Archives ou correspondance inédite de la maison d'Orange-Nassau (première série). Tome VII 1579-1581

* Lettre CMLXVII.
Le Prince d'Orange au Comte Jean de Nassau. Il l'encourage à persévérer.

Wolgheboren Grave, vrintlijcke lieve broeder. Ons zijn voir vier daghen binnen der stede van Leijden overghelevert drije u.L. brieven, den iersten ghedateert op den 18^den, ende de twee andere beijde op den 21^den dach deser maent van Martio, bij welcke missiven, mitsgaders den stucken daerbij ghevuecht, wij gesien ende vernomen hebben tghene tot Deventer, Zutphen, ende omliggende plaetsen is gepasseert, 't samentlijcken die gelegentheijt

[p. 292]

⁺ende gestaltenisse van den saecken aldaer; u.L. zeer hertelijck bedanckende van de vruntlijcke ende particuliere communicatie die deselve ons dies aengaende is doende, ende en connen nijet volcomelijcken ghenoech achten ende prijsen de groote ende sunderlinghe goede genegentheijt ende sorchfuldicheijt die u.L. tot 't welvaren van desen landen ende goede vorderinghe van den saecken desselfs is draghende, willende daerbij vastelijck beitrouwen dat Gott Almachtich over u.L. aerbeijdt sijnen zeghen verleenen, ende alle saeken tot een goet ende voorspoedich eijnde brenghen sal; hoewel die saecken somtijts anders ende verscheijdentlijck van onsen voirne men heuren voortganck schijnen te hebben; want, aenghesien die saeke die wij hebben te verhandelen Gode, 't samentlijck Sijne eere ende glorie, is betreffende, ende dat alhier questie is van de voorderinge derselver, soo moeten wij gheheel versekert sijn dat Hij nijet onderlaeten en sal deselve Sijne sake te beschutten, te beschermen, ende te houden staende, ghelijck Hij soe mildelijcken tot noch toe ghedaen heeft. Sijne stercke ende crachtighe handt, bij dewelcke Hij soe menichmael heeft beschermpt, ende van alle verdruckinghe, tijrannie ende slavernie verlost die kinderen van Israël ende menighe andere volckeren ende natiën, die t'onrechte vervolght, veronghelijckt, ofte ghetijranniseert waeren; des ons die heijlighe Schrift, mitsgaders oock alle historien, soe oude als nieuwe, getuijghen, en is noch nijet vermindert noch vercort. 'T ghene wij bij onsen tijden, soe in Duijtschlandt, Vranckrijck, Enghelandt, Hollandt, Zeelant, ende meer andere landen ende provincien, hebben ghesien ende versocht, heeft ons ghenoech te kennen ghegeven die vaderlijcke

+ 1580. Mars.

[p. 293]

⁺sorchfuldicheijt die Godt de Heere is draeghende voor denghenen die, vrijmoedelijcken ende uuijt oprechten ijver, de beschermenisse van Zijne eere ende glorie hebben aenghenomen ende onderstaen; jae dat menichmael, soe wanneer de saeken ghenoech in 't verloop ende, naer menschen oordeel, buijten alle hope ende middel van onderstandt ofte secours sijn gheweest, Godt Almachtig deselve alsdan, door middelen den menschen onbekendt, wederom opghericht ende tot volcomen vrijheijt ende verlossinge heeft ghestelt. Aenmerckende dan de billicheijt ende oprechticheijt onser saeken, soo moeten wij oock voor seker ende gewis houden dat de rechtveerdighe Godt, oftet schoon een weijnich langhe aenloopt, onser ten laetsten barmhertich sal zijn, ende uijt allen ellend ende noot helpen, willende den menschen alsoo bethoonen dat, nijettegenstaende alle boose, quade, listighe vonden, practijcken ende aenslaeghen van Zijne vijanden, Hij nochthans die sterkste is, ende deselve, als 't Hem belieft, op eenen ooghenblick tijts te nijeten doet. Hij schickt ende verleent ons middelen nut ende bequaem tot 't beleijdt van onsen saeken, ende nochtans, oft den voortganck nijet altijts naer onsen believen ende wille en gheschiet, ende dattet nijet altijt, so men seijt, voor de wint en is, hoewel wij deselve middelen gebruijcken, soe en moeten wij daeromme van stonden aene nijet wanhopich sijn, oft ons selven innebeelden dat onsen troost ende salicheijt alleene op menschelijcke ende aertsche middelen soude staen, maer allen onsen handelingen ende wercken in Zijnen handen ende tot Zijne goddelijcke dispositie stellen: Hij weet wat ons goet, nut, oirboor, ende salich is, doende alle saeken ter rechter tijt tot haren

+ 1580. Mars.

