Litteraire wandelingen

II
Over Berlijn.

Berlijn heeft dan eindelijk overwonnen: het is de eerste stad in Midden-Europa geworden. En de richtingen der Midden-Europeesche ambities en werkzaamheden leiden er heen. De handel voor een groot gedeelte, het artistieke en wetenschappelijke leven van Duitschland heeft een voortdurend trachten zich daar te vestigen. Het is de essentie geworden van het Duitsche rijk en heeft daaruit de beste en slechtste elementen tot zich getrokken. Als zoodanig is deze stad belangrijk. Zij is, wat wel te verwonderen is als men aan Pruisen denkt, eene der aangenaamste steden die men zich kan voorstellen, wat het beweeg der menschen betreft. Ik zou bijna zeggen, dit is vriendelijker dan het parijsche. Maar toch, Berlijn is leelijk wanneer men het met de fransche stad vergelijkt.

[p. 37]

Behalve het koninklijk paleis is er geen werkelijk indrukwekkend gebouw. Dit laatste is monumentaal en al is het niet rijk aan versiering, het heeft iets grootsch.

Het merkwaardige van Berlijn zijn zijn zoogenaamde bierpaleizen. Enorme koffiehuizen steeds gevuld met etende en vooral drinkende bezoekers. Vrouwen en mannen voeren er hun familieleven verder, wanneer het hun thuis verveelt. In wolken van sigarenrook gaan de gesprekken en klinkt het lachen, vliegen de kelners met de schuimende glazen en kruiken. Stroomen menschen gaan uit en komen binnen. Het scherpe electrische licht, dat in alle hoeken is aangebracht, doet alle gebaren zichtbaar worden en verhoogt de illusie dezer drukte. De meeste bierlokalen zijn paleisachtig. Flikkerende spiegels en goud, goud en nog eens goud, met naakte vrouwen beschilderde wanden en rijk gestoffeerde zolderingen. Enkelen zelfs pronken met bordeelachtigen wansmaak. Wanneer men vroeger koning Gambrinus in de een of ander armoedige kroeg zag hangen, dan hechtte men daaraan geen beteekenis. In Berlijn schijnt hij meer tot de werkelijkheid te naderen. Het vloeiende brood, zooals de Duitschers het bier noemen, groeit steeds in macht. Frankrijk begint reeds er onder te geraken en wie weet of Italië niet ook nog eenmaal zal volgen. Het koffiehuis of kroeg is zeker eene even ingrijpende evolutie in de geschiedenis der Europeesche menschheid als de sporen en de telegraaf. En wanneer ik de drie voornaamste elementen moest opnoemen, die op de menschheid der

[p. 38]

laatste helft der 19^de eeuw het meeste invloed hebben, zoo zou ik van de sporen, de tabak en het koffiehuis spreken. Berlijn heeft veel groote, meest moderne gebouwen, die zich vooral in de breedte en lengte doen gelden. De hoogte is gewoonlijk niet aanzienlijk. Dit maakt de stad uitgestrekt maar doet den toerist in de Berlijnsche straten veel tijd verliezen. Hij zegt: ‘Nog zoo en zooveel nummers dan ben ik er’, rekenende naar de plaatsruimte van b.v. hollandsche of fransche huizen. Maar hij zal er zich aan moeten gewennen het dubbele van den afstand aan te nemen. Die groote gebouwen zijn meestal leelijk en geven den voorbijganger weinig afleiding door hun esthetische proporties of ornamentaties of bizondere historische herinneringen. Wat kan het mij schelen of daar en daar die groote fabrikant of rijke bankier woont en zijn huis, zijn ‘palast’ voor zoo en zooveel millioenen mark heeft laten bouwen?

De menschen en hun beweging zijn beter en gracieuser dan in andere duitsche steden. De hoeken en kanten zijn afgesleten; zij zijn daarom gemakkelijker in den omgang. De drukte en het verkeer heeft plaats in de Leipzigerstrasse, Friederichstrasse en Unter den Linden. Deze laatste plaats met een Parijschen boulevard te vergelijken, zal niemand wagen die beiden geobserveerd heeft. En toch is de drukte van Berlijn vriendelijker. Parijs en Londen hebben eene harde drukte, die van Londen is zelfs wreed. En wie zou het gelooven? Die van Berlijn is de meest zachte en oppervlakkig gezien de beminnelijkste.

[p. 39]

Die beminnelijkheid der Berlijners gaat in opdringerigheid over zoodra gij in publieke lokalen hunne diensten moet koopen. Aan het loket van een schouwburg zal de bureaulist zelve u de duurste plaatsen trachten te verkoopen zonder onverschillig af te wachten, zooals overal elders, welke plaatsen gij zult nemen.

Ik woonde in het Duitsche Theater de 188^ste opvoering der ‘Weber’ van Hauptmann bij. De zaal ziet er vrij slecht en leelijk uit en wanneer men niet beter wist, zou men hem voor een schouwburg uit een achterbuurt houden. Doch de Duitschers zullen er u met trots op wijzen, dat daar hun eerste tooneel is, wiens kunst de hoogte van het Theatre Français heeft bereikt. Doch dat is niet zoo. In aanleg en dictie kunnen deze artiesten tot heden nog niet met den ouden franschen schouwburg wedijveren. Weinige plaatsen waren dien avond ledig en een groot gedeelte der toeschouwers scheen mij van buiten Berlijn gekomen. Zij schenen gekomen geheel uit nieuwsgierigheid. Het stuk maakte op hen niet den geringsten indruk. Een zoo volslagen apathie bij een publiek valt zelden waar te nemen. Hun eenig doel scheen daar heen te zijn gegaan om later te kunnen zeggen: Ik heb de ‘Weber’ gezien. Zij verstonden het stuk maar ten halve want er wordt hoofdzakelijk dialect gesproken, het dialect van het stadje waar de handeling plaats vindt.

Men zegt dat dit de reden is geweest waarom de opvoering van ‘die Weber’ niet door de regeering verboden is geworden. Het is een aangrijpend tafereel

[p. 40]

van de armoede. Geheel bizondere qualiteiten heeft het niet. Bij een vergevorderd litterair publiek kan het onmogelijk meer dan een succès d'estime hebben. Het drama uit l'Assommoir getrokken is veel beter dan dit zoo gevierde stuk. Daar is de ellende nijpender bij evenveel levenswaarheid. Hauptmann heeft door het slot, waar de oude, trouwe en niet revolutionaire wever wordt doodgeschoten, aan zijn werk een hoogere portée gegeven. Dit maakt veel goed, maar werpt tegelijk meer licht op de gebreken.

Dit neemt niet weg dat G. Hauptmann op het oogenblik in Duitschland de meest talentvolle schrijver is en de zoo gevierde Sudermann naast hem van weinig beteekenis schijnt.

De nieuwe duitsche letterkunde is tot nog toe zeer arm, maar het kan niet anders of er moet uit dit machtige land weldra een kunst opschieten, zooals zij sints de dagen van Goethe nog niet heeft gebloeid.

Of zou het voor langen tijd overal met de litteratuur gedaan zijn? Wie kan het zeggen? Helaas! het is maar al te waar, wat men hier of daar wel eens hoort beweren, dat er bijna geen leesbare boeken meer verschijnen. De meest geraffineerde geesten zijn op den huidigen dag door litteratuur verzadigd tot walgens toe en dat is voor de toekomst een veeg teeken.