Dichtwerken (deel 1 en 2)

(1949-1950)–Guido Gezelle– rechtenstatus

Verklarend glossarium
getrokken uit het Gezelle-lexikon van Prof. Dr Frank Baur

Dit glossarium vervangt de door Gezelle zelf achter Dichtoefeningen, Hiawatha en Rijmsnoer aangebrachte woordenlijsten

Aafsch - ruw, wrevelig.

Aai - ei!

Aaien - kussen, streelen.

Aalgans - zwartgans.

Aâm - asem, adem.

Aanbegin - allereerste aanvang.

Aanbeld - aambeeld.

Aande - z. Ande.

Aandsch - eendachtig.

Aaneenstijven - aan elkaar schakelen.

Aangaan - beginnen, ondernemen, aanheffen; - aanzetten; - vertrekken; - overkomen, gebeuren.

Aangedaan - gekleed.

Aangeschouw - aanschouwen.

Aangevendeld komen - aangezwierd komen.

Aankleven - raken, betreffen.

Aankruipen - bekruipen.

Aanloeg - toelachte.

Aannaken - aanbreken.

Aanrocht - vl. t.v. aanraken.

Aanschouw - schouwspel, uitzicht.

Aanschouwbaarheid - zichtbaarheid.

Aanschouwen - in 't oog houden, ook beschouwen.

Aansperken - aanvuren.

Aanstaan - te wachten zijn.

Aansteken - aanmaken.

Aantrak - vl. t.v. aantrekken.

Aanverkonden - aanmelden.

Aanvliegen - toevliegen.

Aanvoegen - toevoegen.

Aanzichte - gelaat.

Aanzijds - naast, nevens.

Aar - ader, bloedader.

Aarderijk - aardbodem, land, grond.

Aardig - zonderling.

Aardsch - aardachtig.

Aarkant - ommezijde, andere kant.

Aars - anders.

Aas - voedsel.

Aatje-paais - aai! papa!

Abeelenbane - abeelendreef.

Abeelensprange - tak van den abeel.

Achter - om, naar; - door, doorheen, over; langs.

Achterdenken - argwaan.

Achterkomen - volgen; ook sterven.

Achtersteken - voorbijsteken.

Acht hebben - opletten.

Achtkante - achtkantige populier, Canada.

Aderdans - klop van het bloed.

Adret - snugger, wakker.

Adventen - adventtijd zijn.

Aême - aseme, adem.

Aestiva - v. Pars Aestiva - zomerstuk van de brevier.

Af - van; zoo ook; daaraf; af en aan = op en neer; af en toe = aanhoudend.

Afbeeld - afbeeldsel.

Afboomen - versperren.

Afdeelen - overerven.

Afdoen - afwinnen.

Afgedwogen - afgewasschen.

Afgeropen - plechtig afgeschaft.

Afgetorden - aangestapt.

Afgewrocht - moêgewerkt.

Afgrondelijk - onuitputbaar.

Afgrondigheid - onpeilbaar mysterie.

Afgruw - schrik; afschuw.

Afjunste - nijd, afgunst.

Afknuisten - zoo knotten, dat er een knuist blijft staan.

Aflaten - lossen.

Afleggen - schakeeren.

Afmalen - afschilderen; ook: uitmergelen.

Afrennen - leêgloopen.

Afrollen - naar beneden wentelen.

Afspichten - bespieden.

Afwaards - naar beneden.

Afwaai - afgewaaid hout.

Afwandelen - moe doen zijn van 't lang wandelen.

Afwillen - willen dat hij afgebroken wordt.

Afzien - naar beneden kijken.

Afzoeten - verzachten, gladvijlen.

Ahornboom - kleine eschdoorn.

Aker - koperemmer.

Akkerstaal - spade.

Akkervrome - rijpe oogst.

Akkerwied - onkruid.

Akkerzaaite - veldvrucht.

Akster - ekster.

Al - allen; alles; geheel; langs; overal.

Albestaande - volmaakt, geheel bestaande.

Albij - bijna.

Alder - aller.

Aldoordaveren - het heelal doordringen.

Aleventwel - desondanks.

Alf - elf, natuurgeest.

Alfgedrocht - nachtelf.

Algebieden - over 't heelal regeeren.

Alhier - hierlangs; alhier, aldaar = van overal her.

Alhierwaard - naar hier toe.

Alla! - welaan! (zie: allei)

Allaam - werktuig, gereedschap.

Allei! - welaan! (fr. allez)

Allengerhand - geleidelijk.

Allenthalven - allerzijds, alom.

Allenthenen - in alle richtingen.

Allentwegen - overal; uit alle richtingen.

Alleperten - thuis in allerhande poetsen.

Allertier - allerhande.

Alleszins - allerlei; heel zeker!; in alle richtingen.

Al lichte - weldra; wellicht.

Alommentomme - geheel rondom, alom in 't rond.

Alonder - langs onder.

Alreê - reeds.

Alschoon - overfraai.

Als en als - in het geheel., zonder uitzondering.

Alsgevals - in elk geval.

Alsheels - alles te zamen.

Alsnu - thans, tot nog toe.

Alsprekendheid - vermogen om alles te zeggen.

Alteenegaar - geheel.

Altegaar - geheel en gansch; allen; door elkaar gerekend.

Altemaal - heelemaal.

Al te mets - soms.

Altijdonvolborentheid - dat wat nooit geheel gebaard = uitgezegd wordt.

Altracie - alteratie, ontzetting.

Altrotsen - alles trotseeren.

Alverdoet - doordraaier, alverteerder.

Alvergankelijkheid - universeele vergankelijkheid.

Alverzettend - alles opmonterend.

Alwezendheid - Universum, heelal.

Alwin - de alwinner, de gelukzak.

Amachtig - mnl.; amechtig = machteloos.

Amerij - Ave Maria; de tijd noodig om dat gebed te zeggen.

Amper - nauwelijks.

Ande, Aande - eendvogel.

Andere - tweede.

Anderen - veranderen.

Ane - aan.

Angborstigheid - aamborstigheid.

Angsten - angstig zijn.

Angstig - beangstigend.

Anneken - volksche naam voor: de maan.

Ankeldiep - tot aan de enkels.

Ankeren - ook hankeren - hunkeren, verlangen.

Appelen - met ronde vlekken beleggen.

Aprillen - lente worden.

Arg - erg; slecht.

Asem - adem.

Asemjagen - om adem snakken.

Ate - eten, spijs; wilde ate (ook: ote) = windhaver.

Autaarvier - offervuur.

Autumnalis - v. Pars autumnalis - herfststuk van de brevier.

Auwe - aar.

Ave Regina - Gegroet o Koningin.

Avedochtsch - een krocht gelijkend.

Avekeer - afkeer.

Aven - afnemen, verminderen.

Aver - voorouder, voorzaat.

Averesch - lijsterbessenboom.

Averesschenooft - de vrucht van de haveresch.

Averulle - meikever.

Avonden - avond worden.

Avondklinken - het angelus luiden.

Avondtrompe - Avondhoorn.

Avondwaard - naar den avond toe.

Avondzang - vespergetijde.

Aweg - onweg, verkeerde weg.

Azen - voeden.

Baaike - trui, onderlijfje.

Baalgroot - vervaarlijk groot.

Baanloos - ongebaand.

Baantje steken - ijsbaan glijden.

Baard - ijskegel.

Baar worden - openbaar gemaakt worden.

Bacht, bachten - achter.

Bake - vuisthooge staken; vierbake - vuurtoren.

Bakelen - branden; zich in de zon koesteren; wisselvorm: bakeren.

Bakken - vriezen.

Balg - buik, romp.

Balie - sluitboom.

Balke - straal.

Baloorde - slecht hoorende; verdoofd van den knal.

Balslaan - plots verdoofd worden door een fellen knal.

Bâmesse - feestdag van S. Bavo.; Octobertijd

Bamisblad - herfstblad.

Bamisbont - herfstbontkleurig.

Bamisbosch - herfstbosch.

Bammen - bonzend weerklinken.

Bandroe - wilgen roede.

Bannen - plechtig verkondigen; ook: verbannen.

Banse - romp, lijf.

Banst - zwam, tindel, vonk.

Barensveerdigheid - barenstijd.

Barg - varken; beer.

Bargenspek - varkensspek.

Bark - schors, bast.

Barm(e) - hoop; dijk.

Barnen - branden, schroeien.

Barrig - bar, kaal.

Bassen - blaffen.

Batte - voetpad, smalle wegel.

Bauwen - nadreunen.

Bebassen - aanblaffen.

Bebouwen - bewonen.

Bedaarnisse - bedaring.

Bedegen - vl. dlw. v. bedijgen.

Bedelnare - arch. v. bedelaar.

Bedemaand - Oktober.

Bedeman - rouw-aanzegger, ongeluksprofeet.

Bederfenis - verderf.

Bedied - bescheid; beteekenis.

Bedieden - betuigen; ook: beteekenen.

Bediedsel - beteekenis.

Bedijgen - worden, groeien, sterk worden, gedijen.

Bedoeken - bewimpelen, omfloersen.

Bedrag - inhoud, draagwijdte.

Bedreelen - overstreelen.

Bedrichten - bebouwen, bezorgen.

Bedrijven - stuwen.

Bedroomd - geheel in droomen verslonden.

Beduid - uitspraak, verkondiging.

Bee - beide.

Beegangmatig - als bij een bedevaart.

Beêgeklop - de Angelus.

Beêklok - Angelusklok.

Beeksala - cresson, waterkers.

Beeldengebouw - monument, beeldengroep.

Beeldig - uitgebeeld, geteekend.

Beenderling - laars; slobkous.

Beerhond - beer; ook: mannetjesvarken.

Bees - bes, bei; - vl. t.v. bijzen.

Beêsnoer - rozenkrans.

Beeten - neerstrijken, zich neerlaten; ook: doopen, weeken, betten.

Began - vl. t.v. beginnen.

Begeven - prijsgeven, aan 't lot overlaten.

Begipt - eigenlijk: door de Gypten betooverd.

Begonst - vl. dlw. v. beginnen.

Begrijmen - met roet bestrijken. (vgl fr. grimer)

Beguwen - bespotten, uitjouwen; ook: aangapen.

Beheer - gebied, rijk.

Behinderen - hinderen, deren.

Behoef - voedsel; nooddruft.

Beiden - wachten.

Beitelwerk - standbeeld.

Bekennen - herkennen.

Bekken - snateren.

Bekkeneel - schedel, rotskop.

Beklam - vl. t.v. beklimmen.

Beklijven - groeien, gedijen.

Bekomen - toekomen, noodig zijn.

Bekwame - passend, geschikt; ook: welgevallig.

Belaan - beladen.

Belang - belangstelling.

Belegwerken - als legwerk, mozaïek doen uitzien; met tapijten bevloeren.

Belenden - aanlanden, terecht komen.

Beles - vermaning.

Beleven - leven schenken.

Bellen - blaffen; ook: schellen.

Beltrom - tamboerijn.

Bem - ben.

Bemaand - belezen, bezworen met tooverspreuken.

Bemachtigen - de macht schenken.

Bemel - dwerg, kabouter.

Benaspeuren - op de proef stellen, bespieden.

Bepronken - pruilen tegen.

Beraad - besluit, maatregel.

Beraad - drijfveer, beweegreden.

Berd - plank; eetbord; tafel.

Berdzager - houtzager.

Berecht - gerechtigd.

Bereed - bereid, gereed.

Berekken - bezorgen, beredderen.

Berentee - berenklauw.

Bereukwerken - parfumeeren.

Bergewaard - tot bergtoppen zoo hoog.

Berggedrocht - bergmassa.

Bergzaam - gastvrij.

Beriestok - draagberriestok.

Berijkdommen - verrijken.

Berk(e)laar - berk.

Berken - uit berkenhout.

Berkenbol - berkenstam.

Berkmei - meitak, loovertak van de berk.

Bermen - hooge golven vormen; hoog opslaan.

Berren - bernen, branden.

Berschen - jagen, barsch doen; slaan.

Beruwrijmen - met ruwen rijp bedekken.

Beschaffen - gadeslaan.

Bescheeden - antwoord geven.

Beschik - raadsbesluit, voorbestemming.

Beschut-schutting, veiligheid.

Beseffelijk - vatbaar, begrijpelijk.

Beseffenis - bewustzijn, besef.

Besieft - vl. t.v. beseffen.

Beslag - kale drukte.

Besletsen - een gesleept voetspoor achterlaten.

Bespegelen - z. spegelen.

Bespeiten - bespatten.

Bespichten - bespieden.

Besport - bespot, bespat.

Bespraakt - belasterd.

Besproken - belasterd.

Bestaan - verwant zijn; durven ondernemen.

Besteken - beramen.

Bestrekken - zich uitstrekken over.

Bestrievelen - bestrooien.

Betegenen - te gemoet komen.

Beterten - betreden.

Bet na - nader, in de buurt.

Betrappen - verrassen.

Betrent - omtrent.

Betuinen - insluiten.

Beuk - deel van het kerkgebouw tusschen twee rijen pilaren.

Beuklaar - schild.

Beurelen - brullen.

Beuren - dragen; gebeuren.

Beurte-wisseling, verandering.

Beuter - boter.

Bevertote - beversnoet.

Beveursten - vorstpannen of vodden leggen op een dakstoel.

Bevroed - bewust.

Bewaarling - beschermeling.

Beweertuigen - bewapenen.

Beweldigen - overmeesteren.

Bewonderd - met verwondering geslagen.

Beworp - ontwerp.

Bewrocht - bewerkt.

Bezaaidhede - bezaaide akker.

Bezabberen - overstippelen; bekwijlen, bemorsen.

Bezeeuwen - met losse aarde overstrooien.

Bezeke - besje, beitje.

Bezichten - als met de zeef of zift overstrooien.

Bezinnen - bezorgd zijn om, op 't oog houden.

Bezomerblommen - met zomersche bloemen bestippelen.

Bezund - met zon beschenen.

Bezweerman - toovenaar.

Bidder - bedelaar.

Bidsnoer - rozenkrans.

Bidsteê - tempel, kapel.

Biechtewaar - zoo waarachtig als in de biecht.

Bie'enherder - bijenteeler. imkar.

Bien - bijen.

Bieren - bier drinken.

Bietjesstekker - bijtjesvanger.

Bieuw - vl. t.v. bouwen.

Bignonia catalpa - trompetboom.

Bij - nabij; door middel van; per; na; vergeleken met; te.

Bij aldien - indien, vermits.

Bijbinden - aanhechten, aanvoegen.

Bijder - comparatief van bij; nader.

Bijgelijken - vergelijken met.

Bijleggen - terzijde leggen, oversparen.

Bijster - armzalig; ongekunsteld ook: donker, verloren.

Bijsteren - bijster, vuil worden, vol onkruid groeien.

Bijten - afsteken (v. kleuren!).

Bijze - vlaag, zwerm.

Bijzen - snorren, gonzen; opvliegen; heftig rondjachten.

Bijzond - wilde os.

Bikkelen - aanzwellen, uitspringen.

Bilk - met grachten omheind weideland.

Bindien - intusschen.

Binnen best - veilig.

Binnenlander - bommeltrein.

Binst - tijdens; ook: te midden, in 't hartje van.

Bitje - Westvlaamsch van beetje.

Bitter - roet, schoorsteenzwart.

Blaai - wind, kale drukte.

Blaarde - rijk bebladerd.

Blaas - windstoot.

Bladerig - looverig, bladerrijk.

Bladerval-rijzen der bladeren.

Bladstaf - bladstengel.

Blak - bloot (van het land gezeid).

Blame - smet, schande.

Blank - glanzend, schitterend.

Blauwendig - blauwachtig.

Bleekgebold - bleekstammig.

Bleekgemond - blankhuidig.

Blekken - met groote oogen dreigend kijken.

Blekworm - glimworm.

Blend - blind; donker.

Blessen - vlekken ww.

Bleuzekake - blozende wang.

Bleuzen - blozen.

Blijdag - feestdag.

Blijdenis - blijdschap.

Blijdzaam - blijde.

Blijvenskracht - uithoudingsvermogen.

Blindgelast - met den last der blindheid geslagen.

Bloedverwig - bloedkleurig.

Bloeie - bloesem.

Bloeien - rood schijnen.

Bloeimaand - Mei.

Bloeloos - bloedeloos.

Blommen - bloeien.

Blommenschijve - bloemschijf.

Blomgebloei - bloesemdracht.

Blomgelijk - bloemachtig.

Blomme - bloem; figuurlijk: de zwarte leeuw op gouden veld.

Blommenstaf - bloemstengel.

Blommestaal - bloemstengel.

Blonk - stomp, krachteloos.

Bloos - blos.

Blootakker - onbebouwd veld.

Bluisteren - schroeien, zengen.

Blusschen - uitdoen; van zonde zuiveren.

Boeg - schoft, borst; voorsteven.

Boeie - afdak, bijgebouwtje.

Boekstaf - letter.

Boenen - kleuren, wassen.

Boenkruid - kleurkruid.

Boeren - heftig te keer gaan.

Boerengedoe - hofstede.

Boeten - aanleggen, aanmaken; onderhouden, verzorgen; voldoen.

Boetschap - boete.

Boetsen - boetseeren.

Boffen - pochen, grootspreken.

Boffer - snoever.

Bokken - stooten, sterk aanslaan.

Bol - boomstam, tronk.

Bolgekruind - rond van kruin.

Bolk(e) - ondervest.

Bollaard - knotwilg.

Bolrusch - riet dat bij dikke stammen groeit, b.v. bamboe, rotan.

Bombommelen - donderen.

Bondtje - busseltje

Bonke - tros; grove massa; knoest, schonk.

Bonte-abeelen - grillig bewegen gelijk abeelenloover.

Bontgeboend - veelkleurig geschilderd.

Bontgepint - veelkleurig opgesierd.

Boodschapsdrager - missionaris.

Boogde - gebogen, bochtig.

Boom - lichtstraal; bodem; het H. Kruis.

Boomen - stralen; met den scheepsboom vast maken.

Boomenreke - boomenrij; dreef.

Boomenstriepe - boomenperspectief.

Boomgewaai - het waaiende, bewegende deel van den boom.

Boomverlies - afval van de boomen; bladerval.

Boomvertoog - boomenschouwspel.

Boomvrij - uit of boven de boomen.

Boonaard - boonenveld.

Bootallaam - werktuigen om te booten, scherpen.

Boozen - boos maken of worden; slecht gelegen zijn.

Borelingske - pasgeborene.

Borgen - ontleenen.

Borne - bron.

Borsten - zonneborsten, zich bakeren in de zon.

Borsteling - zuigeling.

Borstgemeene - gevoed aan dezelfde borst.

Bortelen - stroomen, borrelen.

Boschgeschil - boschkrakeel, boschruzie.

Boschhoen - fazant.

Boschvrij - buiten, uit of boven het bosch.

Boschwere - boschkant.

Bosse - schietbus, springbus; ook: wielnaaf.

Bot - bundel, bussel.

Bot - dom; hobbelig; onbehouwen.

Botgebold - stompstammig; grofstammig.

Botten - springen; uitloopen; bot zijn of doen worden.

Bouwselbrake - bouwval, puinhoop.

Bouwste - bouw, constructie.

Bovenperelen - meer schitteren dan; overtreffen in glans.

Braân - mv. van bra, kuit.

Brake - onbebouwd, wild liggende grond.

Braken - braakliggen.

Bramel(e) - braambessenstruik.

Brandsage - brandende koorts.

Brandsmoor - veenrook.

Brandspijze - brandstof.

Brandsteê - vuurhaard.

Brandtocht - brandvoorraad.

Branke - tak.

Brasgierigheid - onmatige trek naar brassen.

Breebuikte - breedbuikig.

Breeuwen - alg. nl. voor: kalfaten.

Breingewelf - schedel.

Breinomroerend - dolzinnig makend.

Breken - zwingelen, booten (v. vlas).

Brieschen - briezen, zacht toewaaien.

Brieuwen - vl. t.v. brouwen.

Brijkrood - rood als baksteen.

Brimmelen - lichtjes vriezen.

Brimmen - brommen, gonzen.

Broekland - moeras.

Bron - vl. t.v. branden.

Bronnenhoofd - sprong van de bron.

Broodaat - gezel.

Broodbeestig - aartsdierlijk.

Broodnoodlijdende - uiterst arm.

Broodwinder - broodwinner; stut en steun.

Brouwen - komploteeren.

Bruidvaard - vrijage.

Bruien - werpen, gooien.

Bruiloften - uithuwen.

Bruiloftjunste - bruidsgeschenk.

Bruiloftsfooie - huwelijksfeest.

Bruingeboend - bruinkleurig.

Bruinoogd - bruinoogig.

Bucht - fut, kracht.

Buchten - kwellen.

Buchtgeven - katoen geven, pittig, krachtig optreden.

Buiken - bijenkorven.

Buischen - te keer gaan; luidruchtig bonken, rumoeren.

Buiten - boven.

Buitenwaardsch - uiterlijk.

Bukleer - bokleder.

Bul - bol, boomstam.

Bulderachtig - al bulderend.

Bunsel - luur, luier.

Bunselen - in schooven binden; in de luren of luiers doen.

Busch - bosch.

Caffiemoor - koffieketel.

Calumet - rookriet en v.d. vredepijp.

Canteclaar - middeleeuwsche naam van den haan.

Carotebijterke - worteletertje.

Casselkoe - koe uit de buurt van Cassel in Noord-Frankrijk.

Castien - kastijden.

Catalpaloof - trompetboomblad.

Choor - kerkkoor; zangkoor; te choore gaan = een zang aanheffen.

Choorewijs - als in de koor.

Christenweerd - den kristen waardig.

Cinxendag - Pinksteren.

Coaster - hulppriester, Coadjutor.

Cornus - kornoeljeboom.

Cosen - ook: kosen = kozijn, neef.

Cuerensch - van de gemeente

Cuerne bij Kortrijk.

Cume - nauwelijks, amper.

Cytisus laburnum - klaverboom, goudenregen.

Da - daar; ook: dat.

Daaglijkheid - alledaagsch gedoe.

Daar - daar waar; ook: toen, terwijl.

Daartoe - daarbij, daarenboven.

Daarvan - daarom.

Dag - licht; levenslicht. Den dag voorbij = gestorven; - verre in dagen gevorderd = in gevorderde zwangerschap.

Dagdoovend - lichtverdoovend, verduisterend.

Dagen - dag worden.

Daghuurdief - luiaard, zonneklopper.

Dagkeerse - zon.

Dagkrans - krans der uren.

Dagmaal - daguur.

Dagstriemen-morgen worden.

Dagvaart-dagreis; ook: proces.

Damp - subst. nevel. adj. dampig, nevelig.

Dampreus - stoomtuig.

Dampsmoor - dichte nevel.

Dan - maar; ook: tusschenwerpsel voor verwonderde ondervraging.

Dapper - snel; ook: druk en overvloedig.

Dar - vl. t.v. derren, darren - durven.

Dat - tot; opdat; dat - wat; ook: als, indien.

Daveren - dreunen; ook: trillen, trillend licht afgeven.

Daze - paardenvlieg.

Dee - deed.

Dede - dit.

Deelman - notaris.

Deelmannen - verdeelen door bemiddeling van den notaris.

Deemster - dumster.

Deemsterheid - deemstering.

Deernesse - treurigheid, verdriet.

Dei - vl. t.v. doen; ook dee.

Deizen - deinzen.

Delgen - uitwisschen.

Dellinge - dal.

Deluwen - loodverwig maken.

Dempen - krachteloos, schadeloosmaken; onderdrukken

Den dien - degene.

Der - daar.

Derder - ten derde.

Derdeure - er door.

Derdewerf - ten derden keer.

Dere - leed, letsel, pijn.

Derelijk - zwak, mager, krachteloos.

Derf - kleurloos, bleek.

Derfblauw - vaalblauw.

Dermen - spuitslangen.

Derne - deerne, jong meisje.

Derren - durven.

Derschen - dorschen.

Derscherdeun - dorschersdans.

Dertel - dartel.

Dertiendag-driekoningendag.

Derven - derf worden, tanen, verbleeken.

Des - daarover, daarom.

Deugd - moed.

Deun - genoegen, vermaak; danspas. Zijnen deun in iets hebben, deunscheppen in iets = op iets gesteld zijn, genot hebben van iets.

Deunen - weergalmen, dreunen.

Deurdoen - doordraaien, verkwisten.

Deurevaren - dóórloopen.

Deurmijterd - aangevreten van den houtworm.

Deurwaards - weg.

Diamanten - tot diamant maken; als diamant doen uitzien.

Dichterweerd - waard door een dichter bezongen te worden.

Dichtslot - rijmraadsel.

Dicken - dikwijls.

Die - is gemeenslachtig als relativum ook na onzijdig!

Dienaar doen - eerbiedig buigen; v.d. een flinken dronk doen.

Dienstelijk - nederig als knechten.

Dienstraad - voorwerpen noodig tot den eere-dienst.

Diepen - in de diepte dalen, neerduiken.

Diepgekeeld - dieptonig.

Diepversteenen - tot diep in den grond bevriezen.

Dier(e) - duur en duurbaar.

Dier staan - kostelijk zijn.

Diet - ook: died = volk.

Dievige - dievegge.

Dij - aan jou.

Dijkedelver - dijkwerker.

Dijs - de oudgerm. oorlogsgod Tyr.

Dikkens - dikwijls.

Dikmaals - dikwijls.

Diks - dikwijls uit: dikkens.

Dimpelen - dijzelen, terugvloeien.

Dingelen - wemelen, trillend lichten.

Dingen - enkv. voor: ding; kleedij.

Dinken - dunken.

Dinne - dun.

Distelen - distels groeien.

Djakke - zweep.

Djakken - met de zweep kletsen.

Djoos - stakker, sukkelaar.

Dobbelen - dubbelzinnig doen.

Dobbelkroes - speelnap.

Dobbeltoe - kromgegroeid. ineengekrompen.

Docht - vl. t.v. deugen.

Doegsch - handelbaar.

Doeken - met een doek bedekken.

Doel - hoop door het onderste v.d. boom opgewoelde aarde.

Doel - beschutting voor aardvruchten en akkergetuig.

Doene - doening, handelwijze.

Doenlijk - mogelijk.

Doeven - dof geluid geven.

Doezig - zacht. gedwee.

Dokke - rouwbloem of scabiosa; ook: kliskruid.

Dol - kwaad.

Dolen - zich vergissen, misdoen, dwalen.

Doling - vergissing; ook: verdwaling.

Dollemaand - Februari.

Dommelen - verward rommelen.

Domp - damp (subst. en adj.).

Dompen - omdampen.

Donderbaarde - donderbare; donderbaard.

Donderbusse - kanon.

Donderduw - donderslag.

Dondermaand - Juli.

Donderroe - bliksemafleider.

Donkelen - duikelen.

Donkerbaaide - baai, roodbruin.

Donkeren - donker zijn of worden; donker maken.

Doodbetalen - afbetalen, geheel en al verrekenen.

Dooddoen - uitdoen, uitdooven.

Doodemaand - November.

Doodkeien - doodkegelen, met keien dooden.

Doodsantje - doodsprentje.

Doof - dof, glansloos.

Doogen - verduren; zich verwaardigen.

Dook - vl. t.v. duiken.

Doolién - geesten van afgestorvenen.

Doollage - drasgrond, moeras.

Doom - damp, domp, stoom.

Doômans-voetschoeleêr - boomzwam.

Doomen - wasemen, stoomen.

Doôn - dooden.

Door - over.

Doorbakelen - doorgloeien.

Doordelven - doorgronden.

Doordoornen - met doornen doorsteken.

Doordragen - laten doorschemeren.

Doordronken - doordrenkt.

Doorgaan - doordringen.

Doorgeeselen - met geesels doorstriemen.

Doorgeslegen - vl. dlw. van doorslaan.

Doorhakkelen - doorboren, als een zeef doen uitzien.

Doorketteren - doorklateren.

Doorlijden - doortrekken, voorbijgaan.

Doorluchtig - doorschijnend.

Doormiddagen - doorstralen met middagklaarte.

Doorneschen - kletsnat maken.

Doornuft - doortrapt.

Doorprenten - diep inprenten.

Doorsprietelen - overstralen.

Doorstekken - doorprikken.

Dooven - doof worden.

Doovig - dof, glansloos.

Dopken - kleine, lichte aanraking.

Doppen - doopen; op en neer gaan als een dopper in 't water.

Doppen - druppen.

Doppen - duwen.

Dorpsgenootschap-gemeente.

Dorren - verdorren.

Dorse - rug; ten dorse = op een rijdier gezeten.

Dortel - tortelduif.

Do'st - dorst, durfde.

Douw doen - slapen (kindertaal).

Douwen - duwen, wiegen.

Dracht - wat de boom aan bladeren, bloemen, vruchten draagt.

Draf - wat overblijft van 't gebrouwen mout.

Drake - slang; papieren vlieger.

Drakenaar - oplater van papieren vliegers.

Drakendier - stoomtrein.

Drakengalle - slangengift.

Drakentote - drakenmuil.

Drank - vl. t.v. drinken.

Dreegen - dreigen.

Dreelen - streelen.

Drendelen - drentelen, doelloos kuieren.

Dretsen - spatten.

Dreun - wildschallend verhaal.

Dreupel - druppel.

Dreupelde - in droppen, dropsgewijs.

Dreupelen - druipen.

Drevelen - draven, heen en weer loopen.

Driesch - gemeenteweide, braakland.

Drieschling - paddestoel.

Drift - warme toegenegenheid; ook: het drijven, de jacht.

Drijf - gang, voorspoed.

Drijfsnee' - fijne stuifsneeuw, sneeuwjacht.

Drillensmoe - moegedrild, moe geloopen.

Drinkbaarheid - drank.

Drinkelijk - drinkbaar.

Drinkvat - beker.

Droei - vl. t.v. draaien.

Droes - drommel, duivel.

Drogenaar - bedrieger.

Drol - droes, spook.

Drom - inslagdraad van het weefsel.

Drom(ke) - knipsel van garen.

Drommen - overkropt zijn.

Dronk(e) - adj. bedronken.

Droomgeschemer - droombeelden.

Dropel - druppel.

Druistig - driest, wild.

Drukkelijk - bedrukt.

Drummer - beer (architectuur), contrefort.

Duc nos quo tendimus - leid ons naar ons doel.

Duchteloos - vreesloos.

Duchtig - vreesachtig.

Duik - schuilplaats.

Duikelaande - duikeend.

Duiksel - schuilhoekje.

Duikske-weg - schuilevinkje, verstoppertje.

Duinhille - zandheuvel.

Duist - duizend.

Duisterheid - geestelijke dorheid.

Duisterling - nietig schepsel; zoon der duisternis.

Duizel - duizelig makend.

Duizendverwigheid - bont kleurenspel.

Duizendwendig - duizendkleurig.

Dul - dol.

Dullen - dol, grillig doen.

Dulst - stoot, slag.

Dumster - halfdonker.

Dunnen - dun maken; v.d. splijten.

Dwagen - strijken, schilderen, wasschen. vgl. Mnl. dwaen

Dwang - vl. t.v. dwingen.

Dwee - gedwee; ook: malsch, zacht, buigzaam.

Dweeg - gedwee, plooibaar.

Dweers - dwars.

Dwerschen - doorloopen, dwars oversteken.

Dwersdeur - heelemaal; door en door.

Dwijnen - verdwijnen, slinken.

Dwinger - dwingeland.

Ebben - afvloeien, teruggaan.

Edeldadigheid - adel in het handelen.

Edeldrachtig - nobel van houding; ook: vol rijken bladertooi.

Edeling - edelman.

Eek(e) - eik.

Eekbul - eikentronk.

Eekeldopke - eikeltje.

Eeken - eikenhouten.

Eekenboomsch - id.

Eekentronken-eikenstammen.

Eekhout - eikenhout; eikenbosch.

Eeloos - ongehuwd.

Eeman - echtgenoot.

Eendelijk - zeer groot; schrikkelijk, schrikaanjagend.

Eendelijkheid - verschrikking, ramp.

Eenig - vereend, eenzaam. v.d. beangstigend.

Eenigheid - eenzaamheid.

Eenpaar - eenparig, eenstemmig; onveranderlijk.

Eensch - eenzaam; eensgezind; eender.

Eensgangs - eenmaal, op een keer; plots.

Eensgedaan - gelijk van gedaante.

Eensloopens - in eenen loop.

Eentwat - iets.

Eentwie(n) - iemand.

Eerbaar - vereerend.

Eerbiedvuldig - vol eerbied.

Eerde - aarde.

Eerdebees - aardbei.

Eerdebeziemaantijd - Juni.

Eerdeboorend - aarddoorborend.

Eerdedonker - zoo donker als onder den grond.

Eerden ware - aardwerk.

Eerdevolk - aardmannetjes, kabouters.

Eerlijk - eervol, vereerend.

Eers - achterlijf, aars.

Eerselen - achteruitstappen.

Eerstigheid - voorrang in de bestaansorde, die maakt, dat God de oorsprong van alle wezen is.

Eesch - eisch.

Eeuw-en ervig - altijd.

Eeuwsch - dat eeuwen bestaat; ook: gewoon, alledaagsch.

Eevrouwe - echtgenoote.

Effenaan - pas.

Effenboords - tot aan den boord, gereed om over te loopen.

Effenvloers - waterpas.

Egelpenne - stekel van het stekelvarken.

Egen - eigen.

Ego flos - ik (ben een) bloem.

Eiergoed - uitermate goed.

Eierleg - het voortbrengen van eieren.

Eigenste - zelfde.

Eigenzelvig - eigenste.

Eilandbouwend - een eiland bewonend.

Eindelinge - eindelijk.

Eindverdriet - laatste smart,

Eist - is het. [doodsstrijd.

EI - anders, elders.

Elde - ouderdom.

Elevatieklokke - het luiden van de klok op 't oogenblik dat de geconsacreerde Hostie en Kelk onder de H. Mis worden opgeheven.

Elkendeen - iedereen.

Ellenden - ellendig zijn.

'Em - hem; zeer dikwijls: zich.

En - niet.

End', ende - arch. en.

Ende - einde; ende en uit hebben - gedaan hebben, aan zijn eind komen. Zie: van ende torden.

Endeklokke - doodsklok.

Endeldag-sterfdag, doodsuur.

Endelvers - laatste psalm, gebed der stervenden.

Endelvier - het vuur van het laatste oordeel.

Enden - eindigen.

Endlied - doodslied.

Engelrap - zoo vlug als de engelen.

Engelschacht - engelvlerk.

Enkel - eenvoudig, simpel.

Enthoe - eens of anders.

Entwaar - ergens; ook: wellicht.

Entwat, entwie - z. eentwat.

En wel - welnu!

Erdeure - er door.

Erfgebied - erfelijke eigen-

Erfgenot - erfbezit. [dom.

Erggebekt - kwaad-, gramgebekt.

Ergheid - errigheid gramschap.

Erkenbaar - herken, baar.

Erkennend - erkentelijk, dankbaar.

Erpel - aardappel.

Erre - mis, verloren.

Errewete - erwt.

Errocht - geraakt. (Zuidvl.)

Erumpunt - ze loopen uit.

Eur - elder, uier.

Esa - schande over U.

Es - is.

Euzië - dakafdrup, huisdrup.

Euziedrope - dakafdrup.

Evenaar - balans.

Evenkersten - medekristen, evennaaste in het kristendom.

Eventwel - niettemin.

Excelsior - hoogerop!

Felgetaald - luidgestemd.

Felheid - heftigheid.

Fijken - staken in den grond bevestigen.

Fijngezicht - fijn gezeefd.

Fijntig - slank en mager.

Fimpelen - ontslippen.

Flenteren - flarden.

Flieflodder - vlinder.

Flinksch - knap, welgemaakt.

Flodderen - op en neêr, weg en weêr bewegen.

Fooi(e) - feest.

Fooien - feesthouden.

Foreest - bosch.

Fraai - braaf; naarstig; als interjectie: - toe! wees lief!

Frankeman - pompier.

Fransch - franschman.

Franschen - fransch praten.

Ga' - gaat.

Gaan - hulpwerkw. voor het Futurum; - geraken (bv. vergeten, verdwenen gaan); - uit en in gaan bij iemand. = vertrouwelijk verkeeren m.i.; - om dood gaan = een strijd op leven en dood zijn; te keere gaan = aanvallen.

Gaapziek - slaperig.

Gaar maken - looien.

Gabberen - proesten, brobbelen; van menschen gezegd: proestend lachen.

Gadeslaan - hoeden, bewaken.

Ga en wederga - in paartjes, paarsgewijs.

Gakswijs - kwansuis.

Galgeboom - kruishout.

Galgeboomen - z. galgen.

Galgen - aan de galg doen.

Galgendweil - galgenaas.

Gâloos - ongehuwd; gauwloos, zorgeloos.

G'anderd - veranderd.

Gang - mode, wijze van zijn; te gange = onderwijl.

Gangske - wegje.

G'appeld - zie: appelen.

Garen - vischnet.

Garenprente - afbeelding in garen.

Garwen - gerwen, looien, touwen.

Gastvriendelijk - gastvrij, gul onthalend.

Gauwloos - achteloos, zonder zorg.

Gazen - gasbekken.

Gazette - krant.

Geballingd - verbannen.

Gebaren - veinzen.

Gebed - ten grave gebracht.

Gebedenbeeld - symbool van gebed.

Gebeen - geraamte, gebeente.

Gebei - wachtens, uitstel.

Gebenediden - zegenen.

Gebeteren - verbeteren.

Gebeurman - buurman.

Gebeverd - tot bever omgetooverd.

Gebezen - vl. dlw. v. bijzen.

Gebied - gezag, bevelmacht.

Gebijt - gebit.

Geblaai - gepoch.

Geb'est - met een bles of vlek voorzien.

Geblonden - uit het oog verdwenen, versukkeld; bij: belenden.

Gebont - bontkleurig gemaakt.

Geboortevast - aangeboren.

Gebouwen - sterk part. bij bouwen.

Gebouwsel - veldvruchten.

Gebroeder - vgl. gevriend.

Gebroel - broeierigheid.

Gebruiloft - uitgehuwd.

Gedaagd - oud van dagen, oudgeworden.

Gedacht - gedachte; gedachtenis; zin; verbeelding.

Gedeelmand - verdeeld door den deelman (= notaris, testament-uitvoerder).

Gedinken - gedenken.

Gedoen - genoeg zijn; vrede nemen met.

Gedoensel - gedoe.

Gedonsen - vl. dlw. v. dansen.

Gedoogzaam - geduldig, lijdzaam.

Gedoornhaagd - beveiligd.

Gedrag - wat gedragen wordt, de last.

Gedregen - vl. dlw. v. dragen.

Gedruischt - luidruchtig dreigend.

Geduren - duren.

Geelwe - geluw; ten geelwen - naar 't gele zweemend.

Geen - niet.

Geerstig - uit gerst gebrouwd.

Geevaert - typiseerende naam voor: vrijgevige.

Gefasel - knoeiwerk.

Gefriezeld - gekruld, gefriseerd.

Gegaap - gapende muil.

Gegabber - geproest.

Gegeên - vl. dlw. v. geven.

Gegeluwd - geel gemaakt.

Gegif - vergift; ook: dosis medicijn.

Gegraand - met graan gevoederd.

Gegrauwwerkt - in bont gehuld; met bont versierd.

Geheem(e) - mysterie.

Geheemelijkheid - geheim, mysterie.

Gehulpen - helpen.

Gehuw - huw! roepen; gehuil, gejouw.

Gei - lustig. (fra. gai.)

Geil - vol groeikracht; ook: vuil.

Geilheid - groeizame weligheid, groeikracht.

Gejond - vl. dlw. v. jonnen = gunnen.

Gekanst - van kans (gelukkig toeval) voorzien; begenadigd door het leven.

Gekeend - vol kloven door de koude.

Geklauwd - met de klauwen, hier de wielen, vast in de spoorstaven.

Gekloefd - met holsblokken aan.

Gekloeried - dooreengemengd, saamgeklutst.

Gekoningd - tot de waardigheid van koning verheven.

Gekoord - in boeien gedaan.

Gekracht - krachtig.

Gekruiswegd - den Kruisweg gebeden, gegaan.

Geleê - geleide.

Gelegwerkt - in mozaïek.

Gelet - geleed, van leden.

Gelent - de leuning van een brug, omheining, betuining.

Gelierelauw - zacht gefrazel (van kinderen of vogelen).

Gelieven - willen hebben, genadig ontvangen.

Geliggen - baren, moeder worden.

Gelijm - het lijmen, het blinken = lijmende zwart; blinkend zwart.

Geluchte - de lucht, het firmament.

Geluk - een vlaamsch geluk - een ongeluk dat nog veel erger kon zijn!

Geluw - geel.

Geluwblaard - geelbladerig.

Geluwen - geel maken.

Geluwgeveld - geel van schil.

Gemakkelijk - mak, lijdzaam.

Gemazeld - gestippeld, gevlekt.

Gemeenheid - gemeenschap.

Gemeesterd - beheerd.

Gemik - beraad.

Gemenscht - mensch gemaakt.

Gemoed - in gemoede bereid; moed ingesproken.

Gemoei - moeite, poging.

Gemurruwd - zacht, gedwee gemaakt.

Genaan! - krachtuitroep, basterdvloek voor: duivels, weêrga!

Genaken - z. naken.

Genâren - naderen.

Genegen - gebogen.

Geniet - genot.

Genoeg - tamelijk, nog al.

Georanjescheld - oranjeschilkleurig gemaakt.

Gepeerd - bespannen met paarden.

Gepint(ede) - versierd.

Gepintsel - sieraad.

Geplogen - vl. dlw. v. plegen; - ook: handelen, zich inspannen.

Gepor - geroer, gerep.

Gepriemel - het puntig uitsteken.

Geraken - bereiken.

Geregeld - streepsgewijs doorregen (als van spek).

Geren - beminnen.

Geren - gaarne, graag.

Gerennen - een afstand geheel doorloopen.

Gerid - rijtoestel.

Gerief - werktuig.

Gerieken - ruiken.

Gerocht - geraakt.

Gerooksel - rookwerk, reukwerk.

Gerre - spleet.

Gerrebekken - eigenl.: den muil breed opspalken; v.d. schreeuwleelijken, smadend spotten.

