Zomeravond in een kleine stad

[p. 10]

II

b

Hoe moet het geweest zijn, vraag ik mij af, in het jaar waarin ik nog niet geboren was? De revolutie die plotseling oplaaide in Sint Petersburg, dat later Leningrad werd en waarvan ik alleen maar een beeld heb uit boeken en historisch geworden films. Matrozen op de trappen, doden en gewonden op de straten, op bijna lege pleinen, vlekken hier en daar, mannen met snorren en baarden, geweren in de hand. Lenin, kleine, scherpe ogen in de verte gericht, de vooruitgestoken in een puntbaardje eindigende kin, zijn openhangende driekwart jas, een arm profetisch omhoog wijzend. De verwarring en de angst, geloop en gedraaf, onzekerheid en verwachting. Hoe moet het geweest zijn, toen dat alles als in een andere wereld gebeurde, ver weg en nog zonder betekenis dan alleen het mogelijke einde van een oorlog dat in zicht kwam? Ik was er nog niet, maar ik bestond al. Ik leefde nog niet, maar het was al onmogelijk voor mij om er niet meer te zijn, niet meer geweest te zijn tenminste, een van de talloze spermatozoïden uitgestort in de ingewanden van een ander lichaam, een geheimzinnig beangstigend zaad dat toevallig bevruchtend zou blijken en onhoudbaar voortwoekeren. Een niets dat zich eenmaal ik zou moeten noemen.

Hoe moet het geweest zijn, vraag ik mij af, voor de vrouw die op een dag de zekerheid had dat er opnieuw iets met haar zou gaan

[p. 11]

gebeuren? Was zij blij, ontroerd, angstig? Heeft die kleine verwoestende parasiet in haar buik, die zij niet wenste, waarvan zij niets wist, haar doen opspringen van vreugde? Het had nog geen vorm, geen gezicht, geen ogen, geen mond. Zij kon er zich niets bij voorstellen en toch was er iets dat steeds meer plaats zou gaan innemen, dat leefde van haar bloed, ademde van haar adem. Hoe ik mij ook inspan, mijn verbeelding blijft machteloos, maar het kost mij geen moeite te bedenken dat het ook voor haar onmogelijk was zich een beeld te scheppen: er bestond geen beeld, alleen een nauwelijks bespeurbaar groeisel (die schat, die lieveling, dat gevild konijn). En alles wat zij kon doen, was zich overgeven aan een droom die niets met de werkelijkheid gemeen had, of een angstdroom om de pijn, dat monsterlijke: leven te geven aan de dood. In die dagen was ik een leegte die zich noodzakelijk zou vullen, een onrust die nooit meer rust kon worden, ten hoogste gelatenheid en berusting, veel later, als het leven zelf zich over alles zou uitspreiden met zijn onontkoombare wetmatigheid, het onverlosbare toeval. Als wat stilte was, tot stilte zou zijn teruggekeerd.

Stilte. Maar dat jaar bereidde meer gerucht voor dan vele andere jaren. In maart 1917 keerde de tot korporaal-titulair bevorderde Duitse dienstplichtige Adolf Hitler, na gewond te zijn geweest, terug naar het westelijk front om nog precies op tijd deel te kunnen nemen aan de veldslagen bij Arras en aan de Yser. In dezelfde maand buigt zich in een kleine woning in de Spiegelgasse te Zürich een man van zevenenveertig met een vermoeid bleek gezicht, gebogen schouders en omrande ogen over de strategische werken van Clausewitz, hij ordent zijn boeken,

[p. 12]

papieren en kranteknipsels, en vertrekt met zijn medestanders in een verzegelde spoorwegwagon dwars door Duitsland naar Petrograd, waar hem de revolutie van het proletariaat wacht, die het aanschijn van de wereld zal veranderen. Op 2 april vraagt Woodrow Wilson aan het Amerikaanse Congres te verklaren dat de houding van de keizerlijke Duitse regering in feite oorlog betekent met de Verenigde Staten. En in Amsterdam vonden een paar maanden later de aardappel- en broodoproeren plaats, waarbij de ondervoede bevolking door politie en huzaren uit elkaar geranseld werd. Ik wist het niet. Ik die nog geen ik was, alleen een aanwezigheid zonder bewustzijn, eigenlijk nog slechts een áfwezigheid, behoorde tot een vreemd organisme, maakte deel uit van een ander lichaam. De wereld ging mij niet aan. Ik was opgenomen in een beweging die nog niet herleid was tot zo weinig als enkele maanden later het geval zou zijn. Een beweging waarin de aarde voortging te verstenen, de bomen in schors na schors groeiden, waarin de bladeren verdorden, revoluties plaatsgrepen, gemoord werd en gebaard, waarin de sexen elkaar bevredigden, waarin de wind waaide. Ik maakte deel uit van die beweging en ik wist het niet.

De angst voor de dood is niets anders dan de angst voor de eigen geboorte, waaraan het bewustzijn altijd ontsnapt, maar de angst voor de geboorte van anderen is de angst voor hun dood. Natuur is de vertaling van macht. Tegen haar is niets bestand, ook de wetenschap niet die slechts doet wat in de natuur ligt, zelfs al is het haar bestrijden.

Het bevalt mij niet uit het lichaam van een vrouw te zijn gekomen. Ik haat de vrouwen niet, ik hield van mijn moeder, ik

[p. 13]

houd van mijn vrouw, ik houd zelfs van de vrouwen. Maar ik verafschuw de geboorte. Seksualiteit aanvaard ik alleen als genot, als middel tot voortplanting is zij afschuwelijk. Eenmaal uitgestoten uit de vulva, nog versuft door krampachtige stuipen, is men een voorwerp, prijsgegeven aan langzame vernietiging. Wanneer komt het ogenblik dat men de ogen opent, voor de eerste maal werkelijk opent en de wereld ziét? Wat mij betreft weet ik het niet, ik weet alleen dat er al heel vroeg iets is geweest dat mij, dat mij... Er was een smalle tuin achter het huis, vanuit de keuken een houten trap af erheen, de treden (en eens een rat die zich daar verborgen had, die geduldig opgewacht werd tot hij voorzichtig onder de laatste treden te voorschijn kwam, de kop met de spitse snuit speurend naar voren, de kop die met één slag van een tuinschop werd geguillotineerd), het kippenhok, afgedekt met asfaltpapier dat gloeide in de zon, waarvan de fijne korrels in de vingertoppen beten en waarop men roerloos werd. Fata morgana dat alles honderdvoudig vergrootte, het ritselen van een boomblad, de stilte, de ruimte. De prairie, de eindeloosheid. Het was zo intens dat ik het lichamelijk onderging. Er waren weinig zomers in die jaren, maar de verbeelding weerstond de winters en het najaar.

Schimmen van buurjongens bewegen achter het transparante licht van gesloten oogleden, en verder, dieper, is er een vrouw, de moeder van een hunner, maar zo zag ik haar niet. Ik zag haar evenmin als een vrouw, want een vrouw was nog niet iets anders dan een moeder, een tante, een grootmoeder. Zij was iets waarvoor geen naam bestond, dat ik niet kon uitspreken omdat er nog alleen een niet besefte sensatie was, een lach ànders dan die

[p. 14]

van mijn moeder, een blik. Het had niets te maken met wat ik kende van vrouwen, maar wel met de zomer, de prairie, de eindeloosheid.

En dan lange tijd niets.