Verliefdheid is een raar gevoel

[p. 22]

De hamvraag

Hoeveel spreekwoorden kent de Nederlandse taal wel niet? Ja, dat is de hamvraag. En het antwoord op die hamvraag is niet nauwkeurig te geven. Wat bedoel je als je die vraag stelt?

Hoeveel spreekwoorden er ooit geweest zijn of: hoeveel spreekwoorden er tegenwoordig nog gebruikt worden. Als je dat laatste wilt weten, blijft het antwoord moeilijk: sommige spreekwoorden zijn zeer regionaal gebonden. Andere worden alleen nog gekend door oude mensen. Daarnaast kunnen er nieuwe zegswijzen ontstaan. ‘Dat is de hamvraag’ is er een van. Het ontstaan daarvan heb ik persoonlijk nog meegemaakt. Maar mijn kinderen zullen er waarschijnlijk nooit toe komen deze zegswijze te gaan gebruiken. Tenzij ze het mij veel horen zeggen. Want door ‘van horen zeggen’ worden de meeste spreekwoorden overgeleverd.

Het antwoord op onze vraag, die we dan ‘hamvraag’ genoemd hebben, is dus niet alleen moeilijk te geven, het is zelfs min of meer onzinnig er een slag naar te slaan. Onze taal kent bijzonder veel spreekwoorden en zegswijzen. Het taalgebruik verandert, maar de praktijk leert dat veel zegswijzen blijven bestaan.

Vroeger, in de jaren vijftig en de naoorlogse jaren die daaraan voorafgingen - ik bedoel dus echt vroeger toen er nog geen televisie was - probeerden de Nederlandse omroepverenigingen de gunst van de luisteraars via de radio te verwerven. De avro had bij voorbeeld de Bonte Dinsdag Avond-trein en als daar komieken in optraden als de nu volkomen vergeten Willy Vervoort, nou dan was het voor ons jongetjes lachen geblazen. Op zaterdagavond had de vara zijn Showboat. Ook dat was Dolle Pret. Als je mensen van mijn leeftijd midden in de nacht wakker maakt en toefluistert: ‘Van wie is die tekst?’, dan

[p. 23]

juichen wij onmiddellijk en automatisch: ‘Van Eli Asser!’ Na zoveel jaar weet ik eigenlijk niet goed meer of er veel te lachen was om die teksten van Eli Asser. Ik bedoel: toen rolden we over het versleten tapijt van het lachen. Maar ja.

De ncrv had zijn familieavond op donderdag. Dat was dan de wekelijkse Steravond. Zo heette dat. Daar was het iets minder hinniken van de lach. Maar de ncrv blonk weer uit in spelletjes. Die stonden onder leiding van de toen ongelooflijk populaire quizmaster Johan Bodegraven en de opbrengst was voor een goed doel. Het spel dat wekelijks miljoenen mensen aan hun bakbeest van een radiotoestel deed kleven heette Mastklimmen. ‘Wie klimt er mee, tot boven in de mast/Hij is wel glad, maar winnen doet u vast,’ zo begon het lied waarmee het spel werd ingeleid.

Mastklimmen was heel eenvoudig. Deelnemers moesten vragen beantwoorden. Hoe meer antwoorden ze wisten, hoe hoger ze bij wijze van spreken in de mast kwamen. En wat hing daar bovenin op de knapste professor Weetveel te wachten?

Mevrouw Bodegraven? Nee hoor. Een ham! Dus de laatste vraag, die de deelnemer bij de ham kon brengen, heette: de hamvraag.

Stel je voor dat je met zo'n ham thuiskwam. Tegenwoordig zouden ze je er waarschijnlijk niet eens meer inlaten. Hoewel, de winnaar van zo'n ham was natuurlijk ook meteen (voor een paar weken) beroemd.

In ieder geval bereikte het spel zijn hoogtepunt en topspanning wanneer de populaire quizmaster uitjubelde: ‘En nu, de hamvraag!’, de kardinale vraag, waar alles om draait.

Doordat zoveel mensen naar dat Mastklimmen luisterden, werd de steeds terugkerende kreet ‘En nu, de hamvraag’ een door iedereen gebezigde uitdrukking. Misschien zal dat ook gebeuren met de opmerking ‘Geef mij maar een neut’, van de beroemde Ome Joop uit de Dik voor Mekaar Show. Maar toch denk ik dat het deze keer niet zo'n vaart zal lopen. Ome Joop is, in alle eerbied, misschien als figuur toch te vluchtig om het zoveel jaren uit te houden. In die tijd van het Mastklimmen was er ook niet zoveel te doen. Je kon toen nog niet zoveel kanten op als je je wilde vermaken.

Het mastklimmen zelf was trouwens een heel oud volksvermaak op kermissen en feesten. Hierbij moesten de deelnemers in een

[p. 24]

met zeep ingesmeerde hoge paal klimmen om er de prijs, vaak een ham, van af te pakken. Helemaal leuk werd het als de paal in het water stond en zodoende iedereen die er afgleed een nat pak in plaats van een ham kreeg. De spreekwijze ‘druipen’ voor het zakken voor een examen is daarvan afkomstig.

De radio komt dus de eer toe het oude volksvermaak te hebben verbonden met het stellen van vragen. Dat wil zeggen: het echte, lichamelijke klimmen te hebben vervangen door het geestelijk omhoog komen door het vertoon van kennis. Is dat niet een teken van de vooruitgang?

Jammer genoeg hebben we later, bij het invoeren van de tv, steeds meer spelletjes te zien gekregen waar het via palen en andere attributen in het water donderen het toppunt van vrolijkheid was. Wat dit betreft herinner ik mij het Spel Zonder Grenzen, voor degenen die geestelijk heel begrensd waren.