Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Het Nederlandse lied in de Gouden Eeuw (1991)

Informatie terzijde

Titelpagina van Het Nederlandse lied in de Gouden Eeuw
Afbeelding van Het Nederlandse lied in de Gouden EeuwToon afbeelding van titelpagina van Het Nederlandse lied in de Gouden Eeuw

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (6.34 MB)

Scans (22.45 MB)

XML (0.92 MB)

tekstbestand






Genre

sec - letterkunde

Subgenre

studie
liederen/liedjes


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Het Nederlandse lied in de Gouden Eeuw

(1991)–Louis Peter Grijp–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Samenvatting

Van de belangrijkste ‘velden’ van de contrafactuur zijn in dit hoofdstuk de titel en het incipit aan een nadere beschouwing onderworpen. De wijsaanduiding en de strofevorm komen in volgende hoofdstukken uitvoerig aan de orde. De primaire invalshoek van dit hoofdstuk is de opzoekbaarheid van informatie geweest, zowel in hedendaagse documentatiesystemen als in de oude liedboeken. Hierbij kwamen ook de structuur en de ingangen van de liedboeken ter sprake.

De titel is een onderdeel van het opschrift van een lied, evenals de wijsaanduiding. Deze vormen respectievelijk de tekstuele en de muzikale component van het opschrift. De titel heeft slechts een bescheiden heuristische waarde maar kan soms iets zeggen over de functie en de inhoud van het lied in kwestie. We kunnen onderscheid maken tussen titels die de soort en het onderwerp van het lied aanduiden. De ‘soort’ kan betrekking hebben op bijvoorbeeld de ouderdom (‘een nieuw liedeken’), de functie (‘danslied’, ‘tafellied’), de gelegenheid (‘bruiloftslied’, ‘kerstliedeken’), de dansvorm van de melodie (‘courante’, ‘gaillarde’) enzovoort. Ook de summiere aanduiding ‘Een liedeken’ behoort tot deze categorie titels - er wordt dan immers aangegeven dat de tekst een lied is en niet bijvoorbeeld een sonnet of een ander letterkundig genre. Het spreekt voor zich dat dergelijke soortaanduidingen geen uniek karakter bezitten. Dat is in beginsel wel het geval bij titels die op een individueel onderwerp betrekking hebben, zoals ‘Van de slag bij Nieuwpoort’, ‘Van Moy Elsje’ en ‘Hoop en vrees’. Verder kan de titel aangeven dat een lied voor één speciale gelegenheid is geschreven (‘Ter bruilofte van X en Y’) of wie de zingende persoon is (‘Rozemond zingt’).

Het meest karakteristieke veld van een lied is het tekstincipit, de beginregel van de eerste strofe. Als regel heeft elk lied zijn eigen, unieke incipit. Soms echter komt het voor dat verschillende liederen toch een gelijkluidend incipit hebben, hetzij als gevolg van initiële ontlening, hetzij omdat het een stereotype aanvangsregel betreft (‘Wie wil horen een nieuw lied’). Wanneer men het incipit uitbreidt tot en met de tweede regel is het onderscheid doorgaans wel gemaakt.

Dat men ook in de 16e en 17e eeuw het incipit als het meest kenmerkende veld van een lied ervoer, blijkt onder meer uit de registers van liedboeken; dit zijn bijna altijd incipitregisters. Soms is er ook een register op zangwijzen, vooral in liedboeken waarin de muziek

[pagina 167]
[p. 167]


illustratie
Voorbeeld 25: De beginstrofen van de drie delen van Camphuysens cyclus: ‘'t Zwaerdt in zijn plaetze. Of van Tweederley Heerschen’ (ed. 1624, p. 148). De melodieën zijn onderling verwisselbaar


 
I Hoog - heydts min - naer, die 't achtvoor lij - en
 
II Licht kan u 't Vleyschveel uyt-vluchtdich - ten:
 
III Al - leen niet 't kruys van Go-des Zo - ne,
 
I Be - rooft te zijn van heer- schap - pij - e;
 
II Maer laet Godts licht slechs te - gen - lich - ten.
 
III Maer oock zijn Oot - moet slaet ten too - ne.
 
I Wiens hert den ou - den staet In hoop na gaet:
 
II Al 't le- ven, staet en lot, Leer en ge - bodt
 
III Wie ‘thert aen hoog- heydt hecht Volght hem niet recht,
 
I Laet u lust zoo veer, Na een vluch- tig’ eer,
 
II Van Godts waer - de Zoon, (Ons op- recht Pa-troon)
 
III Die de aerdt-sche kroon Ern-stigh aen - ge- boôn,
 
I Laet u lust zoo veer niet loo - pen:
 
II Van Godts waer - de Zoon, geeft klaer - heydt,
 
III Die de aerdt - sche kroon ver - sma - den,
[pagina 168]
[p. 168]


illustratie

 
I 't Best is na by, en staet noch o - pen.
 
II En roept luyd uyt voor de - ze waer - heydt.
 
III En 't schan- digh kruys ging op hem la - den.

een belangrijke rol speelt, zoals de Souterliedekens (1540), Valerius' Nederlandtsche gedenckclanck (1626) en Den singende swaen (1655). In sommige gevallen verloopt de ontsluiting van een liedboek niet alleen via een register maar ook via de ordening van de liederen zelf. De liederen kunnen bijvoorbeeld alfabetisch op beginregel zijn geordend (Antwerps liedboek), chronologisch naar het onderwerp (Geuzenliedboek) of naar de datum in de jaarkring (liedbundels voor heilige- en andere christelijke feestdagen). Ook kunnen liederen op dezelfde melodie bij elkaar zijn gezet, al wordt dit principe zelden consequent doorgevoerd; in het Devoot ende profitelyck boecxken (1539) nog het meest. Wel ziet men vaak enkele liederen op dezelfde melodie achter elkaar geplaatst. Een dergelijke contrafactcomplex is extra interessant wanneer er meervoudige wijsaanduidingen in voorkomen, zodat er sprake is van een groep verwisselbare liedteksten en melodieën.


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken