Een vinger op de lippen. Bekentenissen van Lorenzo Vitelli, Florentijns monnik, omgekomen op de brandstapel in het jaar 1498

[p. 5]

Amico meo
A.L.A. Borst

[p. 6]

‘Et si cette nuit est une nuit du destin, bénédiction sur elle jusqu'à l'apparition de l'aurore...’
(karavaanroep)

[p. 7]

Verklaring van Piero Soderini, voorafgaande aan de bekentenissen van Lorenzo Vitelli

In het volle bezit van mijn geestelijke vermogens, los van iedere vrees of zorgvolle binding met de aarde; onaangedaan door de gebeurtenissen die mijn stad in het verleden hebben getroffen en onaantastbaar voor de rampen die haar ongetwijfeld in de toekomst nog treffen zullen; onverschillig voor de eer die mij bewezen is en waarvan ik mij heb ontdaan als van het carnavalsmasker, krijtwit en verleugend, dat ons ware gezicht aan het oog der anderen onttrekt, verklaar ik, Piero Soderini, negen-en-zeventig jaar oud, Florentijn, dat de bladzijden die hierna volgen mij ter hand zijn gesteld door Jacopo Niccolini, stedelijk ambtenaar en gevangenbewaarder, die ze op zijn beurt ontving uit de handen van de schrijver, Fra Lorenzo Vitelli, de door Rome verstoten monnik, in de nacht voordat deze, ter dood veroordeeld door het tribunaal van de Signorie, daarin bijgestaan door twee pauselijke commissarissen, omkwam door het vuur.

Ik bevestig dat de laatste bladzijden van dit manuscript, waarin de toedracht te lezen staat van de terechtstelling, door Niccolini werden neer geschreven en aan deze bundel papieren toegevoegd. De beschrijving, door Niccolini van de indruk-

[p. 8]

wekkende gebeurtenis gegeven, stemt met de waarheid overeen. Ik kan dit persoonlijk getuigen, omdat ik zelf mij bij de uitvoering van het vonnis onder het toekijkende volk bevond.

Ik bevestig dat ik Lorenzo Vitelli de laatste jaren voor zijn dood herhaalde malen heb ontmoet en van nabij gekend. Ik heb bewondering gevoeld voor zijn karakter, maar ik heb geweigerd hem te volgen, omdat ik dat niemand wens te doen en omdat de overgave niet in mijn tot louter waarnemen geneigde natuur ligt. Ik vraag slechts. Maar door het antwoord verliest de vraag haar zin. Ik heb dientengevolge hemzelf en wat hij leerde nimmer veroordeeld en mij zelfs nooit aan enig oordeel over zijn persoon gewaagd.

Thans, vijfentwintig jaar later, vergrijsd door veel levens, gerijpt door tal van bitterheden en het bedrog van mensen, zelf op de rand van het graf, erken ik heul te hebben gevonden in de bladzijden welke de monnik naliet.

Hij heeft een grote waarheid zien doorschemeren tussen de duizend kleine persoonlijke waarheden, waaruit ons leven is samengesteld. Hij heeft begrepen dat het belangrijkste dat wij kunnen doen hierin bestaat, dat wij ons leven met die waarheid in overeenstemming brengen. En hij heeft ingezien dat hemzelf daartoe geen andere mogelijkheid restte dan zonder verzet het fataal verloop der gebeurtenissen te aanvaarden. Zij veranderden enkel van betekenis zonder dat iemand, behalve hijzelf, dit heeft beseft. Zijn leven kon na deze ontdekking slechts uitmonden bij het sterven.

[p. 9]

Voor éénmaal heeft het spel van toeval en dood een gelukkige uitwisseling bereikt.

Ik zie in dat het leven van Fra Lorenzo Vitelli om deze redenen een uitzonderlijk leven is geweest en zijn dood een uitzonderlijke dood. Ik beschouw hem desondanks niet als een held, want hij heeft niet voor een grote idee geleefd. Ik beschouw hem niet als een martelaar, want hij is niet voor een grote idee gestorven. En ik kan hem evenmin beschouwen als een heilige, want hij was vóór alles een mens. Een zeldzaam mens evenwel die zich van elk zelfbedrog heeft durven ontdoen.

Ik bewonder zijn ervaring van de natuur, die wellicht de grootste ervaring is die iemand hebben kan. Hoe wonderlijk en ongeloofwaardig het ook schijnt, dit bezit is zeldzaam. Ik kwam het in mijn lang leven voordien nooit tegen. Wie aan de natuur denkt stelt zich tevreden met van bloemen en vogels te houden; zij is echter iets geheel anders. Fra Lorenzo Vitelli heeft niet gezien - maar misschien was het op dit tijdstip van zijn bestaan, enkele ogenblikken voor zijn dood, ook niet mogelijk - dat er in de natuur zelf een andere natuur leeft, waartegen ons instinct ons verplicht te strijden. De meeste mensen, ik heb het tot mijn schade en schande moeten ondervinden, kennen van de natuur helaas alleen deze laatste wet en dit heeft een wijsgeer doen opmerken dat de mens het gevaarlijkste dier is in de natuur.

Indien ik lang geaarzeld heb deze bladzijden het licht te doen zien, dan was het slechts ten dele

[p. 10]

omdat ik mij rekenschap geef van het feit dat sommigen onder hen die hem haatten, namelijk zij, - maar zij waren zeldzaam, - die hem werkelijk als een ketter beschouwden, nu vooral hun haat gerechtigd zullen achten. Het is voornamelijk omdat ik, zoals hijzelf, begrijp dat anderen die op hem bouwden als op een rots, zich bedrogen kunnen voelen. De wijsheid is niet iedereen beschoren.

Nochtans, na zoveel jaren, nu zoveel stormen bedaard zijn en door zoveel andere zijn verjaagd, nu de sporen van de tijd door de jaren zijn uitgewist, aarzel ik niet langer.

Ik twijfel er niet aan of de Kerk die hem excommuniceerde en die hem een volle aflaat schonk op het ogenblik zelf dat hij door haar gewurgd en verbrand werd, zal haar vervloeking blijven handhaven tot over zijn as, die verstrooid werd in de wateren van de Arno.

Maar wellicht worden aan enkelen, als aan mijzelf, de ogen geopend. Zij zullen zien dat de waarheid niet is in enig woord dat werd gesproken, maar in het hart dat twijfel en onzekerheid aanvaardt. Daarom, daarom alleen, geef ik dit geschrift aan de openbaarheid prijs.

Geschreven te Florence op de veertiende Februari van het jaar vijftienhonderd zesentwintig.

piero soderini