Julia

Regelnummers proza verbergen

[p. 147]

Het gevoel.^t

1Is 't een droom of leve ik? - een benaauwde droom, die mijn brein 2nog benevelt, nadat ik ontwaakte? - Zou deeze ijsselijkheid wezen 3hebben? - Ik een sterveling zijn en haar verduren? - - Mijn God!^2-334- ruk dien nevel van voor mijne oogen weg - verdrijf deeze zinne-5loosheid! - dat ik mijn geheele lot zie, kenne, - met eenen langen^4-556diepen adem den beker, daar gij mij uit drenkt, bij droppen uitslorpe,⁶ 7en bij ieder droppel duizend moordpriemen in dit hart ontwaar^5-77 8worde ...... waar ben ik? - wat gevoel ik? - gevoelen? - neen! 9gevoelt men als men hooploos - voor altijd - altijd hooploos is? -⁹ 10- - o mijn Vriend! kunt gij u dien toestand verbeelden? - zo 11ellendig en dan geen flaauw straaltje van hoop aan de kimmen van¹¹ 12dit leven, dat nog zo lang, zo lang, voor mij zijn kan, ooit weêr te zien 13flikkeren - zo koud, zo versteend op den rand eens afgronds te 14staan - alles om zich te zien verzinken - een verstijfd oog in zijnen¹⁴

t Het gevoel: Hoewel blijkens r. 113 de dood van Julia al enige maanden geleden plaatsvond, was Eduard er nog niet in geslaagd Alcestes hiervan in kennis te stellen. Nu probeert hij het opnieuw, en opnieuw beleeft hij de overweldigende aandoeningen. Deze aandoeningen beschrijft hij eveneens. Een markant voorbeeld derhalve van ‘writing-to-the-moment’ (zie Inl. hfdst. 2).

2-3 wezen hebben: werkelijk bestaan.

3 ik een sterveling ... verduren: samentrekking met zou in r.2. M.a.w.: Is het mogelijk dat ik, hoewel ik maar een (zwakke) sterveling ben, een dergelijke verschrikking (‘ijsselijkheid’) kan doorstaan.

4-5 zinneloosheid: toestand waarin het verstand niet functioneert, verbijstering.

5 dat ik ... kenne: aanvoegende wijs: zodat (of opdat) ik helemaal doorgrond hoe mijn situatie is.

6 beker: zinspeling op de drinkbeker waarvan Christus met betrekking tot zijn lijden spreekt (o.a. Mattheus 20:22 en Johannes 18:11): lijdenskelk.
drenkt: laat drinken.

5-7 met eenen langen adem ... uitslorpe: Eduard wil zijn lijdenskelk in één lange teug uitdrinken, maar tegelijkertijd alle druppels van het leed afzonderlijk ervaren.

7 moordpriemen: dolken.

9 hooploos: (hier heel letterlijk) zonder hoop te kunnen koesteren.

11 kimmen: horizonten, verste verten.

14 verstijfd: verstard.

[p. 148]

15nacht te werpen - gedurig al dieper al dieper er in te blikken zonder 16ooit grond te vinden - echter hardnekkig, gedachteloos te blijven 17staren - eeuwig te blijven staren - en dit - dit is mijn toestand! - 18- Konde ik een zee van traanen plengen - mijn hart zou verkwik-19king vinden - maar ook deeze troost der treurigen is mij tot hier toe 20verzegeld - geen traan - geen drift - alles koud - koud als de²⁰ 21dood ..... julia! de dood ... zie daar ten minsten een' weldaadigen 22zucht, die mijnen boezem ontvliegt! - ja! nog eene vreugd, ik gevoele²² 23het, is er voor mij overig - nader, gezegende bode des heils!²³ 24- zeg aan dit verscheurde hart, dat het nog één uur slaan zal en dan 25- in eenen langen droomloozen nacht aan 't gewormte ten prooi²⁵ 26liggen - dan zal ik voor 't eerst weer juichen en - helaas! ook voor 27't laatste! - - Waar doole ik? - wat schrijf ik? - alles is verwar-28ring, alles is afgrijzing om mij heen - tallooze gedachten vliegen als²⁸ 29stormwinden door mijn hoofd en mijn hart kan er geen enkele van 30boeien - o vergeef, mijn Vriend! vergeef aan de ijsselijke ledigheid,³⁰ 31daar ik in omdole, daar ik mij duizendmaalen in één oogenblik in 32verlieze .... Ja! ik ben er - ik had de pen opgevat om u mijn ..... 33ach! geen woord drukt mijne ellende uit - onherstelbaar - on - 34her-stel-baar - - mijn hart barst - ik kan niet meer! ...

