Zomeravond in een kleine stad

[p. 5]

I

a

Verschillende forten zijn elkaar opgevolgd, puin op puin, op de top van de steile helling die boven de stad uitrijst en van waaruit men de rivier kan zien stromen in de richting van de Atlantische Oceaan. Het tegenwoordige kasteel is herbouwd omstreeks het einde van de veertiende eeuw onder de hertogen van Anjou. In de zeventiende eeuw werd het de residentie van de gouverneur der stad, later deed het dienst als gevangenis. Zonen van vooraanstaande families werden hier, als zij iets hadden misdreven, opgesloten. Men zegt dat zij het niet slecht hadden. Volgens sommigen vonden er in het verborgene orgieën plaats. Er doen daarover merkwaardige verhalen de ronde, maar omdat er op dit gebied nauwelijks meer iets te vermelden valt dat al niet lang en breed gefantaseerd, beschreven en uitgeschilderd is, loont het niet de moeite daarvan iets na te vertellen. Bovendien, documenten zijn er niet. Alleen de verbeelding heeft vrij spel, maar de verbeelding schrijft geen geschiedenis. Nog weer later, in het begin van deze eeuw, werd het kasteel eigendom van de stad. Door de zorg van een verantwoordelijk ministerie werd het gerestaureerd. Op één der miniaturen van de Très Riches Heures du Duc de Berry kan men zien hoe het slot er uitzag in de dagen van de goede koning René en welke ingrijpende wijzigingen het sedertdien heeft ondergaan. De verfijnde bovenbouw, de hoektorens,

[p. 6]

de vergulde windvanen, de schoorstenen, de opengewerkte kartelranden en kantelen met de lelies der Franse koningen hebben plaatsgemaakt voor kegelvormige torens of daken in de vorm van peperbussen. De zuidwestelijke vleugel is vervangen door een terras, de overige vleugels worden geflankeerd door torens die rond zijn aan de voet, achtkantig aan de top, versterkt door slanke steunberen en bekroond door schietgaten in de vorm van een klaverblad in de uitspringende borstwering. Vensters met middenstijlen, waarvan de ornamenten in het bovengedeelte nauwkeurig zijn uitgewerkt, zien uit op het binnenplein.

Door een van deze hoge vensters, naast de monumentale trap die van het plein in vierentwintig brede treden naar een toegangspoort klimt, kijkt Hugo naar buiten. Koude en storm. De zalen zijn in april niet verwarmd, zij zijn het waarschijnlijk nooit, en de enorme deur staat open. Op het binnenplein in verzakkingen rondom de waterput, liggen nog verse plassen van een regen die nu verdreven schijnt door de harde wind jagend om hoeken en door kantelen. De grijze snelwisselende hemel van Anjou weerspiegelt zich erin.

Bezoekers dralen op de ronde blauwgrijze tegels in de zaal, wachtend op de gids die aan de overzijde van het plein bezig is deuren te sluiten en de nieuwaangekomen bezoekers in regenjassen (dames met sjaals om de haren, beschutting zoekend tegen de muren voor de ravages van de hortende wind) naar binnen wenkt. Zij kijken gedachteloos naar schilderijen, portretten aan de muren. Een jongetje is naar een hoek gelopen waar een harnas als een mannequin staat opgesteld. Hij is klein, blond, met krullend haar en hij staart met halfopen mond omhoog naar de

[p. 7]

ijzeren gestalte met de lege ogen onder de rand van een platte helm. De bezoekers van het plein komen langzaam de trap op, de gids achter hen aan, er klinkt gemurmel van stemmen, zacht als in een kerk. Als zij binnen zijn gaat knersend de deur dicht. De gids steekt een sleutel in het slot en draait die om, het geluid klinkt stroef. Zij zijn ingesloten in het vertrek dat nog duisterder is geworden nu de gesloten dubbele deuren het licht beperken en waar de gestalten van de bezoekers schimmen worden met de lichtere vlekken van hun gezichten zonder herkenbare trekken, vaag, uitdrukkingloos. Die gewaarwording is geruststellend als het wegebben van het bewustzijn, wanneer eenmaal de groezelige onrust is ondergedompeld.

