Verliefdheid is een raar gevoel

[p. 44]

Een leesbaar boek

‘Dat is een heel leesbaar boek’ hoor je wel eens zeggen.

‘Leesbaar’ betekent dan dat het lekker is om dat boek te lezen, en dat het trouwens ook waard is om gelezen te worden.

Dat iets lekker is om te lezen zegt op zichzelf natuurlijk niet veel. Wat dat betreft is het net als met bepaalde gerechten: wat de een lust vindt de ander vies.

In de wetenschap heeft men al lang geleden zijn gedachten over dat begrip leesbaarheid laten gaan. Daarbij moest eerst nauwkeurig vastgelegd worden wat leesbaar precies is.

Vanzelfsprekend (zo gaat dat bij wetenschappelijk onderzoek) had niet iedere onderzoeker daar dezelfde mening over, maar als je alle ideeën bij elkaar optelde en vervolgens door elkaar deelde, kreeg je het volgende: het begrip leesbaarheid is samengesteld uit drie onderdelen, die ieder voor zich hun steentje bijdragen aan de mate van leesbaarheid van een tekst. In de eerste plaats is daar de vraag of een tekst leesbaar is gedrukt. Dat is een typografische kwestie. Hoe groot zijn de letters, op welke manier is de pagina bedrukt. Begint men iedere zin op een nieuwe regel, heeft men wel voldoende regels opengelaten tussen de verschillende onderdelen van een tekst. Een slechte typografie maakt het lezen van een tekst vaak nodeloos ingewikkeld, omdat de lezer door de letterbomen het tekstbos niet meer ziet.

De tweede component van het begrip leesbaarheid richt zich op de vraag: hoe interessant is die tekst. Wat is voor ons (voor mij) het belang ervan. Dat is een moeilijk algemeen te bepalen kwestie. Want wat voor de ene lezer belangwekkend is, blijkt voor een ander uiterst vervelend.

Als derde is het belangrijk te weten hoe begrijpelijk een tekst is. Hoe moeilijk is hij om te lezen.

[p. 45]

Vooral op dit laatste punt is veel onderzoek verricht.

Onderzoekers stelden formules op, waarmee je kon uitrekenen hoe begrijpelijk bij voorbeeld een bepaalde tekst was voor huisvrouwen met twee jaar mavo.

Ook hier kon je bijna zeggen: iedere onderzoeker stelde zijn eigen formule op. Heel verwarrend. Maar ongetwijfeld zal de voortgang in de wetenschap ervoor zorgen dat wij over een aantal jaren één onweerlegbare formule bezitten waarmee wij in het vervolg definitief de leesbaarheid van geschriften kunnen bepalen.

Of toch niet?

Ach, natuurlijk niet. Wat kan een formule uithalen bij zo iets ingewikkelds als ‘leesbaarheid’? Als ik echt heel nodig iets moet weten en ik kan dat vinden in een boek dat eigenlijk te moeilijk voor mij is, kan ik met behulp van encyclopedie en woordenboek een heel eind komen. Als ik maar wil!

Daarom is het ook een beetje overdreven wanneer bij voorbeeld een bibliothecaresse zegt: ‘Dit boek is voor een kind van twaalf te moeilijk.’ Ja, voor sommige kinderen van twaalf zijn bijna alle boeken te moeilijk. En dat een universitair leerboek te ingewikkeld is voor een meisje van vijftien met drie jaar havo: daar heb je ook geen formules voor nodig.

Als het er echt om gaat, moeten die formules altijd te kort schieten.

Dit alles wil overigens niet zeggen dat er niets bekend is over de mate van moeilijkheid van bepaalde teksten. Maar voorlopig is die kennis nog summier. Er is geen enkele reden om hoog van de toren te blazen als het over leesbaarheid gaat. Pas dus op wanneer dat woord ergens opduikt. Degenen die het gemakkelijk gebruiken en op onderzoekingen wijzen, weten er meestal niets van.