Gerruwe - duizendblad.

Gers - gras.

Gersgevonk - fonkelen van gras.

Gershof - grastuin.

Gerskant - graskant.

Gerspeerd - sprinkhaan.

Gersvodde - graszode.

Gerul - geraas, eentonig geronk.

Geruwrijmd - z. beruwrijmd.

Gerzig - grasgroen.

Geschaal - geschal.

Geschaaljedekt - ruitvormig, dakpansgewijs.

Geschakerd - ruitvormig, geruit.

Gescheen - gescheiden.

Geschemel - vluchtige schittering, glans.

Geschemer - schittering, glans.

Geschorts - tentdoek.

Geschot - geschut.

Geschoven - leêggedronken.

Geschreven - geschilderd, geteekend.

Geslachten - gelijken, den aard hebben van.

Geslensd - verslenst.

Geslorp - drank, laafsel.

Gesmaken - smaken, door en door proeven.

Gesnabber - getater, gesnap.

Gespegeld - gespikkeld.

Gespel - speeltuig, harp.

Gespellewerkt - als kantwerk uitziend.

Gesperteld - als met sperten (= sporten) voorzien, gesprieteld.

Gespin - spinsel.

Gespot - bespat.

Gespraai - gestraal, geschitter.

Geprakig - welsprekend.

Gespreken - met van - vermelden, gewagen van.

Gesteen - verzamelnaam voor steenmassa's, rotsgebergte.

Gesteen - gesteun, gejammer.

Gestopen - vl. dlw. v. stuipen.

Gestraald - met een angel gewapend.

Gestriept - gestreept.

Getaald - bespraakt.

Getellen - volledig natellen.

Getemmer - bouw, getimmerte.

Getigerveld - gevlekt als een tijgerhuid.

Getogen - opgevoed.

Getorden - vl. dlw. v. terden.

Getouwen - sterk part. bij touwen.

Getribbel - getril, slaapverwekkend gezoem.

Geule - groeve, gleuf.

Geulen - gutsen, stroomen.

Gevaân - gevangen.

Geveld - van vel, van vlies.

Geverruwd - gekleurd.

Geveterd - geboeid.

Gevinden - geheel, voor altijd vinden.

Gevleg - de wimpels en vlaggen.

Gevlugd - gevleugeld.

Gevooisd - gestemd, getaald.

Gevormd - met het H. Vormsel (een Sacrament) voorzien.

Gevrecht - bevracht.

Gevrienden - vrienden met elkander zijn.

Gewaai - de waaiende deelen van de boom; boomkruin.

Gewand gewaad, ook: dwang-

Gewar - verwarring. [juk.

Geweerd - uitgezonderd.

Geweerte - onweer of enkel ook weder; weer en wind.

Gewei - wild, wildvang.

Geweld - kracht, macht.

Gewerden - worden; ook: gebeuren, betijen.

Geweste - hemelrichting.

Geweugen - gewegen - mennen.

Gewijgd - vl. dlw. v. wijgen = wijden.

Gewolk - wolkenmassa.

Gewormd - slangachtig.

Gewoven - vl. dlw. v. weven.

Gezaamd - vereenigd.

Gezabber - motregen; gezeever; v.d. gekus.

Gezapig - kalm en rustig.

Gezeisel - verhaal.

Gezepen - vl. dlw. v. zijpen.

Gezeteld - geïntroniseerd, gezagvoerend.

Gezijp - het aanhoudend zijpen, afdruppen.

Gezwanst - gestaart.

Ghinat - ghi ne hat; gij en haddet.

Giep - vl. t.v. gapen.

Giftelijk - mild, geefachtig.

Gijzelsteen - gevangenis.

Gilgeren - gichelen.

Glariebalgen - een blanken glimmenden ‘balg’, of romp vertoonen, gelijk bepaalde vischsoorten.

Glavietip - speerspits, zwaardpunt.

Glazen - glas doen worden; glanzig maken.

Gletsen - uitschuiven.

Gloeren - gluren, loeren.

Godevolen - adieu! vaartwel!

Godssamaar - zomerdraden, herfstdraden.

Godsprake - priesterschap.

Godvast - in God bevestigd.

Goedendag - humoristische naam van een middeleeuwsche strijdknots.

Goedhals - goeiert.

Goedjonstigheid - gunst, vriendelijke gezindheid.

Goelijksch - gulhartig.

Goevrijnacht - de nacht na Witten Donderdag, in de Goede Week.

Golpe - gulp; zwelg, braaksel.

Golpen - gulpen.

Gong - vl. t.v. gaan.

Goor - drab, slijk.

Gooren - slijkerig, vuil zijn of worden.

Goudgeelwe - goudgele.

Goudgeluw - goudgeel.

Goud(e)ware - goudstof, goudwerk.

Grafhout - lijkkist.

Grafputman - grafdelver.

Grasmaand - April.

Grauwwerk - grijs bont, grauwe pels.

Graven - met de beelden van graven versieren; als graaf voorstellen.

Graven - begraven.

Gravenveld - kerkhof.

Grei-verlangen. (vgl.fra.gré).

Greinrood - scharlaken rood.

Grep(pe) - slootje, goot.

Grieken - Grieksch praten.

Grijm - roet, roetzwart.

Grijmte - korenbrand, de bekende graanziekte; v.d. grijmtauwe = korenaar die aan grijmte lijdt.

Grijper - hand, klauw.

Grijslawerke - grasleeuwerik.

Grim - grimmig; schrikkelijk, wild.

Grimmen - zwart kijken, gramschap toonen.

Grimsel - roet.

Grinzen - grijnzen.

Groef - grof.

Groeibaarheid - groeikracht.

Groeien - worden. (vgl. eng.

Groeite - groeikracht. [grow).

Groen - verliefd.

Groengemeid - met groene loovertakken.

Groengeveld - groen van schil.

Groenseltappe - groentenstompje.

Groeven - vl. t.v. graven, begraven.

Grondig - diep, als ondergrond.

Gronsen - ronzen, ronken.

Grootboffer - grootspreker, pocher.

Grootgaan - zwanger zijn.

Grootgemoedheid - grootmoedigheid, edele gezindheid.

Grootheer - grootvader, voorvader.

Groot liegen - dapper, schaamteloos liegen.

Grootschheid - hoogmoed.

Grouw - gruwelijk, gruwzaam.

Grouwbaarheid - gruwelijkheid.

Gruw - schrik, afgrijzen.

Guimen - z. kuimen.

Gulde - gilde.

Gulpe - scheur, spleet.

Gummen - z. kuimen.

Guwen - geeuwen, gapen; v.d. staren.

Gypten - Bohemers.

Ha', hae'n - had; hadden.

Haafden - vl. t.v. haven.

Haaghout - struikgewas.

Haaien - keeren, wentelen.

Haaientand - tand van Squalus carcharias, den menscheneter.

Haal - ademhaal; v.d. opzang; ook: zwaai.

Haar- en daarwaards - her en der.

Haargespertel - het dooreenwarren der haartjes.

Hagelbijze - hagelslag, hagelvlaag.

Hagelslaan - hagelbuien vallen.

Hagelslag - hagelbui.

Hagewijs - haagvormig.

Hairel - vlasstengel.

Halfgezwegen - gemompeld, gepreveld.

Halfvoornoens - half in den morgen.

Halp - mnl. vl. t.v. helpen.

Hals - wil; uit vrijen halze = vrijwillig; op den hals staan = op het leven aankomen.

Hamersmete - hamerslag.

Hand - uitdr.: te hand - terstond.

Handalaam - werktuig.

Handbericht - richting bij der hand.

Handgedaad - gewrocht, werk der handen.

Handgeklak - handgeklap.

Handzaam - knap, welgevormd.

Hangel - hanger, hengel v.d. ketel boven den open haard.

Hangelroe - hengelroede.

Hankeren - hunkeren.

Hankerzalig - hunkerachtig.

Happe - bijl.

Hardgevuist - hardhandig.

Hardversteenen - dichtvriezen.

Harentaren - van h. = van hare ent te dare = van hier tot ginds.

Harik - onkruid.

Harop - strijdkreet.

Harpen - de harp bespelen.

Harpenaar - harpbespeler.

Harpeslaan - de harp betokkelen.

Harst - hars.

Have - haven.

Haven - landen, toevluchtshaven vinden; vgl. eng. to harbour.

Haveren - van haver.

Hazegrauwen - tusschen licht en donker zijn.

Heemelijk - heimelijk, mysterieus.

Heemnisse - geheimzinnigheid, mysterie.

Heemvaard - tehuisreis; ook: dood.

Heengescheikerd - her en der gegooid, uiteenverspreid.

Heengeschreven - uitgeteekend.

Heenhalen - doorhalen, destilleeren.

Heerdewaards - naar den haard.

Heerdvier - haardvuur.

Heeren - beheeren, heerschen over.

Heeten - gebieden; ook: bieden; beteekenen.

Heideren - weêrlichten.

Heien - hei! roepen.

Heildiedig - geluk voorspellend.

He'j - heb je.

Hellemen - weergalmen.

Helmet - de helm.

Heltegoed - helftegoed, gemeenschappelijk goed, betwist goed.

Hemelbake - lichtsignaal.

Hemelblomme - zon.

Hemelboogsch - veelkleurig als de regenboog.

Hemeldauw - morgendauw.

Hemeldieflijk - als een hemeldief.

Hemelen - tot een hemel, hemelsch gelukkig maken; ook: in den hemel zijn.

Hemelkom(me) - luchtgewelf.

Hemellawerke - leeuwerik.

Hemelling - hemelbewoner.

Hemelmeter - astronoom.

Hemelmondig - hemelsche monden waardig.

Hemelpand - perk, gewest des hemels.

Hemelperk - hemelgrens, horizon.

Hemelschale - hemelsche beker.

Hemelspegel - hemelspiegel.

Hemelsteen - hagel.

Hemelstoel - troon van den hemel.

Hemelstriepe - streep, strook hemelsblauw tusschen wolken.

Hemelvaut - hemelgewelf.

Hemelvier - zonnevuur; bliksem; vuurwerk.

Hemelvonke - zonneschittering.

Hemelwagen - de zonnewagen.

Hemelzuchtig - heimwee voelend naar den hemel.

He'n - hebben.

Henenbersten - uitbarsten.

Henendruischen - wegstormen.

Henengaan - tanen, verduisteren.

Henenleven - wegsterven.

Henenmalen - met losse hand teekenen.

Henenspoeien - weg haasten.

Henentien - wegtrekken.

Henentuimen - bij tochten wegvaren.

Henenvagen - wegvagen.

Henenvimmen - voort tassen, mijten, schelven maken.

Henenzinken - wegzinken.

Heranderen - wijzigen.

Herdeloos - onduldbaar.

Herden - verduren, verdragen, uitstaan.

Herelke - vlaspriempje.

Herfaselen - herbaren, doen herworden.

Herfstmaand - September.

Hergeboortedag - dag der heropstanding.

Hergroenen - weer groen worden.

Herklank - vl. t.v. herklinken.

Hermaakselen - van gedaante (doen) verwisselen.

Hermenschen - weêr mensch maken.

Herontwekken - herontwaken.

Hersendol - in de hersenen geraakt, wildzot.

Hersendwingsel - inspanning der hersenen; najagen van hersenschimmen.

Hertalen - herzeggen.

Herte - moed; ook: binnenste, merg.

Hertebrand - hartsliefde.

Hertenhanke - hertebouten.

Hertkeerend - walgend.

Hertogen - met de beelden van hertogen voorzien; als hertog afbeelden.

Hertuiten - opnieuw toeten.

Herwaardsover - naar hiertoe.

Heuning - honig.

Heutelen - saamhokken.

Hev'et - heeft het.

Hiemalis - v. Pars hiemalis - winterstuk van den brevier.

Hierlandsch - inheemsch.

Hiernederwaard - hier op aarde.

Hiervoortijds - vroeger.

Hiet - vl. t.v. heeten.

Hieuw - vl. t.v. houwen.

Hille - heuvel, duin.

Hindekalf - antiloop.

Hingstdier - hengst.

Hinne - hen.

Hippelen - huppelen.

Hittig - hitsig, driftig.

Hobbeldobbelen - heen en weêr golven.

Hobbeltobbel - hobbelte hobbel = bult over bult; al dooreen.

Hoendersmesdag - hoenderkermis.

Hoenderteen - hoenderklauw.

Hofbeluik - omtuinde boomgaard.

Hofgat - uitrijpoort van de hoeve.

Hofgebouw - gebouw van 't hofgezin, pachthoeve.

Holde - hol, uitgehold.

Holme - hooge aanslibgrond, riviereiland.

Hommel - hoppe (Humulus lupulus).

Hommelzap - hoppebier

Hompeldompel-hals over kop.

Hong(en) - vl. t.v. hangen.

Honingen - verzoeten.

Honingstede - plaats waar honing verzameld wordt; bloemtrossen.

Hoofd - wil, koppigheid.

Hoofdgewaai - waaiende kruin van een boom.

Hoogbestemd - met een hooge bestemming.

Hoogeerweerdig - z. hoogweerdig.

Hoogen - opbieden.

Hooggevooisd - hoogstemmig.

Hooghielde - hooghakkig.

Hoogkerke - koor, hoogkoor.

Hoogmorgenen - laat in den morgen worden.

Hoogtijdsfooie - kermismaal, hoogdagstractatie.

Hoogweerdig - H. Sacrament in het Tabernakel; geconsacreerde Hostie.

Hoogweerdiglicht - Godslamp of bestendig lichtje voor het H. Sacrament in de Roomsche kerken.

Hooigers - hooigras.

Hooimaand - Juli.

Hoor, ook: hore - slijk, modder.

Hoorendoof - slecht van gehoor.

Hoorenspel - fanfare.

Hopperen - het hooi in hoppers stapelen.

Hore - slijk, slib, modder.

Horken - luisteren.

Hors - ros, hengst, paard.

Horselbie - horzel, wesp.

Horsenvleesch - paardenvleesch.

Hossebossen - rumoeren als van zware wagens op de straatsteenen.

Hostieblomme - margriet, groote ganzebloem.

Houdelijk - uitstaanbaar.

Hout - woud.

Houtdood - dood tot in de houtvezels.

Huichelen - snerpend schreien, huilen.

Huiden - heden.

Huischen - hitsen, sissen.

Huisgeheem - huisbinnenste, gezinsmysterie.

Huiswaardwindsch - waar de landwind, de wind van de eigen streek waait.

Huiswerk - gebouw.

Hukken - hurken; ook: hinken.

Hukwijze - gehurkt.

Hulder - hun lieder, hun.

Hulpen - helpen.

Huptede-oude vl. t.v. huppen.

Hursel - horzel.

Hurtske - stekelvarken.

Hutsen - schudden, doen wippen.

Hutten - in hutvormige kapellen opstellen v.h. vlas.

Huwen - ‘hu!’ roepen.

Iep - iepenboom. Ulmus campestris.

Iep(e) - dorenbes, hiep, roode hagebei.

Ieuwe - iebeboom of taxis.

Ieverands - ergens.

Ievers - ergens; zooiets als.

IJele - ijdel, ledig.

IJfteblad - klimop.

IJsgekertel - verzameling ijsnaalden.

Imber abiit - De regen bleef achter.

Inblauwen - binnensmokkelen.

Inbooren - doorboren.

Inbreken - breken, overwinnen.

Indachtigheid - ingekeerdheid, bezigheid met de Godsgedachte; ook: herinnering.

Indiaan - kalkoen.

Ineengevlokt - saamgepakt.

Ingeblonden - terechtgekomen; bij: belenden.

Ingekelderd - diepliggend.

Ingetorden - vl. dlw. v. intreden.

Ingewandig - inwendig, binnenste.

Ingongen - vl. t.v. ingaan.

Inhebben - bevatten, beteekenen, belang hebben.

Inklassen - inklissen, invoegen.

Inmennen - binnen voeren.

Inne - in.

Innedoen - opdoen.

Innewaard - naar binnen toe; innerlijk.

Inontbiên - binnen verzoeken.

Inslag - inslaggaren.

Insnoeren - breidelen, intoomen.

In speculo - In een spiegel (beeld).

Insperelen - insluiten.

Inte - inkt.

Inverhuizen - inwijken.

Inwijken - binnenvluchten.

Ipersteê - de stad Ieper.

'J - hij.

Jaarkrans - krans der maanden.

Jaarmesse - de mis der verjaring.

Jachtgevaarte - jachtavontuur.

Jagersspel - jachtgenot.

Jasmijnen - seringen. - kruidnagelbloem

Jeghen - tegen.

Jeunen - gunnen.

Jok - juk.

Jongde - jeugd, jeugdige leeftijd.

Jonnen - gunnen.

Jonste - gunste, vriendelijkheid.

Joufrouw - jonkvrouw, juffer.

Judasgeld - verradersgeld.

Junste - dat wat gegund wordt.

Kaafgat - z. kavegat.

Kabotseke - schedelkapje.

Kachtelen - veulens jongen.

Kakeldier - hen.

Kalk der oogen - het wit van de oogen.

Kamuisvel - zeemvel.

Kapoteken - kapmanteltje.

Kardatse - kardoes.

Kardoefel - aardappel.

Kariën - het gekir van de legsche hen, wanneer ze een goede legplaats zoekt.

Karkant - omhang van den hals, halsketting.

Karmen - kermen.

Kauwe - kraai.

Kave - schouw, schoorsteen.

Kavegat - schoorsteenholte.

Kavele - kieuw.

Kavelen - verdeelen.

Kaveloos - zonder schouw.

Kaw! - Neen!

Keeraafsch - schuin, verkeerd; z. kraafsch

Keeren - afweren, terugjagen; ook: wenden, wentelen, veranderen.

Keernen - karnen.

Keerwijs om - averechts.

Keiaard - mal, zot, gek mensch.

Kempe - ook: kimpe en kampe - strijder.

Kenen - kiem zetten, kiemen; ook: splijten van de huid in den winter.

Kennen - bekennen, erkennen.

Kerf - kerfdier, insekt.

Kerjoel - karjool, oogstfeest.

Kerjoelen - vreugderoepen uitgalmen.

Kerkewerk - metsel- of timmerwerk aan kerken; v.d. zorgvuldig, sterk werk.

Kerktorre - kerktoren.

Kerkwegel - kerkpad.

Kermesse - kermis; feestmaal.

Kerstekind - onlangs gedoopte zuigeling.

Kersten - kristen.

Kertelen - ijskristallen vormen.

Kerven - afhakken.

Kerzelaar - kerseboom

Ketseweg - trakelpad.

Ketteren - ontronde vorm van kwetteren; v.d. weergalmen.

Keure - kans, gelegenheid, ter keure = ten believe.

Keuvel - stok met bolvormig uiteinde, waarop de weerhaan staat; ook: het afgerond dakwerk.

Keuvelen - in keuvels of kovels opstellen van vlaskapellen of hutten.

Keverken - insekt.

Kezen - aas van den grond pikken.

Kezzelspeur - kiezelweg.

Kibbelkappelen - kleurentinten ineen doen vloeien.

Kiezinge - verkiezing.

Killen - koud maken.

Kinderenwachter - opvoeder,

Kinderfooie - doopfeest.

Kindsch - kinderlijk.

Kindskindskind - achternaneef.

Kinmerk - geslachtsteeken.

Kisteberd - hout voor doodskisten.

Kittelbloedig - hittig, prikkelbaar.

Klaar - volkomen, geheel; zuiveruit.

Klabakken - klapperend geruisch maken.

Klachtig vallen - beschuldigen, verwijten.

Kladde - vlek.

Klakke - pet, muts.

Klakkebosse - knalbus, bekend kinderspeeltuig.

Klakken - klappen, kletsen.

Klam - vl. t.v. klimmen.

Klamp - klomp.

Klampe - houten, ijzeren of steenen belegstuk.

Klank - vl. t.v. klinken.

Klappen - praten.

Klapper - pocher, praatjes-

Klaren - ledigen. [maker.

Klauwaart - historische naam: aanhanger van de gemeentelijke partij in de Middeleeuwen; thans: flamingant en volksgezind.

Klaus - strofe.

Klaverdriesch - weide, na den hooitijd met klaver bezaaid; klaverveld.

Klaveren - met de klauwen werken, klauteren.

Kleene - klein; vernederd.

Kleenen - verkleinen

Kleengebeedtje - schietgebedje.

Kleenheid - geringheid; nederigheid.

Kleenhertig - laf.

Klemmen - klimmen.

Klenkeren - klinkeren.

Klesse - haarklis.

Kletteren - klateren; ook: klauteren.

Kleunen - luidruchtigkloppen.

Kleutergat - kloterkindje, kloterspaan.

Klingen - klinken, schellen.

Klinken - schellen; doen schellen; schallen, weerklinken.

Klissen - als klissen ineenvoegen.

Kloefe - holsblok.

Kloekte - sterkte, versterkend middel.

Klokgebed - angelus.

Kloktorre - klokkentoren.

Kloppen - kleppen.

Kluchtenaartje - kluchtenmaker.

Kluksen - klotsen.

Klutteren - met gerucht dooreen schudden.

Knape - boodschapper, b.v. van een gilde.

Kneeuwelen - herkauwen.

Knerzelen - knarsen.

