De silveren rinkelbel

[p. 130]

Achttsjinde haadstik
De sulveren rinkelbel

Deselde neimiddeis, doe Wouter fan Frjentsjer nei Stiens reizge, ried der fan Stiens nei Frjentsjer in hynzer en bolderweintsje, mei in man en in wiif derop. Dat wienen Bokke, de kastlein út de Falk en Lútsenboers Hiske. Doe Bokke en Jildert de moarns te Stiens oankamen, wie Lútsen krekt ree om nei Ljouwert te gean; dêr moast er foar 't rjucht om de saak fan Hans Fiter-en-bân. En om't dat Jildert ek mei oangyng, en om't men ek al nei him frege hie, fûn dy it goed om ek mar mei te gean.

Doe joech de boerinne te kennen dat hja ek wolris kennisse soe meitsje wolle mei Jildert Nolkes syn wiif. En doe stelde de kastlein har foar om de neimiddeis mei him nei Frjentsjer te riden, in nacht útfanhûs; dan woe hy har de oare deis wer thúsbringe. Jildert stie har der ek mei op oan; want hy wist wol dat Jetske net leafst nei Stiens ta woe, no se wist hoe raar de lju dêr oer har tochten. Tsjin 'e jûn kamen se te Frjentsjer oan.

Der foel tusken de froulju in hopen oer en wer te praten, foaral doe Jetske har bekendmakke as de faam dy foarhinne by baas Pabe wenne hie: dat hie Jildert jit net tsjin syn omke-en-har sein. - De boerinne spriek der wakker fan dat Wouter sa'n bêst feint wie. En - hja wist sels net hoe 't sa wie - mar 't wie altyd as se wat mear as gewoan mei him op hie. - En doe koe Jetske 't net ferswije dat Wouter dêr by har west, en har op sa 'n frjemde saak oansprutsen hie. De boerinne moast ek sizze dat hja gjin hichte fan dat spul krije koe; mar hja hie 't nea leauwe wold dat Wouter in soan fan baas wie. Hja hâlde 't der ek foar dat Hans Fiter-en-bân

[p. 131]

dat mar útstruid hie om baas ta skande te meitsjen, en dat Wouter, nei alle wierskynlikheid, wol in skoaiersbern wêze soe. ‘Mar,’ foege se derby, ‘al is dat sa, dêr is de feint net in byt minder om.’

Jetske har jonkje hie de hele tiid jit yn 'e widze lein; mar njonkelytsen begûn er lûd te jaan. Doe sei Hiske: ‘Heden ja! ik moat jo pop ek ris sjen. Dy hat him nuvere fredich hâlden, tinkt my.’ - Doe krige Jetske de jonge út de widze, mar 't wie krekt as Hiske wat oars waard, doe se 't bern seach. Hja krige dalik dy sulveren rinkelbel beet, dy 't bern om 'e hals hingjen hie; dy beseach se, en doe waard se sa raar, dat de froulju net wisten wat se deroan hiene. Hja waard al sa wyt as kalk en koe gjin wurd sizze. Wytske skrepte gau om jittik en rûkersgoed, en sa krigen se har njonkelytsen wer wat by 't stik.

- ‘Heden boerinne! waarden jy dêr samar ynienen mislik?’

- ‘Och heden!’ sei Hiske, doe se wer wat prate koe: dy rinkelbel -dat is deselde, dy 'k foar myn Jildertman meitsje litten ha! - Syn namme stiet derop! - Dy hie er om doe hy weiwurden is!’

No ja, de froulju beseagen dy rinkelbel jitris; mar hja hiene 't ek al earder sjoen dat dêr op stie:

17 I.L. 68

Doe hiene se jit al tsjininoar sein: ‘Waans namme soe dat wêze sille?’ En om't it wiif, dêr Bokke-en-har him fan krige hiene, Joukjen hiet, hiene se tocht dat it dy har namme wol wêze soe, en dat dat minske licht foarhinne yn rommer omstannichheden ferkeard hie. No lykwol koene se 't dalik begripe dat dy letters betsjutten: Jildert Lútsens.

- ‘Hoe habbe jimme dy krige!’ frege Hiske.

- ‘Dy ha wy oan skuld krige, boerinne, fan in minske dy in grienwinkeltsje het. Dy kriget dan wolris guod fan ús; want wy habben in plak tún yn hier, dêr wy fan alles yn bouwe.’

- ‘Wennet dat minske hjir yn 'e stêd?’

- ‘Ja boerinne! hja wennet hjir net fier fan uzers ôf, - yn de skoallesteech. - Joukjen hjit se. Ik leau dat se 't tige earmtlik hat.’

- ‘Hoe mei dat minske doch yn de goedichheid oan dy rinkelbel

[p. 132]

komd wêze? Dêr soe 'k sa graach ris wat klearrichheid fan ha wolle!’

- ‘No ik wit wol rie,’ sei Wytske; ‘dan moatte wy sjen as se hjir net efkes komme kin.’

Dêrop rôp se de faam en sei: ‘Do moatst gau ris efkes nei Joukjen yn de skoallesteech rinne, en sis as hja hjir efkes komme kin. Ik hab in foech boadskip oan har, moatst sizze. Der is neat gjin swierrichheid by, moatst sizze: hja moat hjir mar efkes komme.’

De boerinne skriemde derfan, sa wie se oerstjoer, mar al njonkelytsen bekaam se dôch wer wat. In lyts healoere sil der ferrûn wêze, ear't Joukjen út de skoallesteech dêr kaam. It wie in bleek meager minske fan in lyts fyftich jier, op 't each te sjen, en wakker sober en earmoedich yn 'e klean.

- ‘O heden, Wytske!’ sei se, ‘ik rin der samar yn. As ik witten hie dat jy guods by jo hiene, dan hie 'k foar de doar bleaun.’

- ‘Nee, dat is gjin byt,’ sei Wytske, ‘kom jy hjir mar!’

Wiles sette se in stoel, en 't wyfke gyng sitten.

- ‘Jy hiene in boadskip oan my, prate de faam,’ sei se.

- ‘Ja,’ sei Wytske, ‘Jy witte jit wol dat ik ris in sulveren rinkelbel fan jo krige hab.’

- ‘No ja!’ sei se, en doe waard se al tige read om 'e holle.

- ‘Dêr stiket neat yn,’ sei Wytske; ‘dat moatte jy net tinke. Mar dizze boerinne soe wol graach witte wolle, as jy it sizze kinne, waans as dat west hat, ear't it jowes wie.’

- ‘Dat kin ik net sizze, want ik hab him fûn.’

- ‘Och heden! wêr ha jy 'm dan fûn?’ frege Hiske.

- ‘Nee, ik hab him net fûn, mar...’ Hja seagen wol dat it minske alheel yn 'e war wie.

- ‘No minske,’ sei Hiske, ‘it is ús der net om te dwaan om jo yn 't ongemak te helpen. Hoe jy oan dy rinkelbel komd binne, dat kin minder skele: mar ik stel der folle belang yn om te witten wêr er wei komd is. As jy my dat naukeurich sizze kinne, dan wol ik jo wol wat jaan. En it sil safolle as 't mooglik is stilhâlden wurde.’

- ‘Wa binne jy? as ik freegje mei,’ sei it wyfke.

[p. 133]

- ‘Ik bin in boerinne fan Stiens. Myn man hjit Lútsen Tetmans en ik hjit Hiske.’

- ‘Och heden! binne jy dat?’ sei it minske, en doe rôlen har de triennen oer de wangen.

- ‘Habbe jy kunde oan my?’ frege Hiske.

Dat like se net te ferstean.

- ‘Minsken!’ sei se, ‘ik bin in grutte sondaresse; mar ik bin der ek al foar straft. Ik moat jimme myn hele hert mar iepen lizze, earder ha 'k dôch gjin rêst. - Myn namme is net Joukjen, mar Doutsen.’ -

- ‘Doutsen!’ - rôp Jetske yn ferwondering út. En de oaren hearden al sa raar op, want hja begriepen no dalik wa se foar hiene. -

- ‘Doutsen! ik bin Jetske. Kinne jy my net mear?’

- ‘Jetske?! - Bist do dat Jetske?! - O! hie 'k it witten dat ik jimme hjir fine soe, ik hie net onder jimme eagen komme doarst. - O, boerinne! ik kin it net mear swije! De dead fan jo bern, dêr stean ik skuldich oan!’

- ‘O, freeslik!’ sei de boerinne; ‘dêr soe men 't bêste fan hoopje!’

