeknen van het pad,
En talen naer geen rust, al hangen de armen mat,
Al steent het hygend lyf, en draegt zich nauwlyks zelven;
Zy moeten thans hun graf - of zich eene uitkomst delven!
Wat scheelt het, of gebrek of arbeid doe vergaen!
Het uiterst dan beproefd! Zy houden moedig aen,
En naken uer aen uer het doel, waerop zy hopen,
De boot, hun laetste heul. Het pad er heen gaet open!
Zy vinden 't rank gevaert', waeraen hun uitzicht hing,
En wentlen 't uit de sneeuw, waerin het half verging;
Zy boeijen 't vaertuig op, herstellen en kalfaten,
En breken af van 't huis, wat aen de schuit mag baten,
En reppen weêr de vuist, hoe uitgeput van kracht.
Zy brengen 't luttel broods (helaes, te ligt een vracht!)
In de opgetuigde sloep, die ze op de schotsen stryken,
En zeggen 't huis vaerwel; begraven nog hun lyken...
Neen! de yzerharde grond vergunt hier zelfs geen graf!
Zy werpen ze in een kloof, een diepe rotskloof af,
En spreiden er van sneeuw een doodskleed over henen;
Nog dikwyls zien zy om, herdenken hen en weenen;
| |
[pagina 452]
| |
Bezorgen Barends schrift in d'aengewezen top,
En geven zich aen God en aen de golven op.
Vaerwel, rampzalig oord, misdeeld van elken zegen!
Geen voet betreê uw' boôm, geen adem waeij' u tegen!
Blyf onbezocht en woest en afgescheurd van de aerd'...
Vaerwel, ongastvry oord, door Heemskerks ramp vermaerd!
De bange togt ving aen, van de ongehoordste ellenden,
Van nood en dood verzeld. Onzeker waer zy 't wenden,
Onwis van elke streek, en pad noch afstand wys,
Vervoeren zy hun boot langs 't onafmeetbaer ys.
Wat schouwspel staren ze aen! wat onafzienbre rotsen
En woestenyen langs van opgeschoven schotsen!
Wat schrikkelyk geknars, geratel en gekraek
Van hortend ys op ys, verdooft gehoor en spraek!
Gevaerten schaven langs elkander, kruijen, vyzelen,
En staeplen zich opeen, of botsen en verbryzelen,
En plompen peilloos diep in 't holst der kolken neêr,
En borlen elders op, en bryslen elders weêr.
Wat warklomp der natuer! wat bergen en wat dalen,
Gebrokkeld en vermengd, die langs den afgrond dwalen!
Wat ordeloos gewoel, dat rondom gonst en druischt,
Waer rob en walrus, haei en waterdog in huist!Ga naar voetnoot(1)
Ginds houdt die bajertGa naar voetnoot(2) op; ginds klimmen vergezichten
Van zuilen uit de zee, en trotsche praelgestichten;
Paleizen, hoven, kerk en toren, vest ên wal
Staen op den vloed gebouwd uit onverwrikt kristal.
Verbeelding put zich uit in duizend schilderingen:
Daer hevelt Katwyks duin, ginds glinstert Scheveningen;
Hier schittert Utrechts dom, daer schemert Haerlems trans,
Ginds is het de Ystad zelv' met elke poort en schans!
| |
[pagina 453]
| |
Verbazend grootsch tooneel, hoe schriklyk voor hen allen,
Die schuren met hun boot langs de ondoordringbre wallen,
Die dolende, in hunn' angst, waer 't goed geluk hen leidt,
Rondtasten naer een pad in deze onmetelykheid!
Geen loods berigt hun 't spoor naer onbevrozen kusten;
Geen baken wenkt hen aen; geen luwte, waer zy rusten.
't Is of geheel natuer, ontledigd en ontzield,
Zich tot een' ysklomp stremde, en enkel hen behield.
Nog menig blyft er na, en op een' sneeuwhoop sterven,
Of wordt des roofdiers prooi. Na dag en nacht te zwerven,
Na nooden zonder tal en angsten zonder maet,
Bruist de open zee hen aen, die hol en aeklig staet.
Toch steken zy haer in, en geven aen de baren
Hunn' ranken bodem prys, onkundig waer zy varen,
En zwalpen om en rond en voor- en rugwaerts heen:
Zoo gaet het dag en nacht en weken lang aen een.
Elke ochtend, die verryst, doet weêr de hoop ontwaken,
Elke avond dreigt den dood. De rotsen, die zy naken,
Zyn onbewoond en dor. Toch stygen ze op den top,
En zoeken lepelblad en mos en eijers op,
En dobbren verder; worstlen, slingren en verdwalen,
De Witte Zee in 't hart; bedolven duizend malen,
Verrezen duizend keer. De golfslag spoelt hen voort
Naer Laplands oever, dien zy naedren. De ochtend gloort,
De dag is helder, damp noch nevel dekt de stroomen:
Zy zien in 't rond... zy gillen 't uit! zy zien de zoomen:
Zy zien een' mast, een schip, dat zeilreê ligt aen 't strand;
Zy zien een vlag... o God! de vlag van 't Vaderland!
De blydschap schokt hen, overstelpt hen! roer en spanen
Besterven in hun vuist; hun oog schiet vol van tranen!
Zy zien hunn' wimpel weêr, hun leus langs elke zee,
Aen gindsche steng gehecht, misschien op Tessels reê!...
Zy roeijen nader, half verbysterd, half verzonken
In droom en gissing; roepen, juichen, vreugdedronken,
| |
[pagina 454]
| |
En komen 't schip op zy', en grypen lyn en koord,
En palmen zich omhoog en zetten voet aen boord...
O wonder, nooit gedacht, en vreugd na zoo veel smarte!
Daer ketent Ryp zyn' makker Heemskerk weêr aen 't harte!
't Is Ryp, zyn makker zelf, by d'aenvang van den togt
Gesmeten op dit strand, die hier een schuilplaets zocht,
En, nu de winter week en wegdreef van de baren,
't Herstelde zeil ontrolt om huiswaerts heen te varen,
En Heemskerks wissen dood te melden aen den Staet;
't Is Ryp, wiens kloppend hart aen Heemskerks harte slaet.
De ontzetting en de vreugd verwarren luid hun kreten;
't Gejuil doorkruist de lucht; de ellenden zyn vergeten!
Matroos en scheepsvoogd, vriend en vreemde, knaep en man
Omarmen zich door een, zoo teêr de blydschap kan.
Zy winden de ankers op met dubbel rappe handen;
Zy vliegen voor den wind naer de aengebeden stranden;
Het deerniswaerd verhael van achttien maenden leeds,
Kort hun de t'huisreis op. De duinen blauwen reeds,
De wal komt nader; 't land verryst met dom en toren;
Het dek is vol; het woelend bootsvolk dringt naer voren;
Het anker valt; de sloep snelt heen, zy roeijen aen,
En kussen 't heilig strand, tot snikkens aengedaen.
Verbaesd ontvangt de reê de dierbre zwervelingen;
Het welkom haelt hen in, waerheen hun schreden dringen;
't Gewoel omsingelt en vertraegt hen. Jong en oud
Schalt hun volharding uit en 't wonderbaer behoud.
't Erkentlyk Vaderland door liefde en vreugd gedreven,
Neemt weêr zyn kindren op, die uit den dood herleven,
Vergeldt hen, juicht hen toe, strooit lauwren voor hen heen,
En rekent d'uitslag niet, maer telt het doel alleen.
Hendrik Tollens, cz.
|
|