Kneuteren - kirren zooals de niet zingende vogels doen.

Knevelbanden - knevelen, in de boeien doen.

Knijzen - wisselvorm van kniezen; v.d. drenzen; ook: knagen (v. pijn b.v.) en pruilen (v. weer en wind!).

Knoezeldiepe - tot aan de knoezels of enkels.

Knok - been; takstomp.

Knokke - kruispunt van de wegen.

Knoteren - z. kneuteren.

Kobbenet - spinneweb, spinrag.

Kobbenetsch - als van spinwebben.

Koekebrood - kermisbrood.

Koekestuite - snede kermisbrood.

Koeklikoe - haangekraai.

Koekoet - koekoek.

Koekoetblom - koekoetsbloem. Bedoeld is echter de Caradamine pratensis of pinksterbloem.

Koekoeten - roepen als de koekoek.

Kofke - z. koofke.

Kokelaar - goochelaar, toovenaar.

Koko-koho - de uil.

Kolderkake - kaakstuk van een kolder of halsberg.

Kolve - krijgsknots.

Komen - worden.

Koningsweg - rijksbaan, groote steenweg.

Koningswoord - koninklijk besluit.

Konnen - kunnen.

Konst(e) - kunst.

Koofke - kuifje.

Kooie - zooveel stuks gevogelte als er in een kooi kan; v.d. ook: school, troep vogels.

Koolzwarten - met houtskool teekenen.

Koorenauwen - korenaren.

Koorenen - koren dragen, voortbrengen.

Koornaard - korenakker.

Koornemaand - Augustus.

Koornzaaite - bezaaide korenakker.

Kooveken - z. koofke.

Kopermare - telegrafisch bericht.

Kopermond - klok.

Kopwulge - knotwilg.

Korrel - midden, kern.

Korste - ook: karste = plankschaal; schoeibord.

Korts - onlangs, voor kort.

Kosen - kozijn.

Kost(en) - vl. t.v. kunnen.

Kot - gevangenis.

Koten - hokken.

Kozen - vl. t.v. kiezen, aan de wetgevende verkiezing deelnemen.

Kraafsch - uit: keeraafsch; verkeerd.

Kraaischuw - vogelverschrikker.

Kraal - parel.

Krabbe - tros.

Krage - halskraag; ook: bergkant, bergpad.

Kraken - rauwe kreten slaken b.v. van roofvogels.

Kramen - karmen, kermen.

Krampen - krempen, krimpen(?).

Krane - kraanvogel.

Kranebeeshout - struik der krakebessen of blauwbessen (Vaccinium myrtillus).

Krank - zwak.

Kranken - ziek zijn; ook: ondergaan, minderen.

Kranselen - met kleine kringen in- en dooreen loopen.

Krebbe - krib.

Krempen - krimpen.

Krenken - krank worden en doen worden.

Krepel - kreupel.

Kreuke - plooi.

Kreupelen - kreupel maken.

Kreupelhertig - dubbelhartig, onoprecht.

Kreusch-hol, uitgehaald, ledig

Krevelen - kruipen, krieuwelen.

Kriekelaar - kerselaar.

Krielen - krioelen.

Krielgedierte - insekten.

Kriemelend - krioelend, wriemelend.

Kriepen - zeuren, klagelijk jammeren lijk een zwakkeling; z. knijzen.

Krifte - kreeft.

Krijgersgast - oorlogsman.

Krijgsgebaar - krijgsgewoel.

Krijschen - weenen.

Krikke - kruk.

Kri-kri-krieken - kirren van den sprinkhaan.

Kriksteen - steen, kern van de krikke of wilde sleepruim.

Krimpend - wrang.

Krinkelde - kroezig, gekruld.

Krinkele winkele - met kringen en zwenkingen.

Kroenekranen - den kranendans dansen.

Kroes - gekruld, kroezelig.

Kroezelen - krullen, rimpelen.

Krokke - nachtwikke, wilde wikke.

Krommenisse - omweg, kronkel van de weg.

Kroone - lijkkrans.

Kroonen - een hooge borst zetten; ook: kroonhalzen.

Krop - de hals van 't vischnet.

Kruidag - dag waarop gekruid d.i. gewied wordt.

Kruiden - wieden, onkruid uittrekken.

Kruidenaar - kruidmenger, genezer.

Kruiduitslaan - ontspruiten der kruiden.

Kruisgebed - gebed met uitgestrekte armen verricht.

Kruisgedaantig - kruisvormig.

Kruiswijs, vaanwijs - overlang en overdwars, in alle richtingen dooreen.

Kruisken - zegen met den duimtop op het voorhoofd.

Krulhairde - met gekrulde haren.

Krullejes - Brugsch diminutief v. krulletjes.

Kuilen - opkronkelen.

Kuimen - kuchen, zuchten, zwoegen van inspanning.

Kummen - z. kuimen.

Kunstvierwerker - vuurwerkmaker.

Kurren - z. kariên; ook: koeren, kirren.

Kwa - kwade.

Kwaadzaad - slecht zaad.

Kwadied - het kwaad, slecht volk.

Kwakkel - kwartel.

Kwalijk - slecht.

Kwalster - groote lijstersoort.

Kwaweêrgek - stormnar.

Kwaweêrzot - stormmaker.

Kwedelen - kweelen, zingen.

Kweekenoot - kweekvee, kweekgoed.

Kweken - kwekken, kwaken.

Kwellen - wellen, opwellen, kwel(m)water doorlaten.

Kwellen - kwijnen; ook: grijnen, kniezen.

Kwelligheid - ziekelijke toestand.

Kwenenzang - leuterliedje, oude wijfjespraat.

Kwietelen - wisselvorm v. kwedelen, kweelen.

Kwinken - kwinkeleeren, zingen met trillers.

Kwiste - uitdr. te kwiste gaan = verspild worden.

La - lade, schuiflade voor de schietspoel in 't weefgetouw.

Lachtale - geestigheid.

Lachtje - lachje, glimlach.

Lafheid - loomheid, broeierige hitte.

Laget - git.

Lammen - verlammen.

Lancie - lans.

Landewaard - in het land.

Landziek - vol heimwee.

Langde - lengte.

Langen - langer worden of maken; verlangen.

Langlijdend - lang durend, sterk.

Langs - met ad v. -s = lang; z. uitdr. als: langs om meer.

Langst - langs.

Lanke - flank.

Lante - olielamp.

Lapke - kleine uitgestrektheid gronds.

Lastertalen - kwaad spreken.

Lastigheid - ongemak.

Laten - verlaten.

Late varen - laat staan! a fortiori, hoe veel meer dan nog!

Lauwen - lauw maken, milder maken.

Led - lid.

Leden - geleden, voorbij.

Ledig - lui.

Lee - leide, geleide; ter lee = lijdelijk, gedwee.

Leeder - ladder.

Leedschap - leed.

Leedzaam - lijden barend.

Leefte - nooddruft.

Leefvermogen - levenskracht.

Leêg - ledig, lui; ook: laag.

Leêggang - luiaardij.

Leeggebouwd - laaggenesteld.

Leeggevooisd - laagstemmig.

Leegheid - luiheid, lusteloosheid.

Leekske(n) - lekje, druppeltje.

Leelijk doen - akelig doen, teekens van groot lijden geven.

Leelijk zien - kwaad kijken.

Lee'n - leiden; ook: geleden, verleden.

Leêre - z. leeder.

Leering(e) - studie, les.

Leertocht - onderrichtsreis.

Leest - baksteenvorm.

Leeuwenfel -sterkals leeuwen.

Leeuwerk(e) - leeuwerik.

Leeuwerken - slaan, tuiten gelijk de leeuwerik.

Leeuwig - als leeuwen.

Legervastheid - sterke legermacht

Leggen - vervlakken, doen dalen.

Leggen - vloeren b.v. in een worstelpartij.

Legschgezind - broeilustig.

Legtapijt - mozaïekwerk.

Legwerk - tapijt; mozaïek.

Legwerken - als mozaïek doen uitzien.

Leidsmannen - opvoeden.

Leise(ne) - lied; leisenen - zingen; ook: de les lezen.

Leken - afdruppelen, druipen.

Lekken - likken.

Leme - houtschilfertjes v.d. bast, die uit het vlas dienen gezwingeld.

Lentemaand - Maart.

Lepel - gietlepel waarmeê het bleekend lijnwaad besproeid wordt.

Lerke - leeuwerik.

Let - letsel, schade.

Letten - verletten; verhinderen.

Lettenbrake - ledenbreuk.

Letter - ruttel, weinig.

Leu - gespitste fransche uitspraak v.h. lidw. le.

Leugenmarten - leugens verkoopen als op de markt.

Leuren - afnemen v.h. daglicht.

Leuringe - avondschemering.

Leute - lust; plezier, genot.

Leutig - plezierig, blijmoedig, opwekkelijk.

Leveling - microob, nieteling.

Levendheid - levenskracht, levend wezen; levenslust.

Levenswonne - levensweelde.

Levinge - leefte, voedsel.

Lezen - bidden; mechanisch gebeden opzeggen.

Lichaamsrampe - kwetsuur.

Lichaamsvrechte - lichaamsgewicht, last.

Lichtbeeldman - fotograaf.

Lichtdrukmaal - fotografie.

Lichtgeschater - lichtgebral, lichtschittering.

Lichtprente - fotografie.

Lichtvertoog - schouwspel v. licht.

Liedersprake - zangtaal.

Liedtjeszangerije - marktzangerspoëzie.

Liefdebengelke - Cupido.

Liefde-inspreker - trooster.

Liefgetal - ook: liefgetallig = lieftallig.

Lijden - duren; - uitkomen, daar zijn; - voorbijgaan; ook: verduren.

Lijdenschap - lijdensweg.

Lijdtje - danspas.

Lijen - z. lijden. Eensilbig!

Lijf - onderlijfje; ook: leven.

Lijf dragen - leven.

Lijfboot - levensboot.

Lijfgeest - levensgeest; ook: bewaarengel.

Lijfgenoot - behoorende tot hetzelfde lichaam.

Lijfsgewand - binnenste v.h. lichaam.

Lijkdeure - kerkdeur langs waar het lijk wordt binnengedragen.

Lijke - in lijkeliggen - gestorven, maar nog niet begraven zijn; ook: over aarde liggen.

Lijkvat - lijkkist.

Lijkvier - doodenvuur.

Lijmen - glanzen, blinken.

Lijnwaadpand - zeildoek.

Lijs - zacht, zoetjes; ook: onzwaar, dun.

Lijste - pijler, stutbalk.

Lijsterdiet - volk der lijsters.

Lijsteren - zingen als de lijster.

Lijvelijk - met lijf en al, heelemaal; ook: aanhoudend.

Lijze, lijzig - z. lijs.

Lillen - de vinnen zacht bewegen.

Lindenlane - lindendreef.

Linken - loeren.

Lisch - z. lizze.

Lizze - lang, zwaardvormig blad van lisch e.a. waterplanten.

Locht - lucht.

Lochtgeveder - luchtpluimsel, wolkjes.

Lochtgeweld - wind.

Lochtheid - lichtheid.

Lochtig - hoog, die de lucht invaart.

Lochting - tuin, hof, moestuin.

Loech - ook: loeg - vl. t.v. lachen.

Loed(t) - vl. t.v. laden.

Loen - Colymbus arcticus, een noordelijke moerasvogel.

Loeverig - broeierig, dof.

Lofweerde - lofwaardig.

Lomme - bijt in het ijs.

Lommerwelf - loovergewelf.

Longertocht - ademtocht.

Loofgeween - bladerval.

Loopgetouw(e) - spinwiel, waarop men loopt; fiets.

Loopke(n) - stukje land.

Loos - bedriegelijk.

Loove - looverhut.

Looverbedde - bladerbed.

Looveren - loover schieten.

Lork(e) - lariksboom.

Los - ook: losch - lynx.

Losboeten - door boete verlossen.

Losgerocht - losgeraakt.

Losgetoomd - met lessen breidel.

Losmergelen - zoodanig afteren dat het loskomt.

Losvoets - met beweeglijken voet, losvoetig.

Lotjen - naam van een merrie.

Lucht - geur, reuk; licht.

Luchten - kijken, staren met groote ‘lichten’ of oogen.

Luchtgebouw - hoog gebouwd nest; ook hemelgewelf.

Luiboomen - luieren.

Luide-helder, licht, blinkend; helderopklinkend.

Luiden - verluiden, weërklinken; ook: schitteren, blinken.

Luidgekeeld - schelkleurig.

Luiken - look, geloken; toe doen.

Luimen - luim, gadinge, lust, begeerte hebben en toonen.

Luisteren - kijken, naar, nazien, beschouwen.

Luisterlijk - luisterrijk.

Lust - wellust, zonde.

Lustig - wellustig; ook: aangenaam, prettig.

Lutsen - schommelen.

Luwen - luwde, geluwd = luiden, luien (van klokken).

M' of Me' - men; ook: wij.

'M - hem.

Ma' - maar.

Maagdekroonen - afbeelden, met de maagdekroon gesierd.

Maagdengroen - eerste lentegroen.

Maagdenpelder - baarkleed voor ongehuwden (wit en blauw).

Maagschap - familie.

Maalbaarheid - vermogen om te malen (niet om gemalen te worden!).

Maander - profeet.

Maarte - dienstbode, meid.

Macht - bij de machte = overvloedig.

Made - z. maduwe.

Maduwe - maaigras.

Mahizauwe - aar van het Mahiz.

Mahizveme - mahizbladscheede.

Mak(ke) - herdersschop, herdersstaf.

Maken - (van vogels gezegd) nest bouwen.

Male - maalvlek.

Male - ruggetasch, knapzak.

Malen - schilderen; eentonig, zeurend neuriën; wervelen, draaien. Voor: malen en melden, vgl. Oudn. mála = zeggen.

Malgemoed - gezind om dwaasheid te doen.

Malgemutst - met de gekskap gekleed; gekkensgezind, minnemal.

Mallik - (manlik, malk) elk; mallik achtereen = elk na den ander.

Mammothsch - als van een mammoet.

Manewijs - wijs, geleerd in zaken die de maan betreffen.

Manke - gebrek.

Mannenkeeste - de kiem van een man.

Mannenkroon - vrouw.

Manschap - diensthulde.

Mantelschrooden - plooien, lobben.

Mantelworp - mantelplooi.

Marbel - marmeren.

Marbelsteen - marmersteen.

Marbelstik - marmerstuk.

Marder - marter, wezel.

Marleene - Magdalena.

Mart - markt.

Martelaren - met beelden van martelaren beschilderen; ook: met de attributen van 't martelaarschap afbeelden.

Mascher - korenziekte.

Ma(s)schen - mazen.

Masthout - dennenbosch.

Matgekruid - moe van onkruid te wieden.

Me' - met.

Me - mijn; men; wij.

Med - mede; med'al = in 't geheel.

Meda - geneesheer.

Medal(len) - heel en al.

Medeen - dadelijk.

Medeheid - meevaller, voorspoed.

Medespoedigheid - meêvaller, voorspoed.

Meêleeden - medeleiden.

Meelijen - medelijden; - tweesilbig.

Meeninge - bedoeling.

Meerder - grooter.

Meerlaar - merel.

Meerst - meest.

Meerzen - vermeerderen.

Meêslaan - meêvallen, in 't goede verkeeren.

Meeste - grootste.

Meêsteken - meêvallen.

Meesteren - medisch behandelen, genezen.

Meêvaart - voorspoedige vaart.

Meezen - zingen als de mees.

Meezenfrakske - pluimage v.d. mees.

Meiden - op meisjes verzot zijn.

Meien - Mei worden.

Meisen - meid, vrouwelijke dienstbode; ook: dochter, meisje.

Meivee - vee dat in Mei te grazen wordt gezet.

Mengelkwelen - harmonisch samenzingen.

Menigen - vermeerderen, vermenigvuldigen.

Menigszins - verscheiden, op verschillende wijze.

Menigverwig - veelkleurig.

Menigwendig - veeltintig.

Me 'n roeks - dat is mij eender, onverschillig; z. roeken.

Menscheling - kleine mensch.

Menschend - menschelijk.

Menschendwang - menschelijk opzicht.

Menschenkramer - venter v. menschen.

Menschenloos - zonder gezelschap.

Menschenvame - menschenhand.

Menschgedaantelijk - in de gedaante van mensch.

Menschgemoei - bemoeizucht der menschen.

Menthe - munt (de plant).

Merelaan - merel.

Merelen - fluiten gelijk de merel.

Merelhaan - valsch etymologische spelling voor merelaan.

Merlaar - z. meerlaar.

Mes - angel, stekel.

Mesch - mest.

Meschhoop - mesthoop.

Meshinauwa - knecht; letterlijk: pijpdrager.

Messe - H. Mis.

Messing - mesthoop.

Messingbekken - mestvaalt.

Meten - toemeten.

Meugen - mogen; kunnen; smaak vinden in.

Meulewal - molenbarm.

Meunik - monnik.

Meuniksmof - monniksmof = naam van een oude baksteensoort.

Meuzievlugge - muggenzwerm.

Mezie - mug.

Meziegolven - muggenzwermen.

Midbâmesse - half October.

Middagsterre - zon.

Middenen - middelpuntzoekend, gericht zijn op.

Middenmaagd - maagd der maagden.

Middenvast-in 't centrum van alles.

Midzomer - te, - in 't hartje van den zomer.

Mijde - schuchter, voorzichtig.

Mijdspreuke - euphemisme.

Mijdzaam - schuchter, wantrouwig.

Mikken - pinkoogen; nauwgezet berekenen.

Mildmondig - met milden lach.

Minderachtig - minderend, tanend; minderwaardig, flauwer.

Mingelmalen - vervloeien, dooreenvloeien.

Minke - fout, vlek, iets wat ontbreekt.

Minken - verkleinen, verminken.

Minnebode - liefdeboodschapper.

Minninge - vrijage, bruidswerving.

Minste - geringste, kleinste.

Misachtend - minachtend.

Misdienen - slecht dienen.

Misdragen - in zwangerschap verkeerd dragen.

Misgrei - misnoegen. (zie: grei).

Misraak - tegenslag.

Misterten - mistrappen, mistreden.

Mistoogen - verkeerd aanwijzen.

Misvond - tegenvaller.

Miszaken - verzaken.

Miteren - met een miter of bisschopshoed voorzien.

Moedeloos - gemelijk, sikkeneurig.

Moegebrield - moê gemorst; brielen - morsen.

Moegebuischt - z. buischen.

Moegelezen - moegebeden.

Moegemoeid - uitgeput van vermoeienis.

Moegeplonst - moe van door 't water te plonsen.

Moegerept - moede van 't verkondigen.

Moegesmeten - moegeslagen; z. smijten.

Moeporren - moede werken.

Moerazen - zich uitputten in 't geweld.

Moerdauw - veendamp.

Moêren - onweêr broeien.

Moergebinte - grondvest; eigenl. stutbalk van een dakstoel.

Moerland - het land der moerassen.

Moerpilaar - moederkolom, stutpijler.

Moete - passende tijd, snipperuurtje; rust, vrijaf. (vgl. Hd. Musze).

Moeten - mogen.

Mogen - kunnen.

Molde - aarde.

Moldebuil - aardhoopje.

Molke - zuivel.

Molkenblomme-stremselvlok.

Molkenroom - room van zuivel.

Molkenvol - vol met zuivel.

Mond - uitdr. te monde gaan = naar wensch gaan.

Monden - smaken.

Mondsgemeene - spreekwoordelijk.

Mondsprake - dialect of tongval.

Monkelen - glimlachen.

Monkelplooien - den mond tot een glimlach vertrekken.

Mooien - oppoetsen, versieren.

Moor - waterketel.

Moordallaam - moordtuig.

More - slijk, slib.

Morgendoom - morgenwasem, nevel.

Morgenen - morgen worden.

Moschbie - hommel, mosbij.

Mosche - ook: mosch = mos.

Mote - grachtdijk.

Moude - z. molde.

Moze - slijk.

Muffelen - schransen, overvloedig eten.

Muit - gefluister, stemgerucht; z. ruit.

Muizelzak - doedelzak.

Muizen - mediteeren, overwegen.

Mul - losse aarde, stof.

Muldersmeel - bloem van den molenaar.

Mulzig - zacht als mul.

Munk - monnik.

Murke - murik of muurkruid, de muurbloem: Stellaria media of Anagallis arvensis.

Murwe - rijpe.

Muschen - doen, tjilpen lijk de musch.

Na' - naar.

Naaldefijn - haarfijn.

Naaldevast - kompaszeker.

Naamkondig - vermaard, bekend.

Naar - na. Zoowel voor ‘post’ als ‘versus’ gebruikt. Soms ook: dichtbij; - bijna.

Naarzen - benaderen, naderen.

Naast - t.t.v. naarzen.

Nabeeld - schaduwbeeld, herinnering.

Nabeeten - neerstrijkend volgen.

Nachtalf - nachtgeest, nachtspook.

Nachtbuurte - voor: nachtbeurt, wachttijd i.d. nacht.

Nachten - vernachten; ook: nacht worden.

Nachtsch - nachtelijk.

Nadelbout - glazenmaker, libel of waterjuffer.

Naffel - navel.

Nagelblomme - anjelier.

Nagetij - najaar, herfst.

Nagevolg - nasleep.

Najaarsdoom - herfstwasem.

Najaarsveite - herfstsappigheid.

Najaarsverwe - najaarstint.

Najaren - herfst worden.

Naken - aanraken; minder vaak: naderen.

Nakend - naakt.

Nakomen - naderen.

Nalijks - nauwelijks, bijna.

Namen - noemen.

Nanoen - namiddag.

Napoetsen - nabootsen.

Napogen - trachten na te doen.

Nauw(e) - spaarzaam, nauwziend; ook: nauwelijks.

Navond - avond met voorgevoegde n-.

Nazen - naarzen = naderen.

Ne - en (ontkennend).

Nederbinden - geboeid onderdrukken.

Nederen - glooien, hellen.

Nederen - zich vernederen.

Nedernijgen - neêrbuigen.

Neerschrijden - afstijgen, neerdalen.

Nederslachtig - nederig.

Needre - nederig.

Neêrgebeden - biddend geknield.

Neêrgestopen - vl. dlw. v. stuipen = bukken.

Neêrgezwakt - ingestort.

Neerstig - volkomen; vlijtig, naarstig; ernstig; in 't neerste = in ernst.

Neêrstuipen - zich bukken.

Neêrzank - vl. t.v. neêrzinken.

Neffens - nevens.

Negenduist - negen duizend.

Negge - scherpe boord; het scherp van een snijdend voorwerp.

Nenemoesha - liefste.

Neren - voeden, onderhouden.

Nesch - frisch, nat, vochtig, sappig.

Nesschen - bevochtigen, nat maken.

Nest - uitdr. nesten zoeken = ruzie stoken; in nesten zitten = verlegen zijn; bed.

Nesten - een nest bouwen.

Nestgezind - broeilustig.

Neunen - loeien.

Neuslap - lel.

Neuzelen - ronken; ook: snuffelen.

Neuzelok - neusgat.

Nevelduisternis - donker, gesloten weër.

Ne wicht te meer - tegenovergestelde van: niettemin.

Ngh! - ja!

Niemandsvriend - verstooteling.

Niemen(e) - mnl. vorm voor: niemand.

Niepken - z. iepe.

Niet, nieten - niets.

Nietheid - niets zijn.

Nietje - onaanzienlijk, onbeduidend wezen; insekt, microob.

Niets maken - vernietigen, te niet doen.

Nieuwemaar - nieuws, bericht.

Nieuwjaarmaand - Januari.

Nieuwjaarnacht - oudejaarsavond.

Nieuwjaarnuchten - nieuwiaarmorgen.

Nieuwling - novice.

Nievers - nergens.

Nijdig - fel, strijdlustig.

Nijdschap - afgunst, nijd.

Nij'g - nijdig, heftig; zeer.

Nikken - knikken.

Nillens - niet willens; uws nillens = tegen uw wil en dank.

Nippend - op 't punt te vertrekken.

Nipte - op 't kantje af; amper, rakelings.

Nochte - noch.

Noegzaam - genoeglijk, aangenaam.

Noenen - noen worden of zijn.

Noensch - van den middag.

Noesch - schuinsch.

Nog - desondanks.

Nokken - knoopen; haken, breien.

Nomen - ook: nommen - noemen.

Noo - noode, ongaarne.

Noo(de) hebben - ongaarne zien.

Nopke - nope - stoot, opwekking; ook: knopje, bloemknop.

Nuchter - frisch, ongerept.

Och(te) - of.

Octoberboom - z. bamisbosch.

Octoberziek - herfstziek.

Oede - Wvl. spelling v. oude.

Oefenperk - oefenplein, schietplein.

Oest(e) - oogst; ten oeste = in de oogstmaand.

Oesten - inoogsten.

Oestgetij - oogsttijd.

Of - als, indien; alsof; tenzij; indien ook, zelfs indien.

Ofte - of.

Oliebouw - oliefabriek.

Ombeveren - in bever veranderen.

Omblanken - onder water zetten.

Omboodschappen - uitnoodigen, oproepen.

Omgang - zijnswijze, manier om zich voor te doen.

Omgeleden - voorbijgegaan.

Omgeschingeld - z. schingelen.

Omgewend - in het tegenovergestelde verkeerd.

Omhoogehelpen - ophelpen, steunen.

Omhoogeschijveren - draaiend in de hoogte zwieren.

Omhoogvonken - opglimmen, vonken opwerpen.

Omhoogewaard - naar boven.

Omkavelen - uitdeelen, bij verdeeling toewijzen.

Omkommeren - met kommer bevangen.

Omleegeleggen - neêrleggen.

Omleegewaard - beneden.

Omlijden - rondgaan, ronddraaien, de ronde doen.

Ommebuischen - omver stooten of gestooten worden.

Ommedoen - rondgaan, omgaan, uit den weg gaan.

Ommeleggen - omspitten.

Ommeloop - kringloop.

Ommen - Mnl. om hem.

Ommendom - ook: ommentom = geheel rond.

Ommentomme - z. ommendom.

Ommezwakken - omzwikken, omslaan.

Om niet - gratis, zonder reden.

Omslaan - omvatten.

Omsteend - ommuurd.

Omvaakt - loom, slaperig.

Omverrevagen - afhooien.

Omverrevellen - neerhalen; te gronde werpen.

Omwentelen - schudden.

Omzien - waken, zorgen.

Omzwakken - ineenzakken, omslaan.

Onaangedaan - ongeraakt, niet getroffen.

Onaangemoeid - onverlet, onaangeroerd.

Onaanschouwbaar - onzichtbaar.

Onachtelijk - niet achtbaar.

Onafgrijzelijk - schrikwekkend.

Onaway - op! ontwaak!

Onbang - moedig.

Onbegersd - grasloos.

Onbeguwd - onmiskend, niet misprezen.

Onbelaân - licht.

Onbeladen - niet bewasemd, niet bedampt.

Onbelet - ongehinderd; niet vertraagd.

Onbemoeid - ongehinderd.

Onberoerbaar - onbeweeglijk, niet te verschrikken; - onberoerd in - zonder angst om ...

Onbestaan - niet-zijn.

Onbevroedheid - onbewustheid, redeloosheid.

Onbevrucht - onbevreesd.

Onboos - zachtaardig.

Onderhave - aardveil, hondsdraf, Glechoma hederacea.

Onderstand - nooddruft.

Ondrooge - nat.

Onendig - oneindig.

Ongangbaarheid - onbegaanbare weg.

Ongansch - niet gaaf, in slechten toestand.

Ongebaard - ongeboren.

Ongeblaêd - ontbladerd.

Ongedaagd - jeugdig, onverouderd.

Ongedaan - onverzorgd.

Ongedicht - niet op dicht gesteld, onberijmd.

Ongedoevig - stormig, onstuimig.

Ongehier - z. ongier.

Ongekunstenaard - ongekunsteld, niet door den vakman bewerkt.

Ongelenigd - onophoudend, zonder stillen.

Ongelijk - aanzienlijk, onevenredig.

Ongelijkbaar - onvergelijkelijk.

Ongemeden - niet vermeden.

Ongemeulend - ongemalen.

Ongeminkt - onverminkt, niet verminderd.

Ongenaakbaar - ontastbaar; v.d. onstoffelijk.

Ongenaakt - ongerept, onaangeraakt, maagdelijk.

Ongepijnd - ongekneed, niet opengestreken.

Ongeraakt - ongerept, maagdelijk.

Ongeren - ongaarne.

Ongespot - onbespat, onbevlekt.

Ongesproken - zonder spreken.

Ongestuim - onstuimig

Ongetal - ontelbare menigte.

Ongetelbaar - ontelbaar.

Ongevalscht - onvervalscht, oprecht.

Ongevonden - zonder te vinden; ook: nog niet ontdekt.

Ongeweld - groot getal, overmacht.

Ongeweldig-nog niet krachtig.

Ongewissighede - onzekerheid.

Ongewonnen - nog niet verwezenlijkt.

Ongezelschap - afwezigheid, eenzaamheid.

Ongezien - nooit gezien, onvergelijkelijk.

Ong'hier - z. ongier.

Ongier - niet aangenaam, schrikkelijk, wanschapen, wangedrochtelijk.

Ongruw - insekten, krielgedierte; ook: monster, zeegedrocht.

Onkeerbaarheid - onafwendbaarheid.

Onkruiden - wied, onkruid dragen of voortbrengen.

Onkwalijk - dat niet kwaad is.

Onlief - onvriendelijk.

Onliefgetal - z. liefgetal.

Onliegbaar - onloochenbaar.

Onlijdbaar - waar men niet aan voorbij kan; z. lijden.

Onlijdbaarheid - onvatbaarheid voor lijden.

Onlustigheid - lusteloosheid, geestelijke dorheid.

Onmanhaft - laf.

Onmenigvoud - niet samengesteld.

Onmijdbaar - onontkoombaar.

Onnaambaar - onnoemelijk.

Onomzetbaar - onwankelbaar trouw.

Onontaard - zonder verandering.

Onraad - bederf, vuilnis, modder; ook: gevaar en schade.

Onrecht - kronkelig; - ongelijk (vgl. Hd. Unrecht).

Onroerbaar - onbeweeglijk, onveranderlijk.

Onroomsch - niet gebruikelijk te Rome.

Onruchtbaar - geruchtloos, onbekend.

Onschamel - onbeschaamd, schaamteloos.

Onschoonheid - leelijkheid.

Onspeur - slecht spoor, verkeerde weg.

Onspoed - tegenslag, ongeluk.

Onspoedig - traag.

Onstilder - minder stil.

Ont - ook: ont als = tot, aan.

Ontbeiden - verwachten.

Ontbroederen - ophouden broeders te zijn.

Ontbrommen - brommend ontsnappen.

Ontdekt - niet bedekt, bloot.

Ontdelven - met wortel en al uitspitten.

Ontdonkeren - uit het donker helpen.

Ontdragen - rooven, ontrukken.

Ontedelen - van zijn adel berooven.

Onteederheid - barschheid.

Ontel - datgene wat niet telt in een kansspel; niet.

Ontfermhertigheid - barmhartigheid.

Ontfermnisvol - barmhartig.

Ontfimpelen - ontslippen; ook: ontsnappen.

Ontgaan - uitgaan, sterven;

Ontgâren - scheiden.

Ontgelden - betalen, voldoen.

Ontgeven - opgeven, loslaten, verschoonen van; twijfelen; weigeren.
Uitdr. zich iets ontgeven = opgeven naar iets te zoeken of iets te willen doen.

Ontginnen - beginnen, aanheffen.

Ontginsteren - ontvonken.

Ontgrijmen - ontdoen van grijm(sel) = roet.

Ontheffen - verlossen.

Onthemelen - doen ophouden hemel te zijn.

Onthier - tot vóór kort.

Onthoonen - door hoon ontrukken.

Ontijd - wantijd.

Ontjeunen, ook: ontjonnen = misgunnen.

Ontkeeren - veranderen, met de bijgedachte van ontbinden, bederven; afwenden.

Ontkinderen - van kind berooven.

Ontknotten - Iosmaken.

Ontlachen - door lachen wegnemen.

Ontlaten - los, vrij laten, bevrijden; ook: losgaan.

Ontletten - ontwrichten.

Ontlijven - dooden.

Ontlossen - verlossen, losmaken.

Ontluiden - ontklinken.

Ontluiken - ontbinden, los doen; opendoen.

Ontluiken - uiten.

Ontmaakselen - alle fatsoen, alle gedaante ontnemen.

Ontmaken - vernietigen, doen ophouden te zijn.

Ontmergd - uitgemergeld.

Ontmoeten - te gemoet komen.

Ontmooien - alle schoons ontnemen.

Ontodderen - z. onttodderen.

Ontplooschen - van de schil ontdoen.

Ontpluiken - ontplooien.

Ontraken - ontsnappen.

Ontpriemen - openbloeien.

Ontroerlijk - ontroerend.

Ontscheiden - uit elkaar houden.

Ontschermen - al schermende ontrukken.

Ontschudden - verjagen.

Ontslegen - vl. t.v. ontslaan.

Ontsnoeien - (109) plots ontrukken.

Ontsnoepen - snoepend, snoeperend weghalen.

Ontspannen - los worden.

Ontsprang - vl. t.v. ontspringen.

Ontspringen - ontwijken; opspringen.

Ontsteken - opruien.

Ontsteld - verward, oneffen geworden.

Ontsterven - door de dood ontvallen.

Onttodderen - losscheuren, ontbinden.

Ontvaan - ontvangen.

Ontvallen - afvallen van; te kort doen, in gebreke blijven.

Ontvaren - ontloopen.

Ontvechten - door een gevecht ontrukken.

Ontvieren - van vuur berooven.

Ontvinden - kwijt geraken, de herinnering aan iets verliezen.

Ontvong - vl. t.v. ontvangen.

Ontvreesd - van alle vrees ontdaan.

Ontvrienden - zonder vriend vallen of doen zijn.

Ontvrijdommen - van de vrijheid berooven.

Ontvroomen - ontmoedigen, ontkrachten.

Ontwaken - ontwekken, wakker maken.

Ontween - in tweeën.

Ontweigeren - ontzeggen, weigeren.

Ontwekken - ontwaken, wakker worden; soms ook: wakker maken.

Ontwelkerd - verwelkt.

Ontwennen - ontaarden.

Ontwentelen - loskomen uit iets.

Ontweren - ontrukken door strijd; ook: verbieden, beletten.

Ontwerren - ontrukken aan de verwarring van.

Ontwerven - afwinnen.

Ontwijderen - door verwijdering ontrooven.

Ontwinteren - ophouden winter te zijn.

Ontworden - ophouden te zijn.

Ontzeggen - weigeren; ook: afwijzen, betwisten.

Ontzicht - ontzag.

Ontziend - eigenl. onziende = onschoon.

Ontzienen - onschoon maken.

Ontzoeten - ophouden zoet, braaf te zijn.

Ontzoond - van zoon beroofd.

Ontzorgen - van zorgen ontheffen.

Ontzwam - vl. t.v. ontzwemmen.

Onverbeid - zonder verwijl, dadelijk, zonder uitstel.

Onverdoold - den weg niet bijster, niet verloren.

Onverheerbaar - onoverwinnelijk.

Onverkeerd - onbedorven.

Onverkenbaar - niet te herkennen.

Onverlet - zonder verlet; zonder ophouden; ook: onverhinderd.

Onversaafd - zonder vrees.

Onverscheên - ongescheiden.

Onverspleten - één, ondeelbaar.

Onverstaan - onbegrijpelijk.

Onverwaten - onveroordeeld, ongedoemd, niet in den ban.

Onverwist - onbewust, onwetens; onverhoeds.

Onvindbaarheid - rariteit.

Onvolkend - niet volledig te kennen.

Onvriend - vijandig.

Onvrij - slaafsch, verslaafd.

Onwandelbaar - onveranderlijk.

Onweerd - onwaardig.

Onweêrmaker - ruziestoker.

Onweêrstelbaar - onvervangbaar, niet te vergelden.

Onweetbaar - geheim, onkenbaar voor altijd.

Onwerelijk - onafwendbaar.

Onwetenschap - onwetendheid, waanwijsheid.

Onzen tween - onder ons beiden.

Onzocht - onzacht.

Onzoet - bitter.

Onzwarter - minder zwart.

Oogentroost - opbeuring.

Oogenwonne - genot voor de oogen.

Ooi - schaap.

Ooienwolle - schapenwol.

Ooit - altijd; te eenigertijd, eenmaal.

Ook - immers.

Oorbegin - allereerste begin.

Oorbericht - richting bij 't gehoor.

Oordtje - duit.

Oorije - erfelijke stam, geslacht.

Oorijen - afstammen van.

Oorkondschepe - bewijsstukken.

Oorlof - met oorlof - met permissie - beleefdheidseuphemisme.

Oorlogsomroer - krijgsgewoel.

Oorlogstraal - angel van den oorlog.

Oosterdeure - de windstreek waar de zon opgaat.

Oosteren - Paaschtijd, Paschen.

Oosterlicht - morgenlicht.

Oosterlied - paaschlied.

Oostermaand - Paaschmaand, April.

Oostermorgen - Paaschmorgen.

Op - tegen; over; te.

Opendei - opendeed.

Openklakken - openknallen.

Opgaderen - verzamelen.

Opgestanden - opgestaan.

Opgetogen - weg van de aarde, in een visioen.

Oppe - op.

Opperal - Opperheer; Heer van alles; God.

Oppergaai - koningsvogel.

Optikken - oppikken.

Opwaardstriemen - omhoog veren, in de hoogte stralen.

Oranjeschellen - oranjekleurig maken.

Orde(n) - spits; rangorde, stand. Uitdr. van ende torden = van eind tot spits, over heel de lengte.

Orduin - arduin.

Orgelen, orgelslaan - het orgel bespelen.

Orsehand - paardenhand.

Ovenbuur - ovenhuis, bakhok.

Overand(s) - overhand, beurtelings.

Overdaan - overspannen. geforceerd.

Overdadig - overdreven, overvloedig.

Overeeuwd - eeuwenoud.

Overen - veroveren.

Overheer - opperheer.

Overhoofd(e) - overvloedig; ook: boven.

Overkant - overeind, omver; op den smallen kant.

Overkerren - overkijken; kerren = scherp toezien.

Overlaan - verlaan = bezwaard, overlast.

Overlochten - overgeuren.

Overmachtigen - overweldigen.

Overreizen - voorbij reizen.

Overrugge - ruggelings, plat op den rug.

Overstoffelijk - bovennatuurlijk, geestelijk.

Overwaar - voorwaar.

Overwolken - bewolkt worden.

Paaien - stillen.

Paaispijp(e) - vredespijp.

Paalhout - de meet.

Paarzaam - paarsgewijs.

Paaschzunne - de zon van Paschen.

Padel - roeiriem.

Pak - zijnen pak maken = bezig zijn met sterven.

Pale - grens; v.d. ook: streek.

Palmendag - Palmzondag.

Paluw - zwartachtig blauw, paal, loodkleurig.

Pander - broodkorf.

Panderen - met een pander of broodkorf rondloopen.

Pardoenen - het pardoen- of vergiffenisklokje kleppen, nl. 's morgens, 's middags en 's avonds, voor het Angelusgebed.

Parli-parla - humoristische voorstelling van het koeterwaalsch.

Pas - oogenblik; op 't zelve p. - juist op dat moment.

Pascentur in aethere servi - dan zullen de herten in de lucht weiden.

Patene - gouden schoteltje voor de H. Hostie in de Mis.

Payene - Mnl. voor: sussen.

Pede - ook: peê = wortel, tronk, knots.

Peerdeboonstaal - stengel v.d. paardeboon.

Peersch - paars.

Pegelen - peilen.

Peisteren - weiden, grazen.

Peizen - peinzen; peist toch! = stel je voor!

Pekkel - pikkel.

Pekken - met pik bestrijken; ook: oppikken, azen.

Pekkig - pikhoudend.

Pekzwart - pikzwart.

Pelder - baarkleed.

Pelderen - in een baarkleed hullen.

Pele - pel, schors.

Pelen - pellen, schillen.

Pemican - gedroogd rendierof buffelvleesch.

Penningkeerse - oordjeskaars.

Penningwerk - stempelbeeld, beeldenaar.

Pepel - vlinder, vivouder.

Perelschulpe - paarlemoer, parelschelp.

Perkel - wilde perzik.

Perkelboom - wilde perzikstruik, Amygdalus persica.

Perre - z. te perre.

Perte - part, poets.

Pierelen - foppen, schemeren als met een fopspiegeltje.

Pieren - met toegeknepen oogen staren.

Pijlde - pijlvormig, dun, recht en lang als een pijl.

Pijlen - zoo vlug als een pijl vliegen.

Pijlschot - pijlschutter.

Pijnboompere - sparappel.

Pijnboomperse - lange stam v.d. den.

Pijnboomwappers - sparappels, mastentoppen.

Pijnbosch - dennenwoud.

Pijne - moeite.

Pijnen - al lijdende gaan; ook: moeite doen; persen, kneden.

Pijploof - scheerling, pijpkruid.

Pikke - kortgesteelde zeis.

Pilaarbeende - met beenen lijk pilaren.

Pimpermeeske - pimpelmees.

Pinkernaalde - waterjuffer, libel.

Pinnen - den scherpen voorkant van de hoef in den grond stampen, zooals paarden doen; zwaar arbeiden.

Pinte pante - lalwoordjes.

Pinten - versieren; vgl. N. pyntje.

Pisseblomme - paardsbloem.

Plasch - plas.

Plaschend - plassend.

Pit - put.

Pitelerken - slipjasje.

Platanus orientalis L. - Oostersche plataan.

Plinkelen - waarschijnlijke drukfout voor: pinkelen.

Plogen - vl. t.v. plegen.

Plokhaar - pluksel, pluisjes.

Plooschen - ontbolsteren, ontschorsen.

Plotsen - plonzen, plompen.

Plunteren - verscherpt uit: plunderen, buiten.

Poeren - poederen, porren, pogen.

Poge - poging.

Poldermoere - door de zee aangeslibde grond.

Poldersage - polderkoorts.

Polken - met de hand de aarde omroeren, om 't kruid uit te halen; ook bakeren (van hennen gezeid).

Pollaks - strijdbijl.

Polsen - met den polsstokslaan.

Polygonum aviculare - varkensgras.

Ponke - spaarpot, geldkous.

Pooizen - wisselvorm van fooizen - vooizen, stem geven.

Poper - bies, riet.

Poppe - vuurwerk-maquette.

Pore - watervlek in een bevroren sneeuwhoop.

Porre - uitwas, wrat.

Porren - hard moeite doen; ook: aanzetten.

Prazelen - met halve stem zingen, neuriën.

Preusch - trotsch.

Priemke - dun scheutje.

Prije - prij, kreng.

Prochie - parochie; v.d. ook: dorp.

Pronken - pruilen.

Puipe - pijp; ook: kaarsenhouder, hoedje van een kandelaar.

Pulsslaan - polsslag.

Purperwendig - purperachtig.

Pyrus - perelaar, Pyrus Japonica Thunb.

Questie - wie weet, misschien.

Quis nos separabit? - wie zal ons scheiden?

Raal - ook: reel = dun, schraal.

Raar - zeldzaam.

Rake - roep, roem.

Rakelen - rakkelen, rammelen, bonzen.

Rampe - snede, kwetsuur, schram.

Rampen - met rampen teisteren.

Rampgezin - ellendige familie.

Rampmartelie - marteling door rampen.

Rankgewas - slingerplant.

Rantel - onzin.

Rapgevlimd - met rappe vinnen.

Rappig - snel, vlug.

Rauwgetaald - ruwstemmig.

Rauwgetand - ruwtandig.

Re(e) - uit: rede = rit, uitstapje in zee.

Rebbe - ribbe.

Rechtevoort - immerdoor; direct.

Recht toe recht aan - zonder uitstel.

Rechts - juist, pas.

Recht zoo - juist toen; ook: juist zooals.

Reden - rekenschap.

Redens - praatjes.

Reehuidbolk - ondervest, vest uit reehuid.

Reeken - reiken, reikhalzen.

Reekwijs - op een rij, in serie.

Reen(e) - rein.

Reesemen - in bundels binden.

Reeuwgeest - de dood.

Reeuwrooven - lijken plunderen.

Reeuwzang - doodenlied.

Regenbeeld - nabootsing van regen.

Regenleger - de regenvlagen.

Reien - jagen, drijven, gelijk het zand bij fellen wind langs het strand doet.

Reilde - ook: rilde = slank, rank en tenger.

Rein - regen; v.d.: reinboge = regenboog.

Rein en slein = regen en motregen.

Reinen - regenen; v.d. reinen en sleinen.

Reinval - regenval.

Reis - effenboords, boordvol.

Reis en reis - op gelijke hoogte; effen.

Reisgave - teerspijs, doodenspijs.

Reisgevaarte - reisontmoeting, avontuur.

Reisspijze - teerspijs, viaticum.

Reit - wier, waterplanten.

Reke - reeks, rij; regel.

Rekwijd - zeer wijd.

Rellen - ook: rullen = ratelen, rumoeren; eentonig vlotfrazelen; stroomen.

Relgepoog - leuter-, ratelpogingen.

Renne - schommel.

Rennen - schommelen, touteren.

Rep - beweging. Rep noch zeg - stap noch woord.

Reppen - rap maken.

Requiescat in pace - Hij ruste in vrede

Retse - ook: rotse, rootse, rits = Perzikkruid, Polygonum persicaria.

Reukallaam - reukgerij, reukvaten.

Reuken - wisselvorm van: ruiken.

Reukwied - welriekend kruid.

Reunen - kreunen.

Reuzelen - ruiselen, ruizelen.

Reuzen - rijzen = uit-, afvallen.

Reuzenrot - leger der reuzen.

Reuzenzegge - sage der reuzen.

Ridde - koorts.

Ridder - ruiter.

Ridderen - trillen, daveren, wankelen.

Ridderspeur - rijweg.

Riddervee - rijdieren.

Riest - plek waar riet wast.

Riester - ploegblad.

Rijfelspel - waagspel, dobbel-, werp-, trijfelspel.

Rijm - rijp.

Rijmen - rijp vallen, ijzelen.

Rijmgepoog - dichtoefening.

Rijmram - kletspraat.

Rijmsnoer - rijmdiadeem.

Rijmvast - in rijmen gevat.

Rijsche - risico, kans.

Rijsnote - oogst van de wilde rijst.

Rijspeur - wagenspoor.

Rijzel - dunne tak.

Rimpelde - rimpelig.

Rinde - schors (vgl. Hd.).

Ringelen - met ringen overschilderen.

Rinkelrellen - luid kwetteren; eigenl.: met den rinkelhoepel rondloopen.

Rinkelroeien - rondzweven in ringen.

Rochelpot - grolpot, grommert.

Rochte - vl. t.v. raken.

Roden - roeien, uitroeien.

Roe - roede = ra; zweep; rust.

Roede - boom, stam, galge.

Roeien - vliegen.

Roekeloeren - roekoeën als de duiven doen.

Roeken - vreezen, zich om iets bekommeren; roekeloos wagen; waaghalzen.

Roepwoord - stopwoord; vogelroep.

Roer - geroer, beweging.

Roergeruchte - geknal van geweren.

Roerstok - roerspaan.

Roest - het nachtlager van vliegend wild; ook: korenschimmel, een ziekte v.h. koren.

Roggestaal - roggestengel.

Roke - reuk, geur, aroom.

Roklijf - corset, ondervest; hier: gewaad.

Rom - roem.

Rommen - roemen.

Ronkelen - korren.

Ronsen - ronken; z. gronsen.

Roobaard - het roodborstje of robijntje.

Rooblad - wilde wingerd.

Rooi - last, moeite.

Rooien - moeite doen, zwoegen.

Rook - rookstoffen, tabak.

Rookboom - rookkolom.

Rookhoorn - pijp.

Rookstaf - pijpsteel.

Rooloof - roodblad, roode wingerd.

Roomstrate - melkweg.

Roozewied - klaproos, Papaver Rhoeas.

Rost - ros.

Rot - zeegeruisch.

Rotelen - droog, ratelend geluid geven.

Rouwgeplogentheid - begrafenisgebruik.

Rouwig-treurig, rouwmoedig.

Ruchtbaar - luidruchtig.

Ruddren - ruiters.

Rugge staan - iemand den rug leenen om omhoog te klauteren.

Ruggen - roggen.

Ruien - roeien, werpen, slingeren.

Ruin - ruinpaard.

Ruinenstaf - rune, oudgermaansch letterteeken.

Ruit - zacht stemgeluid; ruit noch muit = niet het minste gerucht.

Ruiten - piepen, zachtjes fluiten.

Ruize - z. ruze = last, moeite.

Rukgeweêrte - rukwind.

Rulle - meikever.

Rullen - ronken, ratelen; z. rellen.

Rund - bast, schors.

Runden - runderen.

Rundervee - staldieren.

Runenreke - rij, reeks van runenteekens.

Runselblomme - z. molkenblomme.

Rusch(e) - zode, schadde.

Rusten - doen rusten, rust schenken.

Rustewaard - naar de rust.

Ruwen - ruw worden; oneffen worden van een veld, door uitpriemen van de kiemende gewassen.

Ruwrijm - de tot rijp geworden neveldamp.

Ruwrijmen - bevriezen van nevel of dauw aan takken en op daken.

Ruze - moeite, last; ook: krakeel.

'S - des, daarover.

Saamdutsen - saambinden tot een dot.

Saamgevind - vliesvormig, door vliezen verbonden.

Saen - Mnl. voor: zaan.

Salix vitellina-gele wilgenwis.

Sambucus nigra - vlier.

Samenhorten - heftig samenstooten.

Samenstaan - samenwerken.

Samijtwerk - sameetweefsel, zijdefluweel.

Sas - Sakser.

Scaet - Mnl. voor: schaadt.

Scellen - Mnl. voor: schillen.

Schaai - rank.

Schaaiaard - lange, ranke boomstam; in Fr. Vl. n. de zachte iep, Ulmus Campestris.

Schaalje - schalie, deklei.

Schaapgelijkendheid -schaapgelijke wolkgedaante.

Schabbig - sleetsch, versleten. Vgl. Hd. schäbig

Schachtelen - schikken.

Schadrouwen - in schwadrons voortrukken.

Schaduw - ook: schauwe. Uitdr.: dat 't schaduw geeft = bovenmatig, overvloedig.

Schaffen - acht geven.

Schakel - couplet, strophe.

Schald - dichter.

Schalk - knecht, dienaar.

Schamel - onschuldig, onnoozel; ook: arm, nederig, armoedig.

Schandeboom - kruishout.

Schank - wisselvorm v. schonk = schinkelbeen; - ook vl. t.v. schenken.

Schapentrop - troep schapen.

Scharmsaks - oorlogsbijl (bij: schermen).

Scharre - ploegschaar.

Scharten - krabben.

Schauw(te) - schaduw; dat 't schauwe geeft = bovenmate.

Schaverdijnder - schaatser.

Schavier - werkelijke brandramp.

Scheefgelaan - gekromd onder den last.

Schee(n) - scheide(n).

Scheeman - scheidsrechter.

Scheemringe - dwaalweg, vergissing; ook: wangeloof.

Scheerwiel - toestel om 't gras te scheren.

Scheikeren - verdeelen, verspreiden.

Scheister - glans; ook: klank, geschetter.

Scheisteren - grooten glans, of klank geven.

Schel - aardkorst (vgl. Hd. Scholle).

Schemel - schemer.

Schemelen - schemeren.

Schemerworm - glimworm.

Schemerzien - met schemerende oogen kijken, als door een waas zien.

Schendigheid - schande.

Schene - sporen, rails.

Scheren - met de tong wegnemen, gelijk de graasdieren; het garen onder het weven opzetten; ontwinden, afrollen, spannen. Uitdr.: een ouden top, een grijzen vadertop scheren = oud worden, een hoogen leeftijd bereiken.

Scherf - schaal, bord.

Scherlinge - schrijdelings, scharlings.

Schermen - ijdele drukte verkoopen.

Schermik - apengestalte; scherminkel = leelijk, mager, oud mensch.

Scherp(e) - werktuig; ook: zwaard, wapen.

Schetterbekken - luidruchtig roepen.

Schetteren - schitteren.

Schier - plots, onverhoeds; spoedig, dadelijk; zoo pas; schier of morgen = eerlang, voor kort.

Schiere - groote splinter.

Schiere - prachtig, pralend; zuiver wit.

Schiergevaar - gevaar op 't kantjen af.

Schierlijk - netjes, propertjes(?); ook: plots, onverhoeds.

Schiervatbaarheid - bijna grijpbare mist.

Schif - binnenste houtvezellaag van het vlas.

Schiften - verhuizen(?), vervaren; uiteenrafelen.

Schijveren - gonzend ronddraaien.

Schilde - verschillend van kleur, veelkleurig, bont.

Schilderschoon - schilderachtig.

Schillen - schelen.

Schingelen - schommelen.

Schingen - schijnen.

Schinken - schenken.

Schipbrake - schipbreuk.

Schippe - schup, schop.

Schipvoogd - kapitein.

Schoe - schoen.

Schoer(en) - vl. t.v. scheren; uitdr.: schoeren raad - beraadslaagden.

Schof - voorbijschuivende wolkmassa.

Schonk - been.

Schoon of - hoewel.

Schoone spreken - vleiend aandringen; smeeken.

Schormen - snel en overvloedig aan- of wegstormen.

Schorpen - snijden (bij: scherp).

Schorre - arduinplaat of kalksteenschilfer aan de brugpijlers.

Schortsel - tentdoek.

Schot - geschut, verweermiddel.

Schoud - schuld.

Schou'rke staan - den schouder bieden om iemand omhoog te helpen.

Schouw - schuw = bang.

Schragen - ook: schraven = schrobben.

Schrank - beslotenheid, beluik.

Schranken - schuin afwijken.

Schraven - met gerucht schuren; schrobben.

Schreemen - schreeuwen, weenen.

Schrepen - schrapen, krabben.

Schreve - lijn, streep.

Schrijfberd - schrijfplankje, wastafeltje.

Schrijne - kist, doodskist; ook: relikwiekast.

Schrijven - schilderen, teekenen.

Schrijverke-watertor, Gyrinus Natans.

Schrijwiel - fiets.

Schrikbaar - vreesaanjagend.

Schrikbeenen - schrijlings, met uitgestrekte beenen springen.

Schrikkelmaand - Februari.

Schrikkeloos - niet te verschrikken.

Schrikken - vreezen; ook: afschrikken.

Schudderachtig - licht beweeglijk, steeds aan het schudden.

Schuimbarme - barm, hoop, ophooping van schuim.

Schuimgetopt - in schuim opkruivend.

Schuiverluit - schavuit, schelm.

Schulden - beschuldigen.

Schurde - geweldig, onstuimig, wild.

Schurskleed - schorsbekleedsel.

Schurve - ettervoor, etterwonde.

Schuw - afkeerig; afschrikwekkend; schuw zien = wild kijken of uitzien.

Schuwen - verschuwen, verjagen.

Sempervivum tectorum L. - donderbaard.

Sere - Mnl. voor: snel.

Sererum erit. - Het wordt helder weêr.

Serlamen - ‘sprekende’, naam voor Ser (= Heer). Lamen (= eigenl. Lomme, Guillaume, Willem) = lammert, luiaard. LammeGoedzak.

's Halfvoornoens - ten halve den voormiddag.

Shaugadaya - bangerik.

's Heiligdags - op den hoogdag, kerkelijk feest.

Sichten - sedert, sinds.

Sijfelen - zijpelen.

Sijperen - zijpelenderwijs bespatten.

Silderloof - selderblad.

Slacht - gelijk, zooals, naar den aard van.

Slachten - gelijk zijn aan, den aard hebben van.

Slachtmaand - November.

Slag - wagenspoor.

Slager - vlerk.

Slag om slinger - wild en heftig dooreen; om strijd.

Slaggelings - plots.

Slaghout - hakhout.

Slagwoord - stafrijm.

Slavenhals - lijfeigene, knecht.

Sleek - wisselvorm v. sluik (?); bij DeBo = effen, boordevol.

Sleep - schuins hellend.

Slegge - z. slein. Allittereerend paarwoord: Slegge en sleine.

Slein - motregen, uitvallende mist.

Sleinen - motregenen.

Slekke - slak.

Slekkenbuur - slakkenhuis.

Slenzen - verwelken.

Slep(pe) - slip, jaspand.

Sleuter - sleutel.

Slieren - slibberen, glijden.

Sliet - stalhok; ook: slaapvertrek in den stal.

Slijten - uitrukken, oogsten.

Slinden - verslinden.

Slingervuisten - wild om zich heenslaan.

Slinker - linker.

Slinks - links.

Slobberen - hoorbaar slurpen.

Sloepe - slop, hol, sluipweg.

Slokeren - verslenzen.

Slom - scheef.

Slooven - de mouwen opstroppen.

Slot - kloosterslot, clausuur; gevangenis.

Slot - raadsel.

Sluimerziek - slaperig.

'S maals - te male, in één keer; met een dagje gelijk.

Smaldeelen - kleinzen; verdeelen.

Smed - smid.

Smete - worp.

Smijten - slaan.

Smodderig - modderig.

Smokkelweêr - motregen.

Smokkelwederen - motregenen.

Smoode - effen, glad (vgl. Eng. Smooth).

Smooren - mistig zijn.

Smouten - instrijken, inzalven.

Smuiken - zwaar mistig zijn.

Snabbelen - snappen.

Snabberen - ook: snebberen = met den bek geluid geven.

Snee - sneeuw.

Sneeuwschoejaartijd - omschrijving voor winter, November.

Snel - fraaigebouwd, schoon van gestalte.

Snelgerij - sneltrein.

Snelkoetse - Express-trein.

Snetsen - snateren.

Snijberd - versnijschotel.

Snoeberen - snoepen, snoeperen.

Snoef - snof, snufje; modegekheid.

Snoeien - snijden, snerpen (b.v. v.d. wind); v.d. snel varen, rukken.

Snoer - zweeptouw.

Snoeren - snerpen; omspannen.

Snokken - snakken.

Snood - armzalig.

Snuisteren - snuffelen.

Snuiver - snor.

Soe - Mnl. voor: zij.

Som - sommige.

Sorbus aucuparia L. - haveresch, kwalster.

Soun - kluiten, mv. v. sou, sol.

Spaan - melkteel, ook: splinter.

Spaarsvat - wijwatervat.

Spade - laat.

Spalte - spleet, reet; vgl. Hd.

Spaman - delver, aardewerker.

Spane - toets (v. klavier b.v.).

Spankelen - ook: spankeren -pronken, als een spange of gouden sieraad.

Spannen - aanspannen, verstandhouding hebben; ook: in boeien slaan.

Spante - tijdspanne.

Sparen - verschaffen, bezorgen.

Sparke - sprankel.

Sparkelen - z. sperken.

Sparken - sprankelen.

Speeldam - speelplaats.

Speerzen - spaarzen, besproeien, bespatten.

Spegel - spiegel; spegelnat - waterspiegel.

Spegelen - spiegelen.

Speije - Mnl. speye, spoye voor: schutdam, sluis.

Speite - spuit.

Speiten - spatten.

Spel - tooverkracht. Vgl. Eng.

Spelen - roeren, bewegen.

Spelle - speld.

Spellewerken - kant weven.

Spennen - ook: spenen = tot vrucht zetten.

Sperel - tak; ook: sluitpin.

Sperhoofd - dennentop.

Sperhout - sparrenbosch.

Sperke - sprankel, vonk.

Sperkelen - z. sperken.

Sperken - droog openknappen (b.v. v. rijp koren); spranken afgeven.

Sperreboomsch - eigen aan de dennen; als van dennen.

Sperrebotte - sparappel.

Sperrelaar - sparreboom.

Sperrewapper - sparappel, zaadomhulsel v.d. spar.

Spetteren - rond- of uitspatten.

Spicht - specht.

Spichten - spieden, loeren.

Spieden - bespieden.

Spier - brijzel, kruimel.

Spier(e) - boomscheut.

Spiet - spies.

Spijtig - boos, kwaadaardig.

Spille - scherpgepunte houtspaander; ook: hoofdtak.

Spinde - voorraadkast.

Spinnen - ijlings en draaiend wegslippen.

Splenter - splinter.

Splierder - boomsnoeier.

Spog - spuwsel.

Spon - zog, moedermelk.

Spotten - plekken, vlekken.

Spraaien - schitteren, sterk blinken.

Sprang - vl. t.v. springen.

Sprange - wisselvorm v. spranke = de ijzeren vertakkingen boven een schietpers.

Spree - sprei.

Spreekdraad - telefoon.

Spreekwoordmatig - sententieus, als in spreuken sprekend.

Spreeuwen - doen als de spreeuw.

Sprietelen - spruiten, stralen, straalsgewijze uitschieten.

Springen - doen ontploffen.

Sprinkelen - besprenkelen.

Sprooi - broos, bros.

Spuigen - spuwen.

Staal - star; staal kijken = staroogen.

Staal - stengel, stam; - ook: kracht, sterkte, moed.

Staalschoe - stalen schoen; schaats.

Staan - het = stander; - ww. stoppen, ophouden.

Staf - letter; stafrijm.

Staken - met staken onderzetten, schooren.

Stal - gestalte.

Stallichtreke - rij stallantaarnen.

Stamdood - dood tot in den stam.

Stameren - stamelen.

Stamgelijk - gelijk aan den stam.

Stammig - tot vollen stam gegroeid, volgroeid.

Standvast - duurzaam.

Stap - elken stap = op ieder oogenblik; stap aan stede = dadelijk, op staanden voet; stap van stede = een stap van de plaats weg.

Stappans - dadelijk.

Stapsteen - hulpmiddel.

Stava - staf; staak; baar goud.

Stavel - post, pijler.

Staven - in letterteekens vastzetten.

Staven - voorzien met een bisschopsstaf.

Staze - halve kous, slobkous.

Stedevast - aan de plaats bevestigd.

Steeg - steil; steiger.

Steegeren - steigeren.

Steiteniet - deugniet.

Stekelstafd - met doornige takken.

Stekende - duidelijk.

Stekken - pakken, grijpen, rooven.

Stekvogel - roofvogel.

Stelk - stengel, stam.

Sterfree' - gereed tot sterven.

Sterfvrij - bevrijd voor den dood.

Stergerol - sterrenwenteling.

Stergesprietel - krioelend stralen van de sterren.

Sterre - voorhoofd (vgl. Hd. Stirn).

Steuring - steur, steurvisch.

Steurwaard - vaart op de steurvangst.

Stier - stuur, roer.

Stieren - sturen.

Stiet - stuit, het stuiten. Den stiet bieden = tegenhouden.

Stijde - stram, stijf.

Stijf - zeer, danig.

Stik - stuk; akker.

Stik - bewijsstuk; Uitdr.: bij man en stik = bij getuigenis van menschen en documenten.

Stoel - struik van een heester.

Stok - kantklosje.

Stole - de stola of schouderschapulier dien de priester boven het roket draagt.

Stomp - bot, afgekapt.

Stomperen - struikelen.

Stonde - purisme voor: uur; soms ook: oogenblik.

Stook - vl. t.v. stuiken, storten, vallen.

Stool - vl. t.v. stelen.