- ‘Ik hab it net om 't libben brocht; mar troch myn tadwaan is 't wei rekke. - Ik hab in man troud dêr ik gjin hert foar hie: dêr is al myn fertriet en kwelling út fuort komd. Jetske! ik woe dy ta skande meitsje, en do wiest onskuldich. Doe de slachterswein mei dat bern derop ús hûs foarby fleach, wie ik op 'e efterstrjitte. It bern slingere njunken uzers fan de wein ôf; ik hearde 't kriten: ik gyng hinne en naam it op. En doe riisde der ynienen in ondogens plan yn myn binnenste op. - Ik gyng gau mei 't bern yn 'e hûs, joech it de tate, en doe er him foldronken hie, waard er slieprich. Hy hie him net beseard, nei 'k merke koe. Ik brocht him yn 'e ruften en syn klean burch ik op. En doe - doe ha 'k Jetske har kiste iepen brutsen, en it bern dêryn lein!’

- ‘O heden, minske! wat fertelle jy my dêr?!’ rôp Hiske. - ‘Dan is Wouter ommers myn soan!’

- ‘Ja, hy sil wol ongelokkich oan syn ein komd wêze,’ sei Doutsen.

- ‘Nee minske! hy libbet jit!’ rôpen de froulju alle trije.

- ‘Libbet er jit?! - dan ha 'k dôch gjin moard op myn konsjinsje.’

[p. 134]

- ‘O, no wurdt alles ynienen klear!’ sei de boerinne. ‘O, dy brave feint! Ha 'k it jimme net sein, dat ik it altyd fiele koe?!...’

Hja koe net mear sizze; hja boarst yn freugdetriennen út.

- ‘Mar myn leave minske!’ sei Wytske, ‘wat plan hiene jy der dôch by, om dat bern yn dy kiste te lizzen?’

- ‘O sa'n raar plan! O, sa'n freeslik raar plan!’ suchte Doutsen. ‘Ik woe de buorlju dêrby helje, om har sjen te litten, dat Jetske dêr in bern hie, en dan woe 'k har yn 't gelove bringe dat dat fan myn man wie. - Mar doe 'k dat útfierd hie en der fierder oer neitocht, doe seach ik wol yn dat it oan alle kanten fêstrinne moast. Doe muoide 't my al safolle as ik hierren op 'e holle hie. Doe wie 't my al te benaud yn 'e hûs. Ik soe nei efteren om it bern dêr wer wei te heljen. Wat ik der dan mei soe, dat wist iksels net. Mar doe hearde 'k geskommel by de efterdoar. Ik tochte dat Jetske en baas dêr wienen, en doe gyng ik gau op bêd. En doe ontdieken wy letter dat dat dieven west hiene, lyk as jimme jit wol witte sille.’

- ‘Ja,’ sei Jetske, ‘dat ferjit my net. It stiek my raar yn 't krop, dat sis ik jo! dat jy my sa'n kladde neijaan woene.’

- ‘Och Jetske fal my net hurd! Ik hab der swierdernôch om lit. - Doe wist ik fuortoan net mear wat ik die. It pakte my oan alle kanten oan. Faker as ienris bin ik op in nacht fan 't bêd gien, mei 't doel om in ein oan myn libben te meitsjen. Mar as ik dan wer nei de widze seach, dêr myn famke yn lei, dan beswykte 'k der wer foar.

- ‘Ja, dat kinne jy my wol wysmeitsje!’ sei Hiske. - ‘En as jy Tsjamke no ris seagen! Dat is sa'n gnap jongfaam.’

- ‘Libbet se jit?!’ - Och heden! - 't hat altyd myn winskjen west om har jitris wer te sjen. Oars hie 'k mooglik al dea west.’

- ‘Hoe koene jy der ta komme, sloof,’ sei Hiske om sa'n hert fan in bern te ferlitten?’

- ‘Ja, boerinne! dat wit iksels ek net. Mar ik wie op 't lêst foar alles onferskillich. It skynde wol, dat alle fieling yn my ferdove wie. Doe hab ik ienkear op in nacht op 'e kant fan 't wetter stien, en ik soe dêryn sprongen habbe, hie myn man my net oer 't mad komd. Fan dy tiid ôf makke ik it plan om Stiens te ferlitten. Ik pakte yn