[p. 294]

⁺effect comen. Wij hebben u.L. dit alsoe in 't cortte wel willen voirhouden, hoewel ons nijet onbekent en is dat deselve u.L., door heure sunderlinghe wijsheijt ende voirsichticheijt, al 't selve beter can aenmercken ende verstaen, als wij heur souden connen (het waere schriftelijck ofte mondelingen) te kennen gheven, maer alleenlijcken overmits dat, bij een van uwen bovengen. brieven, schijnt dat u.L. heur beswaert vindt die ghemeijnten langher in goede hope te houden ende deselve te induceren in haerlieder goet voornemen te volherden, ende hen alsoe te bedriegen; aenghesien dat zij henlieden, soe 't schijnt, nergens op meer en souden hebben te verlaeten, alsoe alle goede ende voirderlijke resolutiën tot welvaren van den lande dienende nijet ofte zeer weijnich gheacht en worden. Wij en connen noch en willen u.L. nijet ontseggen ofte 't selve en gheschiet, maer en can ondertusschen zulcx tot laste van u.L. nijet gheleijdt wordden, sijnde eenen ieghelijcken te vollen bekendt die goede sunderlinghe debvoiren ende offitien bij u.L., sedert heure aencompste in den gouvernemente van Ghelderlandt, tot voirderinghe ende welvaren van denselven lande ghedaen ende bewesen, ende die sij noch daeghelijcx met allen vlijt ende ernst doet ende bewijst, alle 't welcke u.L. ghenoch moet versekeren dat, zij daerinne continuerende, Godt de Heere Sijn werck volbringhen ende, soo als wij hiervooren hebben gheseijdt, nijettegenstaende eenich wederstant des ondertusschen bij den quaetwillighen voorts ghestelt mochte wordden, alle saecken tot een goet ende vruchtbarich eijnde uijtvueren sal.....

Wij en hebben nijet ghaerne vernomen 't gene den boeren in Overijssel is overcomen; sunderlinghen aenghesien,

+ 1580. Mars.

[p. 295]

⁺soo als wij verstaen, 't selve sekere alteratie in den lande van Overijssel souden hebben gecauseert, maer staet in desen wederom te considereren dat die boeren, hen in de wapenen ghestelt ende den crijchsluijden ghedrijcht hebbende, tot 't gene henlieden naederhandt wedervaeren is, grootelijcx oorsaeke hebben gegeven. Wij hebben seer goet gevonden dat u.L. om dese saeke te vereenighen Grave Willemen uwen sone derwaerts affgeveerdicht hebt. Wij scrijven oock jegenworidelijck, dier ende andere saeken aengaende, aen den Statten van Overijssel..... Ghescreven in den Haghe, op ten 29^sten Martis 1580.

E.L. dienstwilliger Bruder,

Wilhelm Printz zu Uranien.

Alsoe den Oversten Claes van Hatstadt⁽¹⁾ tot Amsterdamme bij ons zijnde, bij last van den Vrijheere Schwendy, ons verscheijden proposten heeft ghehouden belangende den vredehandel die de Keijser gheerne wederomme soude vernijeuwen, sijnde te dien fijne, zoo 't schijnt, zijne Keys. Ma^t tot Praga versaemelt metten ghesanten van Chorenfürsten ende andere Fürsten ende Graven des Rijx, ende dat sij ons souden willen accorderen al 't ghene in de handelinge tot Coelen affgeslaeghen is geweest, soe hebben wij niet willen underlaten U. hier beneffens over te seijnden 't dubbelt van brieven die de bovengem. Schwendy tot dien fijne aen ons geschreven heeft, ten einde U. die ghelegentheijt van saecken des te beter mach sien. Wij hebben hem wederomme geantwoort, ende en sullen niet laten U metten eersten copie daervan te schic-

+ 1580. Mars.

(1) Cl. v. Hatstadt: p. 227.

[p. 296]

⁺ken... - Wij sijn onderrigt dat Schwendy tot Antwerpen aen eenighe personen geschreven heeft; ghenoch in gelijcke substantie: al welcke allenlijcken⁽¹⁾ tendeert om tusschen den landen meerdere confusie ende oneenicheijt te stroeijen ende te zaeijen.

Den Welgheboren onsen vrientlijcken lieven broeder Heeren Johan, Grave tot Nassau, enz.

+ 1580. Mars.

(1) alleeniijcken: voyez ci-dessus p. 242 Dejà en 1578 Languet exprime la même défiance: ‘Imperator dicitur agere cum Electoribus Imperii ut se cum ipso arbitros pacis constituant inter regem Hispaniae et Belgas: et ob cam rem alicubi conveniant. Ne hoc quidem aucupium habiturum successum existimo: aviculae enim crebris insidiis redditae sunt minus securae et cautiores:’ ad Sydn. p. 314.