Stoomgerid - stoomwagen, trein.

Stoop - vl. t.v. stuipen, neêrbuigen.

Stooren - ruiken; ook: hinderen; vergrammen.

Stoppelde - stoppelig, bestoppeld.

Straal - angel; ook: het scherp, de punt.

Stralen - steken met den angel; ook: nijpen.

Strammen - stram maken.

Strange - strand; ook adj.: heftig, fel, sterk, forsch.

Strangen - sterker worden.

Streke - gereed, klaar.

Strekel - strijkstok of steen om de zeisen te wetten.

Strem - stram.

Stresse - haarvlecht.

Streuvelen - te berge rijzen of staan (v. haar of pluimen).

Streuvelhaar - rechtstandig, stoppelig en weêrbarstig haar.

Striemen - strepen vormen; ook: voorbij ijlen.

Striepe - streep.

Strije - gekibbel, gestrij.

Strijkinge - strijkster.

Stringe - streng, leidzeel.

Stubbelen-vechten, worstelen.

Stuiken - vooroverstorten, aanstooten, vallen; tassen.

Stuipen - bukken, zich neerlaten.

Stuite - snede brood, boterham.

Suffrage(tje) - doodsprentje.

Swanselen - heen en weêr bewegen van 't water.

Swatelen - zacht geruisch maken.

'T, Et - er.

T' - te, tot.

Taalberoofd - sprakeloos.

Tachentig - tachtig.

Tafelberd - tafelblad.

Takeldwang - de gebondenheid v.h. schip aan het takelwerk; takelkracht.

Tale - stem; beteekenis; tint.

Talen - spreken, uitdrukken, beteekenen.

Tallen - tot alle; op alle.

Tallertijd - te allen tijde, altijd.

Tanden - tanden krijgen; ook van tanden voorzien.

Tanden - van zich afbijten, gezagvol handelen, krachtig toespreken.

Tanen - den glans doen verliezen; reeden v. leder; plagen.

Tap - sparappel.

Tas - hoop, schelf.

Tatelen - tateren.

Tavond - van avond.

'T - (vgl. Hd. es) er.

'tDoet - sterke bevestiging = toch wel!

Te - tot; in; op; als; met; door middel van.

Tee - teen.

Teeg - vl. t.v. tien = trekken.

Teekendraad - telefoon.

Teekenmatig - in den vorm van teekens.

Teele - teil, aarden pot.

Teenegader - heel en al; ook: plots.

Teener - te eener, tot een; als.

Teêrgezapt - zoetsappig.

Te gare - samen.

Tegelen - tikkelen, met tikjes van het penseel bestippelen.

Tegenblaken - toestralen.

Tegendjakken - antwoorden met den kletsoor of de zweep.

Tegenen - tegenwerken, kwalijk behandelen.

Tegenstaan - tegenspreken, weêrstaan; vijandig bejegenen.

Tegensteegeren - weêrstreven, tegenspreken.

Tegensteken - mishagen, tegenstaan.

Tegenvaart - tegenspoedige vaart.

Tegenvrijdster - tegenpartij, medevrijdster.

Tegenzeg - tegenspraak.

Tel - getal; datgene wat telt bij een kansspel.

Te lijve - op den stam.

Te lijzer spraken - met fluisterstem.

Telg - kleinere tak.

Telling - telliedje, dat bij 't kantwerken gezongen wordt en waarvan elke strophe met een getal begint.

Tem - tam.

Te mets - nu en dan.

Te mijde - mijdzaam, schuchter.

Temmen - bedwingen, beheerschen; v.d. temperen, matigen.

Ten - naar, voor den.

Tend - tot, aleer.

Tend - ten einde; ten slotte.
Uitdr.: tenden alle straten = ten langen laatste.

Tendenleven - uitleven.

Tenden uit - heel en al; heel in de verte.

Tendenwaards - naar de uiteinden toe; naar de dood.

'T en waar van - zonder, indien niet.

Te perre - kop over hals, met de beenen in de lucht.

Ter - vóór een tijdsbepaling = het naaste. B.v. ter weke; ter jaren - volgend jaar.

'T er - verscherping van der daar.

Terd - trap; ook: tred.

Terden - ook: terten = treden.

Teren - ook: terren = rijten, rukken.

Terruwe - tarwe.

Terruwstaal - tarwestengel.

Terruwstelk - tarwestengel.

Terruwstruik - tarweplant.

Terwaard - tarwe-akker.

Terwillen - omdat.

Tes - Mnl. vorm voor: het is.

Teuge - dronk.

Teuteren - zuigen.

Te were - weerbaar, strijdvaardig.

Te wille - onderdanig.

'T gone - hetgeen.

Themwaards - tot zich.

Thoope - bijeen.

Throon - hemelgewelf.

Tichelsteen - zerk.

Tienste - tiende.

Tieren - groeien, wassen; ook: luide roepen.

Tigervellen - bestippelen als een tijgerhuid.

Tijd - tijdwijzer, uurplaat.
In tijden = bij tijds.

Tijdeloos - onbestendig, kort van bloei.

Tijdkrans - krans der tijdsindeelingen.

-tje - diminutivum van -je.

Tijelijk - tijdig, vroeg.

Tijloos - vergankelijk, kortlevend.

Tik-stip, vlekje; ook: moment.

Tinkelen - zacht neêrtikken.

Tinten - tasten, voorzichtig, aanraken, een wondepeilen.

Tjelpen - tjilpen.

Tjok - boomstoel met wortels.

Tnegentig - negentig.

Tobbe - waschkuip, badbekken.

Tobbelen - struikelen, stommelen.

Toe - tot, te; bij; welaan!
Uitdr.: nog niet toe = nog niet eens zooveel.

Toef doen - tracteeren, rijkelijk onthalen.

Toegenaamd - bijgenaamd.

Toekomen - behooren.

Toen - z. ton.

Toetellen - toemeten.

Toeven - verzorgen; trakteeren.

Tog - imper. v. tiegen.

Tokken - aankloppen.

Ton - toen; ook: dan.

Tongeberoofd - sprakeloos.

Tongen - een tong geven.

Tongenhamer - wouwelaar.

Tons - z. ton.

Tonzen - te onzen, naar onzen (huize).

Toog - disch, toonbank.

Toogen - toonen.

Tooverbeenderlingen - tooverlaarzen.

Tooverdoeve - toovertrom.

Tooverloove - tooverhut.

Toovertik-betooverende aanraking.

Toppende - topvol.

Torden - z. orde(n), spits.

Torre - toren.

Torrebrand - torenbrand.

Torreveerdig - klaar om op den toren geheschen te worden.

Tot - te; ook: als.

Tote - snoet z. drakentote, wulventote.

Touteren - schommelen.

Touwdwang - kracht van het touwwerk op een schip.

Touwen - slaan, rukken; trekken; ook: looien.

Traangestroomsel - het vloeien der tranen.

Tragen - vertragen, inhouden; talmen.

Trak - vl. t.v. trekken.

Trakelwegel-trekpad, jaagpad.

Tranen - hars afgeven.

Tranenwinder - tranenwinner, - bezorger.

Transe - retranchement, loopgracht.

Trape - hinderlaag.

Trappelen - loopen, stappen.

Treffelijk - deftig.

Trek - stoot, slag.

Tribbelen - beven; met drie klokken beiaarden (v.d. tribbel); wisselvorm v. trippelen.

Trijfelen - beuzelen; bedrog plegen in 't kansspel.

Trijfeling - beuzeling.

Trockene - Mnl. v. trok hem.

Trompe - trompet.

Troost - aalmoes.

Trop - troep, kudde.

Troppelen - in kudden bijeenkomen.

Troppen - troepen.

Trotsende - trotsch, hoogmoedig.

Truisch - tros, krans, kwispel.

Truizel - krans, kroon.

tsjiemaan - kano.

Tspetemi - Mnl. voor: het spete mij.

Tuchten - tucht leeren, dwingend opvoeden.

Tuide - vl. t.v. tuien = trekken.

Tuieren - voorttrekken aan de touwen.

Tuigen - tijgen, trekken.

Tuimelperte - tuimeling.

Tuischaard - kansspeler.

Tuit - kop, hoek; tuit noch vlerk zien = niets meer onderscheiden; ook: uiteinde.

Tuk - poosje slaap; aanraking; tik.

Turk - naam van den waakhond.

Twaren - inderwaarheid. Mnl.

Tweederlings - als tweelingen.

Tweenegde - tweesnedig.

Tweêrhande - tweeërlei.

Tweersch - dwars; v.d. onwelwillend.

Twijfelzonnig - aarzelend, v.h. weêr in de lente.

't Zij waar - eender waar.

't Zij welke - eender welke.

Uitbreken - bekend raken; voor 't eerst uitvliegen; van vee: den stal verlaten na den winter.

Uitdoogen - uitstaan, tot het einde dulden.

Uitdruipen - uitregenen.

Uiten - uitdragen, begraven.

Uitewaard - naar buiten.

Uitgebezen - vl. dlw. v. uitbijzen = buitenstormen.

Uitgedoofd - verstomd.

Uitgedoogd - compromisvom van: uitgestaan en gedoogd.

Uitgedord - verdord.

Uitgespaard - uitgezonderd.

Uitgespan - uitspansel.

Uitgetorden - vl. dlw. v. uittreden.

Uitgeven - uitdrukken.

Uitgeweerd - uitgezonderd.

Uitgewrocht - uitgewerkt, uitgevoerd.

Uitpijnen - uitzwoegen.

Uitrennen - ledigloopen.

Uitslaan - uitloopen, botten.

Uitspreekbaarheid - uitdrukkingskracht.

Uitsteken - vooraf beramen, bij bestek toemeten.

Uitstorf - vl. t.v. uitsterven.

Uitstroomen - uitloopen, botten krijgen.

Uitstropen - leegplunderen.

Uitvaartmesse - begrafenismis, lijkdienst.

Uitval - uitslag, uitkomst.

Uitveerde - uitvaart, begrafenis.

Uitverzinnen - uitdenken, uitfineeren.

Uitvlieten - leegloopen.

Uitwaardsgaan - ook: den uitkomen = de lente.

Uitwaardsgang - lente, uitkomen v.h. jaar.

Uitzeggen - buiten wijzen, verbannen.

Uitzetten - vertrekken, een reis beginnen.

Uitzoeten - temperen, verzachten.

Vaân - vangen.

Vaarbaar - zeevaardig.

Vaartuigen - vervoeren te water.

Vadde - vod, lap, vel.

Vaddig - lui, vadsig.

Vaderlander - naam van een bepaalde aardappelsoort.

Vage-veeg, wreef; vage vogeldwalend, verloren vliegend.

Vaken - slaap hebben.

Vallen - gebeuren.

Vallend - dor (v. hout).

Valuw - vaal.

Vame - vadem, handmaat.

Vâmen - met de hand meten.

Van aver te aver - van geslacht tot geslacht.

Vangenis - kerker.

Van nu voort - voortaan.

Vand - vl. t.v. vinden.

Van ende torden - z. orden.

Vangsnoer - strik.

Van Houthem - ‘sprekende’ naam voor: vrek.

Vare - vrees.

Varen - ervaren, ondervinden.

Varings - plots; welhaast.

Varoest - oogst der varens.

Varwe - kleur, verf.

Varwekoe - een koe die wel gekalfd heeft, maar het niet meer kan.

Vasch(e) - vezel.

Vaste - aanhoudend, snel.

Vastesnakken - met een snok of snak aangrijpen.

Vastigheid - vastheid.

Vastsperelen - met een sperel (- sluitpin) vastmaken.

Vederen - als gevederd zijn.

Vedervolk - vogelen.

Veedte - veete.

Veeg - laf; stervensgereed.

Veelte - veelheid.

Veerde - vaart; ook: weg.

Veerdig - gereed; ook: krachtig, flink; volkomen.

Veêrgefluit - het vleugelzwiepen.

Vei - malsch; welig, overvloedig en sappig; groeizaam.

Veil - veilig.

Veiligen - beveiligen.

Veinoots - gezellen.

Veintjen - ventje.

Veister - venster.

Veite - weligheid, groeizaamheid; vruchtbaarheid.

Veltsteen - silex, vuursteen.

Veme - bladscheede, lischblad.

Vendel - flard.

Vendelvellinge-neêrlaag, velling v.h. vendel.

Ver - Mnl. vorm voor: vrouw.

Verafgronden - verdwijnen in den afgrond.

Verarbeid - door werk uitgeput.

Verbauweren - verbazen.

Verbazen - verschrikken.

Verbei - uitstel, respijt.

Verblenden - verblinden.

Verborgen - borg staan voor.

Verbreeden - verbreiden.

Verdapperen - sneller worden of maken.

Verdonkerd - verscholen.

Verdrag - harmonie, verhouding.

Verdreegen - dreigen.

Verdreegsel - dreigement.

Verdreigen - afdreigen.

Verduizendmalen - in duizendsten kleinzen.

Verdwingen - door dwang verijdelen.

Vereend - eenzaam; v.d. somber, schrikwekkend; ook: vereenigd.

Vergaan - verkeeren, veranderen.

Vereenig - z. vereend.

Vergaren - zich verzamelen.

Verheeten - verhitten.

Verhemeld - naar den Hemel verhuisd; gelukzalig.

Verhemelen - tot een hemel maken of worden.

Verholentheid - mysterie.

Verhuisgezind - tot een gezin geworden, gemaakt.

Verhuwelijken - trouwen.

Verijdelen - ledig maken; in schimmen zich oplossen.

Verjogen - vl. dlw. v. verjagen.

Verkeerd - veranderd, ontaard, bedorven.

Verkeersel - geestverschijning, spook.

Verkennen - herkennen.

Verkleen - vernedering.

Verkloeriën - dooreenklutsen.

Verkonkelen - verruilen, tersluik verwisselen.

Verkreuken - verfomfaaien, verfrommelen.

Verkruipen - van ontsteltenis stilstaan (van het bloed).

Verlanden - uitwijken.

Verleed - verleid.

Verlegen - bang.

Verlekkerlippen - watertanden, snoepziek zijn.

Verleven - doorleven.

Verlorenbrood - overgegeven lichtmis, doordraaier.

Vermaanziek - sententieus; graag in spreuken sprekend.

Vermaren - als nieuws verspreid worden.

Vermeerzen - z. meerzen.

Vermonden - vertellen.

Vermoorden - beschadigen.

Verna - v. Pars Verna, lentestuk van den brevier.

Vernaarzen - nader brengen; ook: nader komen.

Verneschen - verfrisschen; met levenssappen voorzien.

Vernibbelen - zich doodhunkeren, sterk verlangen.

Vernieten - voor niets houden.

Vernoegd - verzadigd.

Veroolijken - ongeldig, onbruikbaar maken of worden

Veroorbaren - ook: veroorboren = verorberen.

Veroorkonden - op documenten staven.

Veroorlogen - in oorlogvoeren uitputten.

Veroud - verouderd.

Verpalmen - van draaghand veranderen.

Verpreuvelen - opfleuren, opmonteren.

Verreppen - bewegen, roeren.

Verrijzenissen - doen opstaan uit het graf.

Verrooken - in rook opgaan.

Verrunseld - gerimpeld.

Verruw - verf, kleur.

Verruwen - kleuren, schilderen.

Verruwloos - kleurloos.

Verruwpracht - kleurenpraal.

Verruwspijze - kleurpoeder.

Verscheên - scheiden, splijten; ook: verschillend.

Verschijnsel - verschijning z. verkeersel.

Verschrak - vl. t.v. verschrikken.

Verslegen - vl. t.v. verslaan.

Verslonden - geheel opgaand in; afwezig met den geest.

Versmijten - verwerpen.

Versmoorde - verdronkene, drenkeling.

Versmooren - versmachten; verdrinken.

Verspaden - vertragen.

Verstanden - begrepen.

Verstrooide - ordelooze, verspreide.

Verterden - z. terden.

Verterre - vertreedsel, datgene wat vertrapt wordt; of eerder corruptie uit: parterre?

Vertierd - verzorgd.

Vertijloos-verveeld, onprettig.

Vertijloosheid - verveling.

Vertoog - schouwspel.

Vertoogen - toonen.

Vertorden - vl. t.v. vertreden.

Vertragen - talmen, dralen.

Vertrak - vl. t.v. vertrekken.

Vertweelingen - ontdubbelen.

Vervorderen - voortzetten, voort maken met.

Vervroomen - moediger maken; of worden.

Vervrozen - bang, verlegen.

Verwaaid - verward.

Verwampumd - met wampumperels geheel omhangen.

Verwandelen - veranderen.

Verwassen - vastgroeien.

Verwaten - hoogmoedig van zin; ook: verdoemd.

Verwezen - veroordeeld.

Verwezend - ontdaan, doodsbleek.

Verwigheid - kleur, tint.

Verwisseling - uitwisseling, mangeling, ruil.

Verwortelen - met de wortels vastgroeien.

Verzaaien - verspreiden, uiteenwerpen.

Verzeggen - mis-zeggen.

Verzet - vermaak, pret.

Verzettig - aangenaam, prettig.

Verzijpt - druipnat.

Verzin - uitdenksel.

Verzomeren - een zomersch uitzicht hebben of geven.

Veter - boei, ketting; koord.

Veteren - met een veter bevestigen; boeien.

Veugelgoed - vogelgoedje, vogelwereld.

Veurst - vorst, nok.

Vichtig - vijftig.

Vier - vuur.

Vierbake - vuurtoren.

Vieren - vuren, vuur afgeven.

Viergespuig - vuurspuwen.

Vierspijze - brandstof.

Viersteen - vuurkei.

Vijvouder - vlinder.

Vijzevazen - nonsens vertellen.

Vilte - kluwen van wortelvezels.

Vilvee - slachthuisvee.

Vimme - vin.

Vinder - dichter.

Vinkbuur - kooi voor vinken.

Vinken - slaan als een vink.

Vischel - vischje.

Vischgetemmer - vischgeraamte.

Vissel - z. vischel.

Vive - opgewekt, levendig.

Vlaaien - stroopen, afpersen, villen.

Vlagen - bij vlagen neerstorten.

Vlake - strooien schutsel; vlakke, platte kiewklep.

Vlame - Vlaming.

Vlamme - kaars.

Vlampe - walm, rook.

Vlassen - vlas dragen, voortbrengen.

Vleer - vleder, vleugel.

Vlei vleiel, vlegel.

Vleiel - z. vlei.

Vlender - flard.

Vlere - vlerk.

Vlerik - vlerk.

Vleriken - vlerken aandoen.

Vlienderboom - vlier.

Vlies - lichte nevel, wasem.

Vlietgers - drijfgras; Glyceria fluitans.

Vliggeren - her en der vliegen.

Vlindermuize - vleermuis.

Vlindertakken - vliender-, vlierboomtakken.

Vlintsteen - vuurkei.

Vloe - vloed.

Vloedmark - oever, vloedgrens; strand.

Vlokkenvlage - sneeuwjacht.

Vlotbalke - drijfhout.

Vlotgers - vlietgers.

Vluchten - ook: vlechten, vlichten = doen schuiven.

Vlugs - plots, fluks.

Vluwe - een soort groot, plat vischnet.

Vodde - graszode.

Voederbladen - loofvoedsel.

Voedselvol - rijk aan voedsel, voedzaam.

Voedsterland - teelbodem.

Voege - plooi.

Voere - manier, gebruik, zede - ook: weg.

Vogelbuie - vogelenzwerm.

Vogelnebbe - snavel, bek.

Vogelvee - neerhofdieren, pluimgedierte.

Vogelvitse - wilde wikke; Vicia hirsuta.

Vogelvlijtigheid - vlijt van vogels.

Vogelzate - zitplaats, woning voor de vogels.

Voldienen - naar believen dienen.

Voldingen - triomfantelijk winnen.

Voldoen - voleindigen.

Voldoeninge - afrekening, betaling.

Volkonden - volledig, naar behooren, verkondigen.

Volleesten - volle gedaante geven.

Volloven - voldoende, naar verdienste loven.

Volmetsen - voltrekken, optrekken.

Volmondig - uitbundig.

Volrijzen - geheel opgaan.

Volstandig - volledig, volkomen.

Volstormen - heel stormig zijn.

Voltoogen - geheel toonen.

Volvechten - geheel doorstrijden.

Volveerdig - kant en klaar, geheel gereed; ook: zeer bereidwillig, gedienstig.

Volwaken - doorwaken.

Volwerken - geheel afwerken.

Volzeeuwen - volzaaien, volstrooien.

Volzingen - doorzingen.

Vongt, vongen - vl. t.v. vangen.

Vonk - tondel, tonder.

Vonke-straal, genster; levenskracht.

Vonkelen - fonkelen.

Vonnisdeure - pretorium, gerechtszaal.

Vooize - wijsje, melodie.

Voorbeschik - voorbestemming, voorzienigheid.

Voorbijscheren - voorbijsnellen.

Voorbijsnoeren - snel voorbijvaren.

Voordenken - door voorkennis toedenken.

Vooren - voor, voorop.

Voorenstaan - voorgaan, leiden; ook: verdedigen.

Voorenzijn - een voorsprong hebben op.

Voorgetij - voorjaar, lente.

Voorgevecht - voorhoede, eerste rangen van 't gevecht.

Voorheden - vroeger.

