Verliefdheid is een raar gevoel

[p. 19]

Een mooi boek

‘Dat vond ik nou een mooi boek,’ zegt iemand. Meteen daarop springt een ander van zijn stoel en roept: ‘Mooi boek? Zo'n rotboek heb ik nog nooit gelezen.’

Bij besprekingen in kranten en weekbladen zien wij hetzelfde: de ene criticus vindt een boek prachtig, een ander is van mening dat het wel gaat, terwijl een derde als zijn oordeel uitspreekt dat het boek beter niet geschreven had kunnen worden, zo beroerd vindt ie het.

Meningen lopen vaak uiteen. Hoe zou dat toch komen?

Laat ik een voorbeeld geven. Iemand heeft zojuist de bons gekregen van zijn vriendje of vriendinnetje en dan leest hij een boek waarin een jongen en een meisje hevig verliefd op elkaar zijn. Alles rozegeur en maneschijn. Goeie kans dat hij het boek in een hoek smijt. Zo is de wereld niet! Zelf heeft hij wel iets anders meegemaakt dan wat ze in dat boek beschrijven. Weg ermee dus.

Het zou best eens zo kunnen zijn dat diezelfde persoon dat boek in een andere, zonniger situatie heel ontroerend had gevonden en spannend op de koop toe.

Nog een ander voorbeeld.

Een schrijver vertelt een verhaal over een moordenaar, werkelijk een beestachtig type. Alles wat ik als lezer prettig en belangrijk vind in het leven zet die man op zijn kop. De belevenissen die uit dat boek tot mij komen, staan ver van mij af, en toch kan het best zo zijn dat ik het boek heel goed vind. Bij voorbeeld omdat de misdaden van die moordenaar mij doen nadenken over de wereld waarin ik zelf leef. Ik ben het niet met hem eens. En door de wijze waarop hij door de schrijver is beschreven, begrijp ik opeens beter hoe de werkelijke wereld in elkaar zit.

[p. 20]

Op die manier kan het lezen van een boek een interessante en verhelderende bezigheid worden - ook al staan er alleen maar afschuwelijke dingen in dat werk beschreven.

Een ander kan een reactie op zo'n boek vertonen die ver van de onze afwijkt. Zijn reactie kan bij voorbeeld luiden: ‘Dit is zo afschuwelijk. Over zoveel ellende wil ik niet lezen.’

Dan zijn we uitgepraat.

Mensen verschillen op allerlei manieren van elkaar: in milieu, opleiding en (onder meer daaruit voortkomend) interesses. Ik ken mensen die zelf nooit vloeken en die er ook grote bezwaren tegen hebben wanneer een ander dat doet. Als ze nu een boek lezen waarin af en toe gevloekt wordt staat dat hen emotioneel al zo tegen, dat ze het verder voor gezien houden.

Op allerlei manieren, door grote en kleine oorzaken, kan het contact tussen schrijver en lezer misgaan. Kijk eens wat er bij kinderboeken gebeurt.

Boeken voor kinderen worden doorgaans door volwassenen geschreven. Dat is logisch: om een boek te kunnen schrijven moet je niet alleen een grote beheersing van de moedertaal hebben, je moet ook in staat zijn de dingen die je verzint tot een boek aaneen te smeden. Nu is het probleem van een volwassene die voor kinderen schrijft, dat hij zelf geen kind meer is. Hoe kinderlijk hij zich ook voelt en gedraagt: hij is het niet meer.

Als die volwassen schrijver dus een kind gaat beschrijven, doet hij dat enerzijds op grond van wat hij zich herinnert uit zijn eigen kindertijd en anderzijds op basis van wat hij om zich heen waarneemt. Zo kan hij zelf kinderen hebben die hij als voorbeeld neemt voor zijn verhalen.

Wat een volwassene niet meer kan, is denken als een kind. Hij moet altijd eerst bedenken: zo doet een kind, of zó deed ik als kind. Dat kan heel natuurlijk in zijn werk gaan. Maar pas als hij het bedacht heeft, kan hij het opschrijven.

En dat is dan het antwoord op de vraag waarom kinderen kinderboeken vaak kinderachtig vinden, ook als het voor hun leeftijd is bedoeld. Weet die schrijver veel. Hij denkt dat tienjarigen van nu een soort kleuters zijn. Ja, goede kinderboekenschrijvers maken die fouten niet. Maar ook zij hebben te kampen met het probleem van iedere schrijver: er zijn lezers die doodgewoon niet leuk vinden wat zij schrijven.

[p. 21]

Of niet ontroerend, niet spannend, niet waarheidsgetrouw, niet fantastisch genoeg, niet netjes of vies, te jongensachtig, te meisjesachtig.

Moeilijk beroep, dat is duidelijk.

Trouwens, ik weet allang dat schrijver een moeilijk beroep is. Maar toch alles liever dan melkboer, of bankdirecteur, denk ik dan.

Die melkboeren en bankdirecteuren lezen soms maar één krant. Als in zo'n krant door een vreemd toeval dan eens een boek van mij slecht werd besproken, kwamen de mij bekende lezers van dat blad soms zorgelijk naar mij toe: je hebt een slechte kritiek gehad (en tja, dat is pech, maar die meneer zegt het, er zal dus wel iets van waarheid in zitten, anders stond het niet in de krant).

Mensen die meer kranten lezen weten dat oordelen erg uiteen kunnen lopen, en niet alleen als het om boeken gaat. Daarom: wanneer wij een boek lezen hebben wij het volste recht er niets aan te vinden. Als we dan maar bedenken dat het voor een ander een openbaring kan betekenen.

Daar is niets vreemds aan. En daarbij: lees altijd meer dan één krant!