Het Nederlandse lied in de Gouden Eeuw

[p. 23]

Inleiding

Definities

In dit boek zullen we onder een contrafact een liedtekst verstaan die is geschreven op een bestaande melodie. Dit sluit aan bij wat men in de muziekwetenschap gewoonlijk onder een contrafact verstaat: een tekst gemaakt op bestaande muziek. In de literatuurwetenschap hanteert men echter een definitie waarin niet het eerdere bestaan van een melodie maar van een tekst het criterium is. Men beschouwt daar een gedicht als een contrafact wanneer het de vorm en bij voorkeur ook andere elementen, zoals rijmklanken, woorden, zinsneden en gedachten, overneemt van een ander gedicht.

De meeste contrafacten voldoen aan zowel de muziek- als de literatuurwetenschappelijke definitie. Sommige contrafacten vallen echter buiten de overlapping. Zuiver muzikale contrafacten (dat wil zeggen contrafacten die alleen aan de muziekwetenschappelijke definitie voldoen) zijn liedteksten geschreven op tot dan toe tekstloze melodieën. Zuiver literaire contrafacten zijn gedichten gemaakt naar gedichten die niet op muziek gaan.

De twee definities zijn afgeleid van de benaming van het geestelijke contrafact uit de late Middeleeuwen. In die tijd werd de term contrafact voor het eerst voor liederen gebruikt¹. Het betreft liederen op bestaande, wereldlijke melodieën waarbij ook elementen uit de oorspronkelijke teksten worden overgenomen. Deze twee aspecten zijn in de moderne vakdefinities verzelfstandigd. Een derde aspect, de transpositie van het wereldlijke naar het geestelijke domein, heeft men ook wel willen abstraheren (‘van de ene naar de andere context’), maar dit is minder algemeen toepasbaar.

1 Het oudste gebruik van de term ‘contrafact’ voor een lied vindt men in het 15e-eeuwse MS Pfulligen (The new Grove dictionary of music and musicians deel 4, p. 700).