De kat op het spek binden
Wanneer wij iemand willens en wetens de gelegenheid geven kwaad te doen, hem in onweerstaanbare verleiding brengen om iets uit te halen, dan zeggen we: dat krijg je ervan als je de kat op het spek bindt.
Die uitdrukking is nog niet zo oud, dat wil zeggen: niet in deze vorm. De oudere vorm van de uitdrukking luidt: de kat de zoete melk (of: de boter) bevelen.
Die laatste uitdrukking kwam al in de zeventiende eeuw voor. Dat hij in de loop van de tijden veranderd is, kan komen doordat er een oud Drents volksvermaak bestond waarbij letterlijk een kat op een reep spek werd gebonden. Deze combinatie van kat en spek werd dan door een aantal heren heen en weer gegooid, net zolang tot de kat dood was. Dit hoogstaande vermaak werd ‘treiterbossen’ genoemd.
De verbinding tussen de oudere vorm ‘de kat de zoete melk bevelen’ en de betekenis ‘iemand in de verleiding brengen’ ligt meer voor de hand dan de verbinding tussen deze betekenis en die op een reep spek gebonden kat. Maar zo gaat dat met uitdrukkingen: een oudere vorm verandert door de invloed van iets dat er eigenlijk niets mee te maken heeft, maar dat er in een onderdeel op lijkt.
In het Duits komt de zegswijze ook voor: ‘Man musz nicht Speek vor die Katze werfen.’ En: ‘Der Speek ist verloren den man der Katz zum Aufheben gibt.’ Vrij vertaald komt dit neer op hetzelfde als ‘de kat op het spek binden’: spek dat je aan de kat overlaat, ben je kwijt. Maar: poes lust geen spek, wel zoete melk. ‘De kat de zoete melk bevelen’ heeft echter geen stand gehouden en is verdrongen door ‘de kat op het spek binden’, dat oorspronkelijk niets met de betekenis ‘iemand in verleiding brengen’ te maken had, maar later wel die betekenis heeft gekregen.
Auteursrechtelijk beschermd