Radioactief

Gedichten

[p. 38]

Verantwoording

Radioactief? Waarom een bundel Radioactief betiteld als geen enkel gedicht over acuut stralingsgevaar of een radioprogramma gaat? Het antwoord is heel simpel: een groot aantal gedichten ontstond op nieuws dat via radiogolven tot me kwam. De radioactiviteit culmineert in ‘Kursk’, het afsluitende gedicht. 12 augustus 2000. Ik zweefde boven Europa, onderweg naar een literair festival in Kroatië, toen de kernonderzeeër Kursk in de Barentszee zonk. Ik vernam het zinken via de BBC Worldservice, op AM 648, onderweg van Split naar Krk.

Terug op Epibreren gekomen werd me middels een radiotelegram verzocht of ik een gedicht wilde maken bij een kunstwerk voor een kunst- en poëzieproject. Dat gedicht werd ‘Kursk’. [Aanvulling 2013]: Het gedicht en de bijbehorende kunstwerken staan afgebeeld in:
Woord-bijt-beeld. Samenstelling Pieter Desmet en Jeroen Nauta. Agiel, Utrecht, 2006.
www.nederlandsepoezie.org/jl/2006/zz_woord_bijt_beeld.html

Twee radioberichten hebben een grote rol gespeeld bij het schrijven van ‘Nieuws’. In de zomer van 2003 werd ik gebeld door de Dienst Bevolkingszaken van de gemeente Groningen, met het bericht dat een jongeman binnen de gemeentegrenzen gestorven was. Een dode zonder bij de Dienst bekende familieleden of vrienden. In Groningen (en in Amsterdam) wordt voor zo'n eenzame uitvaart een dichter ingeschakeld. Ik zal u niet vervelen met details over hoe ik te werk ga bij het schrijven van poëmen - het is genoeg om te zeggen dat ik bij het maken van dat

[p. 39]

gedicht met twee radionieuwsberichten geconfronteerd werd die ik wel in het vers moést verwerken. Het eerste bericht was dit:

GRATHEM (ANP, 8-7-2003) - Op de A2 in Grathem is maandagrond 17.30 uur een verkeerschaos ontstaan toen een Belg van een viaduct afsprong. Volgens de politie belandde de 34-jarige man op de auto van een vrouw die hierdoor de macht over het stuur verloor en over de kop sloeg.
Volgens ooggetuigen rende de Belg over een viaduct van de Napoleonsbaan over de A2 en dook hij vervolgens aan de noordzijde naar beneden. Hij kwam terecht op de auto van de vrouw, die richting Eindhoven reed. De automobiliste is met onbekend letsel naar een zieken-huis gebracht. De Belg was op slag dood. Andere automobilisten konden het lichaam ternauwernood ontwijken.
De snelweg was door het ongeval enige tijd afgesloten. Het verkeer werd omgeleid via de op- en afrit van de A2. Ongeveer twee uur later werd de weg vrijgegeven voor het verkeer.

Oumar Bah, de eenzame dode voor wie ik een uitvaartgedicht aan het schrijven was, had ook zelfmoord gepleegd. Niet door van een viaduct te springen, maar door het verlaten van een flat vanaf de bovenste verdieping. Het toeval wilde dat ik acht dagen eerder het viaduct passeerde dat de Belg had gebruikt om het tijdelijke voor het eeuwige te verruilen. Ik piekerde nog over de betekenis van deze ogenschijnlijk onsamenhangende gebeurtenissen, toen ik dit hoorde:

[p. 40]

HOENDERLOO (ANP, 8-7-2003): Het politieonderzoek naar het ‘vallende lichaam’ bij Hoenderloo is gestopt. Dat heeft de politie dinsdag gezegd. Ze heeft een sterk vermoeden dat mensen een slangenarend hebben aangezien voor een menselijk lichaam. Medio juni hield de politie een zoekactie in natuurgebied Deelerwoud nadat inwoners van Hoenderloo hadden gemeld dat ze een lichaam uit de lucht hadden zien vallen. Met een politiehelikopter en tien man op de grond werd het gebied tevergeefs afgezocht.
Een vogelkenner tipte de politie dat een slangenarend in zijn duikvlucht naar een prooi, lijkt op een menselijk lichaam. Volgens de politie huist er een slangenarendpaartje op de Veluwe.

