Hynstefigen

[p. 86]

it hege dún

‘Wy kinne hjir net bliuwe, Martha?’

Ik seach har oan. Se seach strak foar har út. Oan neat fan har gesicht wie te sjen, dat se my dy fraach dien hie. Wèr dien hie, want se hie it my al wol hûndert kear frege en ik hie ek al wol hûndert kear sein fan nee. Swijend rûnen wy fierder. Wy hienen aardich de stap der yn, mei ús hannen yn 'e bûsen. It waaide in ôfgryslike stoarm en de see makke der wer in skitterend spektakel fan. Wy hienen no foar de wyn en koenen wer in wurd tsjinelkoar sizze.

‘Dus,’ sei se doe, ‘dan ha wy noch ien nacht.’

‘Ja Ina,’ sei ik en fage myn noas ôf oan de mouwe fan myn suède-jek. ‘En in dei. Wy hoege net sa betiid nei hûs ta, mar wy kinne net mear alle platen draaie dysto sa moai fynst. Miskien kinst dyn boek noch wol út, of de sjaal ôfbreidzje foar Elbrich.’

‘As ik him net ôfmeitsje, wolsto it dan dwaan?’

‘O jawol,’ sei ik, ‘mar wêrom? Soest it sels dwaan. Of hast dyn nocht derôf?’

Se antwurde net en wy rûnen no yn it losse sân, omdat de see op kaam. Mei grut geweld.

Wy moasten iderkear oer de brede ùtrinders fan it wetter hinne springe. En Ina har learzens wiene lek.

‘Wat wer in flessen,’ sei ik.

‘Dat ferhaal hoechst my no net wer te dwaan,’ sei se koart.

‘Doch ik ek net,’ sei ik, ‘mar ik fyn it noch te gek. Sykje ik yn in oprêderige rite alle flessen fan it strân byinoar, set se yn 'e auto, nim se mei nei hûs, smyt se yn ús container en dêr rint krekt ien of oare man foarby - ik ha dy fint net iens sjoen - dy't my oanjout by myn baas, seit, dat ik alkoholiste bin

[p. 87]

en dus net kapabel om foar in klasse mei bern...’

‘Ik wit it wol,’ sei Ina, ‘en no fertelst it wer. Ferjitst der no by te sizzen, hoe'n getôch ast hiest, twa dagen lang, en hoe'n gerattel yn 'e auto.’

‘Wy moatte ek ris oer wat oars prate as allinnich dêr oer, Ina. Oars wurde wy gek, do dêrfan en ik fan dy. Wier.’

‘It spyt dy, datst my meinommen hast. Wês earlik, Martha. Mei myn gesanik.’ Se hie har hannen op myn skouders lein en stie rjocht foar my: ‘Sjoch my oan en sis watst tinkst.’

‘It spyt my net, Ina, en ik mien wat ik sis. Ik hoopje...’

Se liet my net útprate: ‘Do moatst der spyt fan hawwe, Martha. Want do hiest it dy allegearre hiel oars foarsteld dizze dagen.’ Se wachte even.

‘Wit ik net,’ sei ik.

‘Witst wòl,’ sei se. Wy gongen wer fierder. Hiel sunich no. Se sei:

‘Dat witst wol. Hast oars neat dien as nei my harkje, my oanhearre. En koest alle ferhalen ek al. Ik sis tûzen kear itselde.’

‘Wy ha it dochs wol gesellich hân tegearre?’ frege ik.

‘Dêr ferstean ik wat oars ûnder: gesellich Martha. Ik ha de sek mei rotsoai en fertriet, dy't ik meitôgje op myn rêch, by dy foar de fuotten smiten.’

‘No, do bist him dus kwyt. Wês bliid en ik stap der wol oer hinne. Wat moatte wy oars? Toe no, Ina, wy moatte wer fierder.’