[p. 135]

stilte wat guod byinoar; ek it guod fan dat jonkje; en myn goud en sulver, en ik teach myn minste deize klean oan. Dêr bin ik op in nacht mei fuort tein. Op in moandeitenacht om tolf en ienen gyng ik ta de doar út. It wie as 't hert yn 't liif my omkearde! Mar ik koe dêr net langer duorje, dêr wie neat oan te dwaan. Om mar ynienen út de reek te wêzen, naam ik de koers op nei Snits. Dêr kaam ik de moarns om achten en njoggenen oan; want ik rûn as ik jage waard. Ik woe my yn de ongetiid bestelle, wie myn bestek. Mar ik doarst de holle net opstekke; want it wie as alle lju wol seagen, wat der yn myn binnenste skûle. Ik stie dêr midden yn de hantsjemieren en ongetiders; allegearre rou en onwitten folk, dy in onbeskofte taal sprieken. En as der boeren kamen dy folk winne woene, doarst ik net foar 't ljocht komme. Dôch der kaam in boer dy gading oan my makke; en sa gau as hy my jild bea, naam ik it oan. Ik kaam efter op 'e haiwein en ik ried mei de man; hy wenne te Hidaard. Doe joech ik myn namme oan foar Joukjen. Doe moast ik swier arbeidzje; by dei en by nacht faak; ik moast rouwe kost ite, en ik moast yn 't hea sliepe. Ik tochte dat hâld ik net lang fol; mar ik krige ek al wer krêft nei de omstannichheden, dat kin net oars wêze, oars hie 'k der grif onder beswykt. - By dyselde boer wie ek in man fan Achlum yn de ongetiid. Dat wie in widner dy trije bern hie, en dy klage wakker dat er sa'n ferkearde húshâldster hie. En doe de ongetiid dien wie, stelde hy my foar as ik net by him wenje woe, en dat naam ik oan. Dêr wie ik altyd yn in swiere sile, want de bern wienen folle sukkelich. Ik krige in skrale koste; de man behandele my folle honsk, en ik waard fan de grutste bern faak fergraud en fersnaud. Mar dat wie de wolfertsjinne straffe foar myn kwea. Ik hab seis jier by dy man wenne, doe troude er wer, en doe bin ik komd by in gernierker hjir op 't Fliet. Dêr moast ik mei op 't lân arbeidzje, en allerhande swier en smoarch wurk dwaan, dat dêr hie 'k it just ek al net fan 't bêste. Dêr ha 'k it fjouwer jier úthâlden, doe hab ik in keammerke hierd yn 'e stêd en bin in grienwinkeltsje begûn. Mar it hat der altyd om spand om dêr de kost sawat mei te winnen, temear dêr ik ek wol gauris bûten oarder wie en dokter en apteker brûke

[p. 136]

moast. Myn bêste klean en 't goud en sulver dat ik jit hie, moast ik der sa by de tiid lâns allegearre by yn krommelje. De sulveren rinkelbel hab ik oan 't lêst ta bewarre. De need kaam sa heech, dat dy moast ek fuort. En no is 't safier, kin 'k jimme sizze, dat ik faak jûns net wit wêr ik de oare deis wat wei krije sil.’ -

- ‘O fij, wat kin 't al raar gean mei in minske!’ seine de froulju.

No, doe waard der jit al in hele bulte oer en wer praat; want Doutsen moast it ek witte wat der yn al dy tiid te Stiens foarfallen wie. En dêr hearde 't minske ek al rare frjemd by op.

De boerinne hie al wer langst om nei Stiens ta, om it blide nijs dat se te Frjentsjer opdien hie, ek oan har man mei te delen. En har tochte, dan moasten Jetske en Doutsen mei.

Mar Doutsen sei: ‘Och boerinne! ik doar net wer te Stiens komme. As ik myn dochter jit ienkear komme koe te sjen, en myn man my ferjaan woe al wat ik tsjin him misdien ha: dan woe 'k wol stjerre.’

Mar de froulju seine: ‘Fij, sa moatte jy net prate! Jy binne jit yn 'e fleur fan jo libben.’

Hiske sei: Jy kinne mei nei uzers ta ride, en dan litte wy baas en Tsjamke sizze dat se efkes by uzers komme, dan jout it yn de buorren gjin opskuor.’

Doutsen joech de freze te kennen, dat as de saak ruchtber waard, dat hja dan jitris foar 't gerjucht soe komme moatte en straffe ondergean. De froulju onthieten har dat der safolle mooglik soarge wurde soe dat it dêr net oan ta kaam. Doe liet se har op 't lêst beprate om de oare moarns mei nei Stiens te riden.