35Thans vat ik, na herhaalde pogingen, op nieuw de pen op - ach! 36hoe male ik u mijn noodlot! - reeds weder verzinkt alles voor mij -³⁶ 37- Alcestes! gij hebt uwen vriend gekend - eens - eens is er een tijd 38geweest dat hij zich in het kalm gevoel van zijn aanwezen verheugde³⁸ 39- dat de lente voor hem bloeide, en de zon voor hem uit de kimmen 40rees - dat het viooltje op zijn pad wellust voor hem ademde, en het⁴⁰

20 verzegeld: toegesloten, ontzegd.
drift: (sterke) emotie.

22 eene vreugd: nl. de dood, die in r. 23 dan ook een heilsbode heet. Eduard lijkt hier op zelfmoord te zinspelen. Verg. p. 154, r. 5-6.

23 overig: over.

25 droomloozen nacht: het lichaam is aan het verderf ten prooi tot de dag van de wederopstanding; dan zal het met de ziel verenigd worden.

28 alles is afgrijzing: alles is afschuwwekkend.

30 boeien: vasthouden.
vergeef aan ... ledigheid: reken (mij) de ... ledigheid niet aan.

36 male: beschrijf, schilder.

38 aanwezen: bestaan.

40 wellust ... ademde: vreugde ... verspreidde.

[p. 149]

41minste vliegje, dat voor zijne oogen wemelde, de kleenste tor die in⁴¹ 42zijne schaduw snorde, vreugd voor hem schiep - en nu - ach nu 43staat hij roerloos - geen warm gevoel doorstroomt zijn hart meer. 44Voor alles ongevoelig en toch door alles gepijnigd, drijft de geheele 45natuur - tot hier toe zo schoon, zo aantrekkelijk voor mijne ziel, - 46als een nevel, als eene akelige schemering voor mijne oogen - 47Rotsen, die van de schepping af aan geen voet betreden heeft - 48Bosschen, daar eene eeuwige nacht en koude in heerscht; vol huil-49ende wolven en winterbeeren - Woestijnen, daar afgrond bij af-⁴⁹50grond in loeit en de dood over vale en purperverwige struiken op^49-5050 51rond zweeft - dit zijn thans de eenige paradijzen, daar mijn hart 52naar kwijnt, en die eene meêwaarige verbeeldingskracht mij geduurig⁵² 53al akeliger, al akeliger schept. - Waar zijt gij vreedzaame, 54vergenoegde, dagen mijner kindschheid, toen de hoop om mij heen⁵⁴ 55zweefde en de gelukzaligheid mijn verschiet was? - waar zijt gij⁵⁵ 56heen gevloden zalige tijd mijner jongelingschap, toen ik aan de zijde 57eener Engelinne mijn leven zachtkens in de eeuwigheid zag vloeien?⁵⁷ 58- Hoe schielijk zijt gij verdwenen - hoe ras ontwaakte ik uit dien⁵⁸ 59droom van geneugte! - ach moest ik met zulk een gevoelig hart⁵⁹ 60ontwaken! - - Alcestes! 't is middernacht - alles is stil, alles rust, 61behalven de ziel van uwen vriend - - Zo zijn er nu reeds twee uuren 62verlopen sedert ik mij neder ging zetten om u mijnen ramp te ver-63halen - en mijn hart is geduurig ontrouw aan mijnen wil geweest - 64het leidt mij fluisterende af, langs wegen die met bloemen bezaaid 65schijnen, en nooit vinde ik mij weder dan voor een draaikolk - nu^63-65 66op dit oogenblik wilde ik graag de pen weder wegwerpen - naar

41 wemelde: op en neer (heen en weer) bewoog.

49 winterbeeren: (hier) ijsberen.
Woestijnen: wildernissen.

49-50 afgrond bij afgrond: de ene afgrond na de andere.

50 loeit: (metonymisch) de wind loeit in de afgronden.
purperverwige: purperkleurige.

52 naar kwijnt: naar smacht.
meêwaarige: deelnemend, met medegevoel. Eduards verbeeldingskracht komt zijn gepijnigde stemming te hulp.

54 kindschheid: jeugd.

55 verschiet: toekomst.

57 in: naar. in ... vloeien: in ... overgaan.

58 schielijk: spoedig.

59 geneugte: vreugde.

63-65 mijn hart ... draaikolk: m.a.w. Eduards hart verleidt hem steeds tot aangename fantasieën, waardoor hij zijn wil om Alcestes de dood van Julia te vertellen niet uitvoert.

[p. 150]

67mijn venster ijlen en gedachteloos de stikdonkere duisternis aan-68schouwen - en echter gevoel ik - zo gij nu mijn lot niet verneemt, 69verneemt gij het in eeuwigheid van mij niet! - hoor dan - hoor 70Alcestes! - en beef niet zo gij kunt - ik bereide u siddering! - -

71Zie hier den jongsten brief van julia - hij ligt open voor mij -⁷¹ 72‘Eduard! dierbaare Eduard! mijn hand beeft van genoegen - ijl op⁷² 73vleugelen der liefde naar uwe julia - geen afstand scheide meer, 74wat God saamenvoegde - o koom haastig! mijn Vader stemt alles⁷⁴ 75toe - mijne traanen, zijne genegenheid, eene gunstige voorzienigheid 76hebben het laatste zegel aan ons heil van zijn hart gescheurd.’^75-76 77Ik leze en reeds is al mijn' geleden rampspoed vergeten - geen 78ellende, geen zucht zelfs, blijft meer in mijne gedachtenisse geprent 79- het oogenblik dat ik julia weder in mijne armen zal drukken, 80vervult mijne geheele ziel - ja! ik vloog naar mijn Vaderland en o 81hoe genoeglijk, met welk eene vertedering zag ik nu de woonplaats⁸¹ 82mijner julia aan de kimmen blaauwen! - reeds drukt mijn voet den⁸² 83langbegeerden grond - reeds stroomt het bloed met verdubbelde 84drift door mijne aderen - reeds bonst mijn hart. - Elk voorwerp 85trekt mijne aandacht en in alles meen ik julia te ontdekken. - 86IJlings vertoont zich ver in 't verschiet eene lijkstaatsie - eene⁸⁶ 87onwillige huivering verspreidt zich over mijn geheele leven - ik⁸⁷ 88nadere - eene geduurig aanwassende ontroering vertraagt heimelijk⁸⁸ 89mijnen spoed - Hemel! wat zag ik! - de Vader van julia was^88-89 90het eerste mensch, dat ik onderscheiden kon - alles draaide voor 91mijn gezicht - ik beefde en brandde teffens om meer te weten -⁹¹ 92eene ijzing overmeestert mij - bedwelmd, reeds in eene halve zinne-⁹²

71 jongsten: (hier) allerlaatste.

72 genoegen: vreugde.

74 wat God saamenvoegde: verwijzing naar Mattheus 19:6 (‘Hetgeen dan God samengevoegd heeft, scheide de mensch niet’) en Markus 10:9.

75-76 mijne traanen ... gescheurd: mijn tranen, zijn genegenheid (nl. van Julia's vader) en Gods welwillende bestuur hebben de laatste verzegeling waarmee zijn hart voor ons heil was toegesloten, losgescheurd.

81 genoeglijk: vol vreugde.

82 blaauwen: opdoemen.

86 ver in 't verschiet: heel in de verte.
lijkstaatsie: begrafenisstoet.

87 onwillige: onwillekeurige.
leven: (hier) lijf.

88 aanwassende: groeiende.

88-89 heimelijk: onbewust.

91 teffens: tegelijk.

