Monnikje Lederzak en andere driestheden

[p. 34]

An occupation for gentlemen

De laatste tijd hebben mij weinig opwekkende geruchten bereikt over de klad in het métier van de criticus. Zo staat er in het boek van Ezra Goodman The Fifty Tear Decline and Fall of Hollywood: ‘De helft van de mensen, die een krant lezen hebben nooit de bespreking gezien. De helft die 'm wel gezien heeft, heeft 'm niet gelezen. De helft van die 'm gelezen hebben, heeft er niets van begrepen. De helft van die 'm begrepen hebben, geloofden het niet. En de helft van de mensen, die het geloofd hebben, is van geen enkel belang.’ Nu slaat dat op filmkritiek en is niet geheel waar. Het feit dat ik in mijn Groningse jaren films gezien heb, waarover ik nu nog enthousiast kan praten dank ik de filmkritiek. Er was daar namelijk een filmrecensent waar ik geheel op kon bouwen. Vond hij een film erg mooi dan liep ik er met een grote boog omheen en als hij ‘bedenkingen’ had of ergens ‘ernstig bezorgd’ over was dan was dat een film voor mij. Dat faalde nooit en ik mag zo iemand dan toch een betrouwbaar criticus noemen? De boekkritiek komt er slecht af in Publishers on Publishing edited by Gerald Gross (Londen, 1962) - een over het geheel nogal zanderig werk, waarin pompeuze lieden als Daniel Macmillan, Charles Scribner, Sir Stanley Unwin getuigen van hun onverpoosd streven het goede boek te brengen, de cultuur te dragen of uit te dragen, weet ik veel, een streven waaraan verschillenden van hen een miljoenen-business overgehouden hebben. De Engelse uitgever Michael Joseph zegt van de boekkritiek: ‘Ik weet dat het ketterij is, ongeloof te uiten aan de waarde van besprekingen... Billijkheidshalve moet ik zeggen dat heden ten dage niet één criticus een boek meer kan maken of breken. De tijd van de waarlijk grote kritiek is voorbij.’ Hij vervolgt dan met vast te stellen, dat de romanschrijver, die er op den duur in slaagt een verkoop van een 50.000 exemplaren te halen, geen gunstige besprekingen meer mag verwachten, hetgeen hij voor een deel toeschrijft aan het feit, dat sommige critici mislukte romanschrijvers zijn. Maar wat ook volgens hem de reden is, het bewijst dat de populariteit van een schrijver niet afhankelijk is van de kritiek.

Een typisch voorbeeld van de zanderigheid is de bijdrage van

[p. 35]

Walter Hines Page, een directeur van Doubleday, een gedeelte uit zijn boek van 1905: A Publisher's Confession, met bloempjes als: ‘This is the whole story of good publishing. Good books to begin with, then a personal sincerity on the part of the publisher.’ Bepaald abuis is hij in zijn minachting voor het werk van Henry James. Hij vergelijkt ‘populaire boeken’ met de zijne en schrijft: ‘They have qualities that are rarer than the mere literary quality. Mr. Henry James's novels have what is usually called the literary quality. Yet half the publishing houses in the United States have lost money on them, while the publisher and the author of Richard Carvel and The Crisis and The Crossing made a handsome sum of money from these books, which have no literary style.’

Een zestig jaar na deze verzuchting mag ik wel opmerken, dat in onze dagen Henry James toch weer een uitgever vindt, die er blijkbaar nog brood in ziet, terwijl de door Walter Hines Page genoemde titels volslagen vergeten zijn.

We vinden verder de heer George H. Doran, eveneens van Doubleday, die herinneringen ophaalt aan Arnold Bennett, Somerset Maugham en Aldous Huxley. Hij is bitter over D.H. Lawrence: ‘I barely escaped becoming publisher for D.H. Lawrence. After reading his Sons and Lovers I was all eagerness to have the distinction of his name on my list. The opportunity came, and I had arranged a three-book contract with his literary agent.’

Maar het eerste boek het beste bleek The Rainbow te zijn en er is een ‘lesbian’ in deze regenboog, die de heer Doran blijkbaar koude voeten bezorgde. Ja maar, dat contract dan, zou men zachtjes willen tegenpruttelen. Fier antwoordt de heer Doran, dat geen contract hem kan dwingen de wetten van zijn land te schenden. En even verderop feliciteert hij zichzelf dat hij niet de uitgever van d.h.l. geworden is. Niet dat de heer Doran veel nieuws heeft bij te brengen-hij wil alleen maar de ‘finer sensibilities’ van zijn moeder, zijn zuster of zijn dochter niet krenken, wat ik een mooi iets vind. En wat de woorden betreft, de ‘lovely old Anglo-Saxon words' die Lawrence in ere wilde herstellen... nijver als de heer Doran blijkbaar is heeft hij ze in alle beschikbare woordenboeken

[p. 36]

opgezocht zonder ze ergens te kunnen vinden. Nou dan... Hij schijnt dat op de een of andere vage wijze een bewijs te achten, maar waarvoor is niet geheel duidelijk, daar hij ze blijkbaar toch wel kende...

Onderhoudend is Frederic Warburg in het begin van zijn boek An Occupation for Gentlemen, een begin dat in Publishers on Publishing is opgenomen. Op een ‘party’ vroeg iemand hem: ‘U schijnt er iets van af te weten, zeg me eens, is publishing an occupation for gentlemen or is it a real business?.’ Het is, meen ik wel een ‘real business’ geworden. Aan het begin van de bloemlezing constateert Walter Hines Page in zijn boek uit 1905: ‘Every successful publisher -really successful, mind you-could make more money by going into some other business’ - als bankier bijvoorbeeld zoals hij zegt. Aan het eind van dit boek is de speech afgedrukt, die een directeur van de firma Random House, Bennett Cerftevens een soort Amerikaanse Max Tailleur-heeft uitgesproken voor een gezelschap van financiële deskundigen. Uit deze rede, in 1960 gehouden, blijkt wel dat ‘publishing’ big business geworden is, waarvoor Wall Street zich danig is gaan interesseren. Van het hoe en waarom van deze ontwikkeling, die al lange tijd ook in Engeland en Frankrijk aan de gang is, blijkt weinig uit deze bundel. Die heeft misschien iets uitstaande met de enorme investeringen, die de pocketbook-industrie met zich brengt en voor een deel ook met het opsloksysteem: de grote en steeds groter wordende vissen, die de kleintjes opslokken.

Een aardig stuk is ook dat van J. Henry Harper, die zijn herinneringen ophaalt aan Mark Twain. Deze had op het laatst van zijn leven veel last van een dubbelganger, die zich voor hem uitgaf. Toen Twain eens op een lezingentournee in Sydney in Australië aankwam, zag hij een indrukwekkende begrafenisstoet voorbijtrekken. Het bleek de dubbelganger te zijn, die in het huis van de gouverneur was overleden. Twain, lang niet sloom, uiteraard mee in de stoet - dat is dan de eerste keer, naar zijn zeggen, dat een man zijn eigen begrafenis heeft kunnen bijwonen.