De tijdeloosheid van de middag neemt bezit van Hugo. Hij laat zich gaan, maar hij neemt alles waar wat gezien kan worden, of zelfs niet gezien, omtrekken, onduidelijke vormen die bewegen, golvende lijnen, een perspectief dat voortdurend verschuift, geluiden, ademhalingen, zuchten.

De gids is naar een der wanden gelopen en heeft een schakelaar omgedraaid. Midden in het vertrek werpt een luster zijn licht over de bezoekers. Het lijkt feller en beweeglijker dan het is door de fonkelende weerkaatsingen in de geslepen tranen die onbeweeglijk aan de kroon hangen. Hugo kan gezichten onderscheiden, mooie en lelijke, oude en jonge, dode en verwachtende, daartussen dat van de gids. Het is niet jong en niet oud, zonder tint of expressie, het ziet niemand aan, het kijkt naar beneden naar de grond of naar de handen, ineengevouwen voor de buik. Het begint te praten, een monotoon verhaal over de historie van het kasteel. De kleurloze stem vertelt van de vorsten die er ge-

[p. 8]

leefd hebben, van de heilige Lodewijk die hier open hof hield, gekleed in een maliënkolder onder een vermiljoenrood gewaad, gevoerd met hermelijn, een katoenen muts op het hoofd, volgens de geschiedschrijver Joinville die er bij aanwezig was. Later, onder Henri IV, woonde Duplessis-Mornay, militair, lettré, paus der Hugenoten, in deze vesting.

Woorden. Woorden die worden geabsorbeerd door een leeglopende stilte, gevolgd door voetgeschuifel, gekuch, het openen en sluiten van een volgende deur naar een nieuw vertrek. Hugo zou willen ontsnappen aan de drukkende beklemming waarmee het bezoek aan dit kasteel gepaard gaat. Het heeft geen zin: begeleiding door de gids is voorgeschreven, het moet zijn beloop hebben en het is noodzakelijk steeds dieper door te dringen in het interieur van dit bouwsel dat hem aantrekt, in de zalen en kamers die op elkaar volgen, de gangen waarop deuren en andere gangen uitkomen, trappen en trapportalen die naar nieuwe verdiepingen leiden. Het is onvermijdelijk. Niet echter het luisteren naar zinnen die vermoeiend, maar schijnbaar moeiteloos uit de mond van de gids stromen, een gonzende grijze stem van spinrag. Op den duur is het niet meer hinderlijk, het oor went en de gedachte nestelt er zich in als in het verzaligde spinnen van een kat die men zich hier gemakkelijk met halfgesloten ogen kan voorstellen, liggend op een van de met vaalgeworden zijde beklede stoelen, links en rechts van de haard. Wil hij eigenlijk wel ontsnappen? Het lichaam reageert werktuigelijk, benen, voeten, bewegen langzaam vooruit, opzij, terug, blijven dralen, gaan opnieuw achterwaarts. De ogen zien, maar vervormen wat zij zien en de oren horen andere klanken, andere geluiden. Het uitzicht

[p. 9]

uit het venster lijkt op een blik in een bolle spiegel waarin alles naar het middelpunt convergeert, en dat middelpunt is Hugo zelf. Maar de spiegel is een oog, het oog een venster.

(Een lange witte weg daalt af naar de rivier in de verte, onzichtbaar achter de horizon. Op de weg loopt een magere jongeman, zijn stap heeft de bruuske beslistheid der onzekeren. Uitdagend kijkt hij voor zich uit, het hoofd met het blonde haar rechtop, bijna achterovergeworpen in de nek, de groene ogen dwingend, de armen onbeweeglijk naast het lichaam. Hij loopt over de witte weg en komt bij een herberg. Hij aarzelt nauwelijks en gaat naar binnen. Hij neemt plaats aan een tafel in de gelagkamer op een houten stoel die hij ruw over het knerpende zand op de vloer trekt. Er is niemand. Boven het buffet hangt een oude klok die haperend tikt en vier uur wijst).