Voorjaren - lente worden.

Voorland - dijkland, uiterwaard; ook: straatstoep.

Voorleden - verleden.

Voorts - voort, weg.

Voorvolk - voorgeslacht, voorvaderen.

Voorweg - verst vooruitliggende weg.

Voorwinter - vroegwinter.

Voorzinnig - bedachtzaam.

Voos - bedorven; ledig, vol luchtgaten.

Vorderen - bevorderen, begunstigen.

Vorke - bliksemflits.

Vorken - met de vork werken.

Vorste - nok, hoogtepunt.

Vort - rot, verrot.

Voute - voutkamertje of hooger gelegen slaapvertrek; ook: gewelf.

Vouwte - z. voute.

Vrecht - vracht.

Vreend - z. vereend.

Vriendaardig - vriendelijk.

Vrienden - bevriend zijn.

Vriendenzoen - verzoening.

Vriendtoeviglijk - minzaam en gedienstig.

Vriesgans - wilde gans.

Vrij - waarlijk.

Vrij - fraai, lief.

Vrijboeten - al boetend bevrijden.

Vrijdanken - door bedanking vrij maken.

Vrijen - bevrijden.

Vroed - wijs, verstandig.

Vroedheid - schranderheid.

Vroegjaarssleuter - sleutelbloem, Claytonia virginica L.

Vroegjaren - lente worden.

Vroegmaal - ontbijt.

Vroete - dierensnoet.

Vrome - rijpe oogst.

Vromigheid - moed.

Vroomen - sterken, aanrijpen.

Vroomgekeurde - deugdzaam bevondene.

Vroomgezind - sterkmoedig.

Vroongedrocht - grootsche schepping van God.

Vrouweling - vrouwjongen, geëffemineerde kerel.

Vuilen - minderwaardig zijn of lijken.

Vuisten - vuisten maken, dreigen.

Vuistrecht - dwang, recht door geweld opgedrongen.

Vul - vol; vuls arems = met den vollen arm.

Vulte - volheid, verzadiging.

Vunzig - licht ontbrandbaar.

Vuurboom - denneboom.

Vuurboomwapper - sparappel.

Wa' - was; ook: wat.

Waaier - vlieger, plakwaaier.

Waaispaan - waaier.

Waan - leugen.

Waarheidziek - hunkerend naar waarheid.

Waar hier waar daar - nu en dan; hier en daar.

Waarnemen - bejegenen, behandelen, verzorgen.

Waarvan? - waarom?

Waarzeg - profetie.

Waasland - slibland, aangeslijkt land.

Waaspoel - slijkpoel.

Wabberen - lichtjes waaien.

Wabeno - toovenaar.

Wach - wee!

Wacharme - och arme!

Wachten - bewaken, beloeren.

Wadem - uitwaseming, walm, damp.

Wagen - bewegen, in roere zijn.

Wagenbosse - de naaf van een wagenwiel.

Wagenschene - spoorrail.

Wagenslag - wagenspoor.

Waggelwolken - volzitten m. drijvend, log wolkenschof.

Wak - vochtig.

Waken - bewaken; ook: ontwaken.

Wald - woud.

Wale - Mnl. v. wel.

Wambaais - wambuis.

Wampum - kleine schelpjes die de Roodhuiden als geld en als sieraad gebruikten.

Wanbehagen - afgunst, nijd.

Wanbeklijf - misgroei.

Wanbetaald - niet of onvolledig betaald.

Wanen - verminderen, inkrimpen.

Wangebof - pocherij.

Wangedaantenis - monster.

Wangeloove - bijgeloof; ongeloof.

Wangezind - slecht gehumeurd.

Wanhagel - onbehaaglijk.

Wanjaard - slechterik; deugniet.

Wanlicht - eklips.

Want - wen, wanneer.

Wanvermaard - slechtgefaamd.

Wapper - stok, mattenklopper.

Wapper - mahizbot, sparappel.

Wargespin - warkluwen.

Warigheid - waarheid.

Wasch - was.

Waschte - wasch, waschgoed.

Watergang - watervloed.

Waterkonkel - waterkolk.

Waterland - moeras.

Waterleike - watervlietje.

Watermuile - verslindende openstaande zeebare.

Waternekker - nikker.

Waterspeite - waterspuit.

Watervee - de visschen.

Waterwiel - draaikolk, water konkel.

Wazig - grazig, grasrijk.

Weddemaand - Augustus.

Wedding - drinkstede, waadplaats.

Wederbauwen - nabauwen (v.d. echo gezeid).

Wederbellen - terugblaffen.

Wederdeunen - weêrgalmen.

Wederga - weêrgade.

Wederher - opnieuw.

Wedermaat - tegenhanger.

Wederpaar - echtgenoot.

Wederspoedigheid - tegenspoed.

Wedersprake - aanspraak, conversatie, antwoord.

Wedertale - antwoord.

Wedervers - tegengave in verzen.

Wederwijf - tooverheks.

Wederzingen - tegenzingen.

Wederzwoegen - her en der zwoegen.

Wedewaal - vogel auriolus, goudvogel.

Wee - weide.

Weegekarm - weeklachten.

Weemoedvuldig - sterk den weemoed opwekkend.

Weer - weer = hetzij ... hetzij ...

Weêrbieden - tegenbieden.

Weerdschap - gelag bij eenen weerd; z. fooie; ‘banket’.

Weêrends - van weerszijden.

Weêrgalen - weergalmen.

Weêrgave - vergelding, wraak.

Weêrgedaante - tegenhanger, dubbelganger.

Weêrgekomene-dwalendeziel.

Weêrhelmen - weergalmen.

Weêr... of - hetzij... hetzij.

Weêrszins - in beide beteekenissen, richtingen; beiderzijds.

Weertuig - schild.

Weervolk - soldaten.

Weêrzang - tegenzang.

Weêrzetten - tegenzetten.

Weêrzien - wantrouwen.

Weêrzonne - tegenzon, beeld van de zon.

Wegbree - weegbree, Plantago major.

Wegel - kleine weg.

Weg-en-wederen - heen en terugvloeien.

Wegge - wig.

Wegkrempen - inkrimpen; zich klein maken.

Wegspinnen - ter sluik en ijlings wegloopen.

Wegzitten - verscholen zitten.

Weiger - spaarzaam; ook: gesloten, wantrouwig.

Weigerachtig - als met tegenzin, wantrouwig.

Weiliên - weiman = jager.

Weiten - weiting = gaai.

Wekkeren - op den wekker (beiaard, rammel of réveiluurwerk) spelen.

Wekkerspel - beiaard.

Welbehagendheid - welbehagen.

Welgenoegte - welbehagen.

Welgespend - welgespaand, stevig gezet als vruchtbeginsel.

Welgezindtig - goed gehumeurd.

Welken - verwelken.

Wel staan - bevriend zijn met.

Welster - handschoenleer.

Welzijn - genade, voorrecht.

Wenden - omkeeren, omspitten.

Wentel - winkelwentelen - in grillige zigzags draaien.

Wentelas - wentelende massa.

Wentelwerren - verward wentelen; tegenworstelen.

Wentelwielen - kringen, draaien.

Wepel - ledig.

Were - verweer.

Wereldbraam - stekeligheid, doornachtigheid van het wereldsche.

Wereldjager - ontdekkingsreiziger.

Wereldstrik - bedrog d. wereld.

Wereldstroom - zee, oceaan.

Weren - verwijderen, wegdoen; plukken, inhalen van den oogst; ook: weg rooven; afweren.

Werf - keer.

Werfhout - soort van kruipwilge.

Werk - pluisjes van hennep of vlas.

Werk - uitdr.: bij denwerke = op de plaats, ter plaatse; van den werke weg = ver weg, buiten bereik; te werke komen = in 't werk gesteld worden.

Werkbaar - in staat te werken.

Werken - vestingen.

Werkmansdingen - werkpak.

Werp - wisselvorm v. werf.

Werre - war, verwarring.

Wers - wars, afkeerig van; ook: slechter dan.

Wertse - drankje, afkooksel.

Westervier - de roode zonnegloed in 't Westen.

Westerwezen - westen.

Westerzwepe - z. zwepe.

Westgenegen - naar 't Westen toenijgend.

Wete - kennis, bericht; de wete laten (ook: doen) = berichten.

Weteloos - onwetend.

Weten - uitdr.: van iets weten = onder iets lijden; willen weten = bekennen.

Wetendheid - wetenschap, kennis.

Wetheer - rechtsgeleerde.

Weunen - wonen.

Wezen - aangezicht.

Whippoorwill - engelsche naam van den Amerikaanschen geitenmelker (Caprimulgus).

Wicht - iets; z. newicht.

Wichtelijk - kinderlijk.

Wichtelooze - niets wegende.

Wied - onkruid.

Wiegewagen - schommelen.

Wiel - kring; zonnekring.

Wiel - wijle, sluier.

Wielen - kringen, draaien; rollen.

Wielman - fietser.

Wiemke - dwerg, kabouter.

Wier... wier - hetzij... hetzij.

Wierookregen - bezegening met wierook.

Wierooktas - wierookvat.

Wies - vl. t.v. wassen = worden.

Wiezen - zacht suizen.

Wigwamschorte - tentdoek of kleed.

Wij - te wi = tot wat, waarom!

Wijberg - gewijde, heilige berg.

Wijch - strijd, oorlog.

Wijdag - heiligdag.

Wijdauw(e) - wilg, Salix vitellina.

Wijdauwrijs - wilgentak.

Wijg - strijd, veldslag.

Wijgand - vechter.

Wijgdrank - tooverdrank, gewijde drank.

Wijgen - vechten.

Wijgen - wijden.

Wijgman - soldaat.

Wijgvolk - strijders.

Wijlen eer - eertijds.

Wijls - bijwijlen; nu en dan.

Wijmaand - December; omdat in die maand priesterwijding gebeurt in de R.K. Kerk.

Wijngaardbeze - druif.

Wijngelage - priesterkransje waar wijn geproefd wordt.

Wijnman - wijnstoker.

Wijs - uitdr.: wie is 't wijs? = wie kan het weten?

Wijsterwaster - overhoop, alles dooreen.

Wijte - huif.

Wijzen - uitwijzen, uitmaken; bewijzen.

Wikkelen - heen en weer bewegen; het wikkelt al - alles leeft eraan.

Wikkelwakkelwaaien - losjes op den wind bewegen.

Wil - uitdr.: te wil = ter beschikking, strijdensgereed.

Wildrijs - het rijshout.

Wildrijs - wilde rijst.

Wildut - wil je 't.

Wildvang - vangst van de jacht.

Wildwasch - het wilde struikgewas.

Willekomme - welkom.

Willen - zullen.

Willens nillens - vrijwillig of niet, met of tegen dank; ook: aarzelend, perplex; volens nolens.

Willewerk - ernstig bedoeld.

Wilzaam - sterkwillig, wilvaardig.

Wimpelen - heen en weer waaien als wimpels.

Windbruid - windhoos, orkaan.

Windeke - windsel, zwachtel.

Windenrad - winden-molen.

Windenschaar - schaar (werk tuig) v.d. wind.

Windvast - onvast, los als de wind.

Winkelen - zigzag-loopen; krinkelen.

Winken - wenken.

Winterdonst - rijp.

Wintergers - wintergras.

Winterkelte - wintersche kilheid.

Wintermaand - December.

Winterman - sneeuwman, winter.

Wintermugge - sneeuwvlok.

Winterschuw - winterspook.

Winterwaard - met te = naar den winter toe.

Winterwaardsch - dat naar den winter ruikt.

Wispelen - fluitend murmelen.

Wisse - dunne twijg, teen.

Wisselbeurtig - bij beurten afwisselend.

Wisselmoedig - bont, geschakeerd.

Wisselwendig - veeltintig; veranderlijk, afwisselend getint.

Wistelen - fluiten.

Witgekoofd - met witte koove bedekt.

Witgewuld - witwollig.

Witje - wit vlindertje; sneeuwvlok.

Witman - blanke.

Witmansvoetje - andere naam voor: sleutelbloem.

Woden - Wodan.

Woef - vl. t.v. weven.

Woeg - vl. t.v. wegen.

Woei - vl. t.v. waaien.

Woekernest - nest waar 't krioelt.

Woen - Wodan.

Woenswagen - het sterrenbeeld: Wodanswagen.

Woerhaan - fazant.

Wolkendrift - wolkschof.

Wolkgeveder - lichte pluimpjes wolk.

Wolkgevlerk - wolkslierten.

Wolkgewand - wolkgewaad.

Wolksamaar - wolkensluier.

Wolverijn(e) - Amerikaansche veelvraat; Ursus luscus.

Wompel - hoofddoek, windsel.

Wompelblad - plompeblad, Nympoea alba.

Wompelen - met een hoofddoek omwinden.

Wondenvol - vol kwetsuren.

Wonderen - bewonderen; ver wonderd zijn; zich verwonderd afvragen.

Wonderinge - bewondering; verwondering.

Wondernis(se) - wonder.

Wonder varen - zonderling voorkomen.

Wondren - bewonderen.

Wonne - zaligheid.

Wonnegaarde - vreugdetuin.

Wonnemaand - Mei.

Woordenblaai - woordengesnoef.

Woordenvang - vangst van, bespieding van woorden.

Worden - beginnen.

Worm - slang.

Wormenstraal - wormensteek; ook: slangenbeet.

Wormgedaante - slangenvorm.

Wormgekriel - het krioelen der wormen.

Worstelbaar - bij machte te worstelen.

Worteldood - dood tot in den wortel.

Wortelwertse - afkooksel van wortelen.

Wouter - vlinder.

Wouwer - vijver, vischput.

Wouwveltasche - tasch uit de huid van den Milvus milvus of wouw.

Wraakgelofte - wraakeed.

Wree - wreede.

Wrikkelen - ook: wriggelen = aanwaggelen.

Wulf - wolf.

Wulge - wilge.

Wulgenreke - rij knotwilgen.

Wulle - wol.

Wulvengier - vraatzucht van wolven.

Wulvenkaas - paddestoel.

Wulventote - wolvenmuil.

Wuppen - wippen.

IJeeste - res gesta, verhaal van een gebeurtenis.

Zaaihede - z. bezaaidhede.

Zaaimaand - October.

Zaaite - bezaaide akker; het gezaaide.

Zaâlrugde - zadelvormig.

Zaan - room.

Zaan - spoedig; so saen = dadelijk, zoo pas; zoo zaan = zoo dra.

Zaarde - teeder.

Zabberen - kwijlend spreken; zingen, neuriën.

Zad - verzadigd; bij kleurnamen: diep.

Zadig - bezadigd; verzadigd; z. zad.

Zageblad - blad v.d. zaag.

Zagemul - zaagsel, zaagmeel.

Zagge - rietgras, Carex.

Zake - is 't zake = indien.

Zâle - zadel.

Zande - zandige oever, strand

Zandhil - duin.

Zandten - korenaren rapen; saamlezen, puren; v.d. allerlei folkloristische wetenswaardigheden verzamelen.

Zandterslied - lied van de arenlezers.

Zanten - z. zandten.

Zarkske - doodprentje.

Zatschinken - tot verzadigdheid voorschenken.

Zatten - dronken maken.

Zatvel - dronkaard.

Ze - zij, men.

Zeedbaar - zedig.

Zeegbaar - z. zeedbaar.

Zeelen - z. zeeuwen.

Zeelland - zeeuwland, land dat door de zee bestroomd wordt.

Zeem - honig.

Zeembereidend - honigmakend.

Zeemgebouw - honigkorf.

Zeemoere - aanslibland.

Zeempotje - honigpotje.

Zeer(e) - vlug; uitdr.: elk om 's zeerst = ieder om ter vlugst; al zeer - zeer vlug.

Zeeren - kwalen, smarten.

Zeerot - zeegedruisch.

Zeeuwen - bestrooien; b.v. bezaaide land lichtjes met aarde bedekken; zie Rd H. VI (1871) 118.

Zeeveren - motregenen.

Zegelvast - bezegeld.

Zegenvol - zegenrijk.

Zeggenschap - gezegde, boodschap.

Zeggenskrank - onmachtig uit te drukken; zwak in het spreken.

Zegwerk - verhaal.

Zeisel - zeise, zeg, zegsel, zeggenisse; zeggenschap, vertellinge, mare.

Zeisenen - snoeien, snijden.

Zelfontgevend - zich zelf vergetend.

Zelfopstichting - zelfverheerlijking, zelfoverschatting.

Zelfste - zelfde.

Zelver - zilver.

Zelvige - zelfde.

Zender, zinder - sintel.

Zeup(e) - dronk.

Zevengesterre - de Hyades of het sterrenbeeld v.d. Stier.

Zevenhandig - met zeven gevesten.

Zich! - zie!

Zicht - zeeft.

Zichten - ziften; het geluid geven van iets dat gezeefd wordt.

Zidderen - ook: zinderen = trillen.

Ziedhuis - keuken.

Zieken - ziek zijn.

Zielebreken - agoniseeren, den doodstrijd strijden.

Zielenbrand - zielsliefde.

Zielendief - duivel.

Zielenleest - zielsgedaante.

Zielgekwets - zielkwetsuren.

Zien - ook zientje - oogspiegel, oogappel.

Ziende - heerlijke, schitterende; het tegendeel van onziend.

Ziender - profeet.

Zienlijk - zichtbaar, blijkbaar.

Ziften - strooien.

Zij - men.

Zije - spr.: zie = zijde.

Zijpzappen - druipen.

Zikkelwijs - sikkelvormig.

Zilverroeden - gemaakt uit zilveren staven.

Zilverstaafd - met zilveren staven.

Zin - geheugen; ook: verstand; humeur.

Zinderen - z. zidderen.

Zingenschap - purisme voor: kantate.

Zingezangen - zingen en herzingen.

Zo - zoo, zooi, zode, kooksel.

Zoei - vl. t.v. zaaien.

Zoetekom - welkom geheetene.

Zoeten - wetten, slijpen.

Zoetgevooisd - zachtstemmig.

Zoetgevleeschde - zoetvleezig.

Zoeven - snorren.

Zole - aardkluit.

Zom - gezoem.

Zomerdans - St. Jansdans.

Zomeren - zomer worden of zijn.

Zomerhof - zomertuin.

Zomermaand - Juni.

Zomermeid - zomerlief, meilief.

Zomervier - St. Jansvuur.

Zomerzijpen - zomervlagen, zomerregenen.

Zommer - zomer.

Zompe - drasland, doolage.

Zondennuchter - ongerept, vrij van zonde.

Zonderheid - zeldzaamheid, wonder.

Zongespan - zonnewagen.

Zonneblend - door de zon verblind.

Zonneblesse - zonnevlek.

Zonnedoek - zonnescherm.

Zonnehingst - paarden vóór de ‘zonnewagen’ gespannen.

Zonnenbloed - zonnerood.

Zonnenregen - regen v. zonnestralen.

Zonnespriet - zonneschichte.

Zonneweg - zonnige weg.

Zonnewezen - het aangezicht v.d. zon.

Zonnewijs - zooals de zon.

Zonneziend - naar de zon gekeerd.

Zoo - zooals, gelijk, van zoodra als; dus.

Zoo... zoo - zoowel... als.

Zoop - zeep; vl. t.v. zijpen.

Zoppekom - papschotel.

Zotten - gek doen.

Zuchtigheid - ziekelijkheid.

Zuilen - sluimeren.

Zuipen - wisselvorm v. zijpen.

Zuipzat - drinkebroer.

Zuivelstrale - gemolken melkstrale; melkscheut.

Zuiverlijk - maagdelijk, kuisch; ook: keurig.

Zulk... zulk - deze... gene; de eene... de andere.

Zulks - zoodanig dat.

Zunne - zon.

Zurkelen - zoetjes fluiten, neuriën.

Zuur - snerpend, guur.

Zwak - lenig, beweeglijk; veerkrachtig.

Zwakken - zakken, zinken, neêr- of dóórzwikken.

Zwallem - zwaluw.

Zwaluwen - doen gelijk de zwaluw.

Zwam - vl. t.v. zwemmen.

Zwank - wankel, onvast.

Zwans - staart.

Zwarigheid - zwaarte, gewicht.

Zwarmen - zwermen.

Zwartfrok - zwartgefrokte priester.

Zwartgezund - in de zon zwart geworden.

Zwelten - sterven (v. dieren gezegd), krepeeren.

Zwepe - zwiepende vlaag, windstoot.

Zwepinge - dakstoeldwarsbalk; stutbalk, voor de kepers van den dakstoel.

Zweren - vloeken.

Zwicht - massa, groote menigte.

Zwichten - vreezen, ontzien; sparen; achteruitdeinzen.

Zwijken - wisselvorm van zwikken.

Zwijnen - zich als een zwijn aanstellen.

Zwingen - zwaaien, wiegelen.

Zwinkelen - z. zwingen.

Zwinkelzwankel - heen en terug wiegelend.

Zwinken - zwenken.

Zwoei - vl. t.v. zwaaien.

Zwolten - vl. t.v. zwelten.

Zwormen - wisselvorm van zwermen.

Vorige Volgende

Verklarend glossarium getrokken uit het Gezelle-lexikon van Prof. Dr Frank Baur

Verklarend glossarium
getrokken uit het Gezelle-lexikon van Prof. Dr Frank Baur