Monnikje Lederzak en andere driestheden

[p. 158]

En het leven leeft...

Titels hebben mij altijd gefascineerd. Vroeger heb ik ze zelfs verzameld met een permanente traan in het oog over het feit, dat ik eens een lijvige catalogus van een leesbibliotheek op de voormalige Hofdijk in Rotterdam heb weggegooid (motto: je kunt niet alles bewaren!), het enige boek van de vele, verloren langs de levensweg, waarover ik vijfentwintig jaar lang getreurd heb. De herinnering kleurt natuurlijk alles in technicolor: ik ben er nu zeker van dat daarin veel fraaiere zaken gestaan moeten hebben dan een titel als ‘Het parfum van de dame in het zwart’, de enige, die ik mij er uit herinner. Maar ook oude delen van Brinkman's Catalogus zijn gul en, al moest ik diep duiken, ik kwam toch boven met kostbaarheden als: J.v.d. Horst, Gouddorst en Misdaad of Margoli de Rooverhoofdman. L. Besse, Het dierlijke in de vrouw. A. van Blomberg, Woudstilte en Wereldsmart. Old Broadbrim (de oude breedhoed) de Koning der Detectives. R. Feenstra, Scharrelvreugde. Hickman, Uit de nagelaten papieren van eene Haagsche maintenée. Eschelbach, In de kazerne met eene vrouw! E. von Maltzahn, Als moeders zondigen.

Kom daar nou eens om! Later kregen we de periode van de trilogie en van de En... titels, die de zaak een tiefe-Sehnsuchtluchtje gaven en waarin de titel naar een citaat uit Milton van Aldous Huxley's Eyeless in Gaza in de Hollandse vertaling verijlde tot En de wateren werden stil... Een periode, die mr. Bordewijk eens deed bekennen: ‘ik ben bezig aan een trilogie over de glazenwassersbranche: En eeuwig lekken de emmers..., Winden waaien om de ladder, De Weg naar de Bovenruit (een oeuvre, dat helaas tot heden nog niet verschenen is). Kostbaarste uit dit tijdperk: En het leven leeft...

In zijn studie The Uses of Literacy (Londen, 1957) komt de schrijver Richard Hoggart met titels bovendrijven als: Sweetie, Take it Hot, The Killer Wore Nylon, Sweetheart, Curves Can Kill en Dorft Tempt Me, Hotsy. ‘Namaak’ mompelt de subtiele lezer en ik mompel het hem na. Het ís namaak en dat is ook een van mijn hoofdbezwaren tegen dit boek. De een of andere zotte uitleg van de wet op de literaire eigendom in Engeland belet namelijk een

[p. 159]

schrijver van studies als deze, bestaande titels als voorbeelden te gebruiken. Ook professor Wertham kon indertijd om dezelfde reden zijn verhandeling over de gevaren van de ‘comics’, Seduction of the Innocent niet met de meest krasse voorbeelden illustreren. Richard Hoggart maakte ze dus zelf naar het model van bestaande en daar smaken ze naar. Bij zijn beschouwingen over de stijl van de ‘violence novel’ mag hij blijkbaar al evenmin werkelijke citaten gebruiken; ook hier vervaardigde hij ze zelf en ze zitten er net een streep naast.

Hoggart's boek is een studie over ‘mass culture’ en in het bijzonder ‘working-class culture’ vroeger en nu met onder andere verhandelingen over populaire liedjes, ‘sex in shiny packets’, ‘The juke-box boys’, de ‘spicy magazines’, ‘sex-and-violence-novels’, het verschijnsel van de ‘cheese-cake’ en de ‘sexational novels’ vroeger, toen de warmste passages zich in puntjes oplosten en nu. Zijn boek bestaat eigenlijk uit twee delen: hoe dit alles in zijn jeugd was en hoe het nu is. Het eerste deel is stellig het beste, vanwege het feit, dat de schrijver zelf uit een ‘working-class’ milieu voortgekomen is en het met een onmiskenbare nostalgie en tegelijk met een scherp kritisch oog beschrijft. Dat eerste gedeelte is een studie van de leefwijze van de arbeiders: hoe ze wonen, wat ze eten, hun vrij gebruiken, over de buurt en de buren, over kinderspelen, hoe ze met hun weekloon plegen om te gaan, wat de rechten en de plichten van man en vrouw zijn, over hun bijgelovigheden. Hoewel het hier uiteraard de Engelse arbeidersklasse betreft, gaan vele dingen ook in ons land wel op en het zou interessant zijn eens te vergelijken wat er bijvoorbeeld aan bijgeloof heden nog aanwezig is. Hoggart bericht, dat slechts enkele jaren geleden in fabrieken in een bepaalde plaats het verhaal de ronde deed ‘that to wash in one's own urine was good for the complexion.’ Persoonlijk is mij het geval bekend van een moeder, die niet wilde dat haar zoontje in een heet bad ging. ‘Al de kracht trekt uit z'n lijf’ was haar vaste overtuiging, blijkbaar gebaseerd op een hecht geloof in de overeenkomst tussen het menselijk lichaam en soepbeenderen.

[p. 160]

Studies als die van Hoggart zijn een kostbaar bezit omdat ze zo zeldzaam zijn. En ze zijn zo zeldzaam omdat de materie uitermate moeilijk is daar men met te veel onbekenden en met te veel generalisaties moet werken. Dat blijkt vooral uit het tweede gedeelte van dit boek, waarin te veel in de lucht blijft hangen en dat te theoretisch is. Met een bepaald onheilig genoegen constateer ik telkens weer dat het boek zich nog altijd aan alle tabellen, aan poll-uppen en generalisaties blijft onttrekken. Het boek is het laatste en onneembare bolwerk van het individualisme. Dat blijkt uit theoretische werken als het genoemde en al evenzeer bij de pogingen, die men heeft ondernomen om de materie ‘boek en publiek’ met opinieonderzoek te lijf te gaan. Wat mij het meest interesseerde bij de resultaten van zo'n onderzoek, waarover ik eens iets las, waren de titels van de boeken, waarmee de ‘active readers’ bezig waren. Er werden 28 titels meerdere malen met name genoemd. Daarvan kon ik er 21 terugvinden in de bestseller jaarlijsten en hiermee hadden een 300 ‘interviewers’, die gewerkt hadden aan deze vraagstukken onder leiding van 62 vakpsychologen zonneklaar aangetoond dat de bestsellers het meest gelezen worden! Als ik hier nu verklaar dat ik dit in mijn meest lucide momenten al eens vermoed had wil niemand mij natuurlijk geloven. Overeenkomstig de verwachting stond de ‘bestseller of all ages’ aan de top: de bijbel met 126 vermeldingen. Een puzzel, die die ‘interviewers’ en de vakpsychologen voor mij niet hebben weten op te lossen is waar de tweede ‘bestseller of all ages’ was: Shakespeare. Die stond namelijk... nergens.