92 ijzing: verstijving van vrees.

[p. 151]

[p. 152]

93loosheid, vraag ik wiens lijk .... Eene treurige stem noemt julia -^92-93 94Zo spreekt de donder - Reeds lag ik op de aarde uitgestrekt en om 95te sterven behoefde ik niets meer doortestaan - Helaas! mijn lot⁹⁵ 96moest bitterer, gruuwzaamer worden - ik moest mijne oogen voor 97't licht weêr ontsluiten en eene waereld zonder julia - eene valleie 98van doodsbeenderen, zonder ziel, zonder leven zien! - Ik bekwam^97-9898 99weder - op het eigenste leger, daar ik eertijds van julia genoeglijke⁹⁹ 100droomen genoot, daar ik verkwikkelijk aan haar dacht en reikhal-101zende het uur te gemoet zag, dat mij aan haare zijde zou voeren - 102die uuren waren nu voor altijd als zo veele schakels aan de lange 103keten der eeuwigheid geklonken - en geen opvolging - geen enkel¹⁰³ 104verschiet meer. - Beurteling loeiende van weedom en stom van¹⁰⁴ 105smart, konde ik mij niet verbeelden, dat ik waakte - Dan eens¹⁰⁵ 106wenschte ik dat er een woest plekje gronds buiten deeze waereld 107ware, daar ik, afgezonderd van alles wat leefde, buiten hulp, buiten¹⁰⁷ 108verkwikking, mijn smart kon overbrengen en mijne dagen afkwijnen¹⁰⁸ 109- nu weer smeekte ik den dood om den draad eens levens aftesnij-¹⁰⁹110den, dat onherstelbaar nutteloos en verpest was - Helaas! hij verhoorde¹¹⁰ 111mij niet - mijne julia was niet meer en ik - ik was gevloekt¹¹¹ 112om te leven! -

113o Mijn Vriend! maanden zijn er sedert dien tijd verlopen, en tot 114nog toe geen troost, geen kalm oogenblik! - Honderdmaalen heb ik

92-93 zinneloosheid: bewusteloosheid.

95 doortestaan: te doorstaan, te verduren. M.a.w. Eduard was rijp voor de dood.

97-98 eene valleie van doodsbeenderen: Dit beeld herinnert aan Ezechiël 37:1 (‘De hand des Heeren was op mij, en de Heere voerde mij uit in den geest, en zette mij neder in het midden eener vallei; die nu was vol beenderen’).

98 bekwam: kwam bij.

99 eigenste leger: zelfde bed.

103 geen opvolging: geen vervolg. M.a.w. er zullen voor Eduard op aarde geen uren samen met Julia meer zijn.

104 verschiet: uitzicht, perspectief.
loeiende van weedom: brullend van smart.

105 verbeelden: voorstellen.

107 buiten: zonder.

108 afkwijnen: kwijnend doorbrengen tot het einde.

109 draad eens levens: Refereert aan de mythologische voorstelling van de schikgodinnen, door wie de menselijke levensdraad respectievelijk gesponnen, in stand gehouden, en ten slotte doorgeknipt wordt.

110 hij: nl. de dood.

111 gevloekt: gedoemd.

[p. 153]

115u mijne ellende willen melden en honderdmaalen viel mij de pen uit 116mijne hand - Zo ellendig te zijn! .... Ach mijn Vriend! uw Eduard, 117de medgezel uwer jeugd, is voor u, voor de Maatschappij, voor 't 118Heelal verloren! - o Wees gij gelukkiger! - ken nooit die folterende^117-118 119pijniging - zelfs niet voor het kleenste tijdstip - die altijd - altijd 120in dit leven mijn beul zal zijn! .... Mijn god! ik misse julia - wat 121kan voortaan dit oneindig ledig hart vervullen dan Gij alleen? - 122Ach mijn god! ...

* _* *

117-118 voor de Maatschappij, voor 't Heelal: (bedoeld wordt) voor iedereen en alles. Hier manifesteert zich bij Eduard het asociale gedrag dat veel sentimentele romanhelden kenmerkte en dat aanleiding gaf tot kritiek (zie Inl. hfdst. 9).