Wy wienen op it paad kommen, dêr't Rykswettersteat skulpen delstruid hie. Der hong in lucht fan bedoarn wetter en deade fisken, wat my Sweden wer yn it sin brocht. Ik sei: ‘As ik dit hjir sa rûk, moat ik oan in lyts fiskersdoarpke tinke, Trävslövsläge. En dêr wie in loads, dêr koest tassen keapje. En ik

[p. 88]

koe it wer net litte en kocht in wykeintas foar mar fyftjin gûne. Hiel goedkeap fansels, mar de rits wie al stikken foardat wy wer thús wienen. Lang lyn, Sweden...’

‘Mar Martha, sa asto dochs seure kinst. Wat wolst dêr no mei sizze? Ik bedoel...’

‘Niks,’ sei ik, ‘mar ik tocht deroan, omdat it hjir sa rûkt.’

‘Ik leau, datst it nòch net begrypst. It wie myn bêste freondinne. Altyd al koenen wy goed opsjitte, mar neidat har man dearekke troch dat kranksinnige ûngelok, gongen wy altyd op en út. En har bern wiene myn bern ek. Wurden. Ast se sels net hast. En Louis hie ommers noait ergens tiid foar. Doe net...’

‘Hoe kinst dat no sizze, Ina, dat ik it net begryp. Ik kin it fiele. Yn myn hert, yn myn kop, mar ik kin net lyk as do dêrom al myn kopkes en pantsjes stikken smite. En dat kinst my net kwea-ôf nimme.’

Wy wiene wer stil. Even. Se sei: ‘Witst, dat ik it útraze kin. Ik sit fol wrok, nóch, en ferbittering, oan myn strôte ta. En se prate it der ek net út, dy psychiaters. Sels Bram net. Dat dyn man der fantroch giet mei dyn bêste freondinne. Dat dyn man dy belazert, soit, mar mei in frou, sà...’

‘Sjochst it dochs oeral, it sil sa wol moatte,’ sei ik wurch. Ik wie bekôf nei trije dagen praten en ik koe ek niks nijs mear betinke, en ik sei wer wat, dat ik al hûndert kear sein hie: ‘It moat syn tiid hawwe. Komst der wol oerhinne, Ina, mei ups en downs, dat wol. It is in soarte fan rouproses, en sa moatst it sjen, en dat duorret fiif of sân jier. En silst it sèls dwaan moatte. Mar rêdst it net mei stiennen troch harren keukensrút te smiten en har midden yn 'e nacht op te beljen. Dêr berikst neat mei.’ Ik sei, wat de psychiaters tsjin my sein hienen.

[p. 89]

‘Dat komt,’ 'sei se, ‘omdat ik ûnwennich fan him bin en deajaloers. Allinnich mei dysels op sa'n stom bêd, nei fiifentweintich jier tegearre. Ik flean by de muorren op. Hasto ek gjin lêst mei.’

‘Haw ik dat sein?’ frege ik.

It wie in hiel skoft stil. De skulpen wienen op en wy gongen oan in kant fan it paad lâns, omdat der yn it midden sokke djippe dobben leinen. Se sei: ‘Wy geane oer it hege dún?’

‘Ja, ast dat wolst. Dan daliks rjochtsôf.’ Se knikte. Ik sei: ‘It is fansels wol òm. Hast ek honger?’

‘Nee,’ sei se.

‘Ik wol,’ sei ik. ‘Sille wy jûn út te iten gean? Us lêste jûn hjirre. En dan hin ite. Ik yt noait hin, mar foar de feroaring...’

‘Ik fyn in flat freeslik,’ sei se, ‘it is krekt oft der noait frisse lucht yn komme kin. Setst alle ruten iepen, de doarren ek, en wat dy dan temjitte komt, is waarmte, waarme streamingen. Sels no, midden yn 'e winter. Ik ferrek fan de waarmte.’

Se bleau stean, seach om har hinne: ‘Hearst hjir ek niks.’

‘Ja,’ sei ik, ‘de see. Moatst sà stean gean. Dat hearst dochs wol?’

Se draaide har om. Ik sei: ‘Wat rûkst lekker, Ina.’

‘Witst, dat er altyd tsjin my sein hat, dat sij stonk. Wat stjonkt dat froumins. Dy stjonkt no út al har gatten, sei er dan, kinsto der net ris mei har oer prate, Ina? Oft se dêr no neat oan dwaan kin. As freondinne, as froulju ûnder elkoar.’

Dêr hienen wy it ek al oer hân. Alles hienen wy al by de kop hân.

‘Dizze kant út,’ sei ik en loek har oan de earm mei.

‘Komst hjir ek gjin kop tsjin,’ sei se.

‘Nee, mei dit waar en om distiid. Wat wolst? Soms

[p. 90]

in hûn mei in man, of in trimmer. Sneons en sneins is it oars.’

Wy stieken de dyk oer. Ik frege: ‘Sjochst it wol? Dêr moatst lâns rinne. It is no al sa tsjuster. Oer it einekroas. Se ha my ferteld, dat dit einekroas is út de ruilferkavelingssleatten.’

‘Ik wit it wol,’ sei se hymjend, ‘ik ha hjir no al sa faak west.’

‘De see is net mear te sjen. Boppe sjogge wy allinnich de ljochten fan de fjoertuorren, en dy fan it doarp fansels.’

Wy kladderen fierder. It wie in hiele klim. Meastentiids gongen wy by de treppen wer by it dún del. Mar it wie in rottreppen. De treden sieten der ûngelyk yn en se wienen altyd wiet en glibberich. Dat wie de noardkant.

‘No dan,’ sei ik, ‘binne wy wer. Moatst noch even goed om dy hinne sjen, Ina, dit panorama sjogge wy fuort net wer. Yn de tsjustere dagen foar âld en nij. 1989 leit dêre noch,’ - ik wiisde de seekant út - ‘mar is hjir hast al. De loft sit wer fol mei dagen.’

Wy loeken de kragen fan ús jassen omheech. It waaide my troch alles hinne. Hjir wie it altyd kâlder as by de see, al snapte ik noait hoe't dat no koe.

‘Kâld,’ sei Ina, ‘Heare, wat in wyn.’

‘Ja, wy moatte hjir net te lang stean bliuwe. Sjochst de ljochten en de loften? De see is net te sjen, of, tinksto...’

Se lei de earmen om myn skouders hinne, treau har noas tsjin myn noas: ‘Martha, ik wol dy betankje foar alles watst foar my dien hast. Til der net te swier oan. Hy is in hufter en sij is in slet.’

Se fage har wiete wangen oan my ôf.

‘Toe no,’ sei ik, ‘Ina, toe no, sa'n dappere frou asto bist.’

[p. 91]

‘Ja,’ sei se, gong hiel rjochtop stean, sadat se noch fierder boppe my útstiek; ‘Ja, leave skat, ik sil dy sjen litte hoe dapper ik bin.’

Se draaide har om en rûn mei grutte stappen nei it gat dêr't de treppen wie. Ik krige ynienen in hiel raar gefoel yn 'e mage en ik koe amper mear op 'e skonken stean.

‘Nee,’ raasde ik, ‘dêre der net by del.’ Ik woe nei har ta drave, ik koe gjin foet fersette. Wat se rôp koe ik net ferstean, mar it bonkjen fan har holle, fan har hiele lichem op 'e treppen snijde my troch de siel. It duorre in ivichheid, dy achtenfyftich treden.

Ik fleach de oare kant by it dún del, stroffele, skreaude, rôp om help, bleau mei myn klean yn it stikeltried heakjen. Ik seach har earst net iens lizzen, taaste alle kanten út yn it swarte sân. Doe fielde ik har en ik socht har gesicht. Myn hân waard wiet en waarm. Ik slikke myn fingers ôf en preau bloed.