En ik wist dat ik ook dit radiobericht in het grafdicht zou moeten verwerken. Hoe werd me letterlijk enkele minuten later duidelijk, na een nieuw telefoontje van de Dienst Bevolkingszaken. De familie van de dode was getraceerd; het lijk zou niet hier in zeverland begraven worden, maar daar, in Afrika. Ik schreef het gedicht, liet het naar het Frans overzetten door vertaalster Kim Andringa, en de familie in Guinee heeft het ontvangen in een voor hen leesbare taal. Zonder de radioberichten had ik het vers naar aller waarschijnlijkheid niet geschreven.

Het Vara-radioprogramma ’spijkers met koppen’ kan verantwoordelijk gehouden worden voor het ontstaan van het poëem ‘Een burgemeester spreekt’, geschreven voor het programma van 6 april 2002.

[p. 41]

Maar genoeg geluld over de radio vandaag. ‘Blauwe maan’ is ontstaan op verzoek van de televisiezender Radio (!) Nederland Wereldomroep en wereldwijd uitgezonden in het programma Studio NL, BVN, Wereld-omroep-televisie, op 28 september 2001.

‘Een bibliotheek spreekt’ werd geschreven in opdracht van het kunst- en poëzieproject ‘Dichter bij het beeld’ en is eerder gepubliceerd in de bundel Dichter bij het beeld (Dichter bij Zeist, Zeist, 2002)

In het gedicht’ Vette engel’ is dankbaar gebruik gemaakt van enkele woordcombinaties van Ilja Leonard Pfeijffer. De verfilmde versie van dit poëem is excellent uitgevoerd door Jan Klug, met glansrollen voor de acteurs Eekee en Toeloe Furby.

‘IJsselglijden verscheen eerder op de prachtige site ‘Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren’, www.dbnl.org.

‘Orgie’ werd eerder gepubliceerd in de bloemlezing Kutgedichten (Passage, 2004).
www.nederlandsepoezie.org/jl/2004/zz_kutgedichten.html

‘Martiniplaza’, ‘Draf- en renbaan’, ‘Epibreren aan de Europaweg’ en ‘Afscheid'ontstonden op instigatie van de gemeente Groningen, evenals ‘CiBoGa’. Dit laatste gedicht wordt aangebracht in een nieuwbouwproject dat in het begin van de eenentwintigste eeuw gebouwd wordt op de voormalige circus- (Ci), boden- (Bo) en gasfabriekterreinen (Ga) te Groningen. Dat verklaart de rare titel.

[p. 42]

‘Mozes aan de Maas’ is geschreven op verzoek van de heer Tjerk Bruinsma, oud-wethouder van Groningen die met dit gedicht campagne voerde in de eerste burgemeestersverkiezing des Zeverlands, namelijk die te Vlaardingen, in 2002. Dat hij deze verkiezingen won behoeft geen nadere uitleg.

‘Lost space’ is geschreven in opdracht van BNA Kring Groningen, ter gelegenheid van de Dag van de Architectuur 2003. Als zodanig is dit vers eerder gepubliceerd in Lost Space, Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten BNA, Groningen, 2003.

‘Poëzie hangt in de tuin’ is geschreven bij de dood van Ron Hoekstra. Het gedicht is eerder gepubliceerd in de bloemlezing Groningen. De stad in gedichten (uitgeverij 521, 2003).
www.nederlandsepoezie.org/jl/2003/zz_groningen_de_stad.html

‘Een wereldburger’ verscheen eerder in I.M Prins Claus. Gedichten (Passage, 2002).
www.nederlandsepoezie.org/jl/2002/zz_in_memoriam_prins_claus.html

Voor de totstandkoming van een aantal gedichten ben ik het Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds erkentelijk. Zonder het NLPVF had ‘Zomertour 2000’ nooit kunnen ontstaan.

Mijn dank gaat verder uit naar mijn collega’s van De Dichters uit Epibreren: Tjitse Hofman en Jan Klug, met wie ik bij het schrijven van deze verantwoording al bijna tien jaar on the road ben. Ook een

[p. 43]

dankwoord voor de vertalers John Irons en Willem Groenewegen; omdat we zonder hun vertalingen met de Epizeeërs nooit de buitenlandse successen hadden kunnen behalen. John en Willem: thanx! Nog meer dank, ditmaal voor de redacteuren van deze bundel: RonaId Ohlsen en Willem Jan van Wijk. Zij wisten orde te scheppen in de chaos die Droog heet. Niet alleen dat: ook hielden ze me af van het opnemen van dit gestoorde gedicht ’sterfliedje’ in deze bundel: